بیش از ۴۵ سال است که کشور ما به برکت انقلاب اسلامی با اتکا به ظرفیت‌های داخلی، تحولی عظیم در عرصه علمی و آموزشی رقم زده بهطوریکه حالا با افتخار بر سکوی هفدهم جهانی تولید علم و مستندات علمی ایستاده و در منطقه نیز پس از ترکیه، رتبه دوم را از آن خود کرده است؛ دستاوردی که طی این سال‌ها در دل محدودیت‌ها و تحریم‌ها جان گرفته و ایران را به یکی از کشورهای پیشرفته در عرصه‌هایی همچون پزشکی، نانو‌تکنولوژی، علم هسته‌ای و بیوتکنولوژی تبدیل کرده است.
راه‌اندازی بیش از ۱۹۰۰ واحد آموزشی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، یکی از اصلی‌ترین اهداف جمهوری اسلامی ایران، استقلال علمی و فناوری بود اما چالش‌های بسیاری از‌جمله جنگ تحمیلی از سال ۵۹ تا ۶۷ و تحریم‌های بین‌المللی باعث شد تا دسترسی به بسیاری از منابع علمی و فناوری محدود شود. با این حال، کشور به مرور زمان توانست به‌رغم این چالش‌ها به دستاوردهای قابل‌توجهی در زمینه‌های مختلف علمی دست یابد.
یکی ازبزرگ‌ترین این دستاوردها، رشد حیرت‌انگیز تعداد مراکز آموزش عالی است، بهطوریکه تعداد دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی کشور از ۱۵ واحد پیش از انقلاب به بیش از ۲۰۰۰ واحد آموزشی در سراسر کشور رسیده است. این افزایش چشمگیر در تعداد مراکز علمی نه فقط نمایانگر پیشرفت‌های کمی است، بلکه نشان‌دهنده تحول کیفی در نظام آموزشی کشور است که اکنون به تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآفرین برای آینده‌ای درخشان‌تر می‌پردازد.
حسین نصیری، مدیر گروه آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم در‌خصوص مقایسه رشد علمی کشور قبل و بعد از انقلاب می‌گوید: نهاد دانشگاه پیش از انقلاب از نظر کمی یعنی از نظر تعداد دانشگاه، اعضای هیأت علمی، شعب دانشگاهی و زیر نظام‌های آموزش عالی تکثر پایینی داشت بهطوریکه فقط در مراکز استان‌ها ۱۵ ــ۱۴ عدد دانشگاه ملی وجود داشت. همچنین تعداد پذیرش دانشجو و اعضای هیأت علمی بسیار پایین بود بهطوریکه در اوایل انقلاب تنها ۱۷۵ هزار دانشجو و حدود ۶۰۰۰ عضو هیأت علمی داشتیم.
وی می‌افزاید: به‌دلیل محدودیت در دسترسی به مراکز آموزشی در دوران پیش از انقلاب، اگر فردی تصمیم می‌گرفت وارد دانشگاه شود، انتخاب‌هایش به یک دانشگاه یا مؤسسه آموزشی که بیشتر آنها نیز در تهران مستقر بودند، محدود می‌شد اما در حال حاضر به‌دلیل گسترش کمی دانشگاه‌ها و مراکز مختلف علمی، هرکسی که علاقه‌مند به تحصیل در دانشگاه باشد در هر شهر و استانی از کشور می‌تواند به آموزش دسترسی داشته باشد.مدیرگروه آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس بااشاره به رشد دانشگاه‌ها و دانشجویان بعد از انقلاب ادامه می‌دهد: ما در طول این چند دهه در حوزه آموزش عالی از نظر تعداد و تنوع رشد چشمگیری داشته‌ایم بهطوریکه اکنون ۲۰۰۰واحد آموزش عالی در زیرنظام‌های مختلف داریم. همچنین درحالی‌که اوایل انقلاب ۱۷۵ هزار دانشجو داشتیم، اکنون تعداد دانشجویان سه‌میلیون و ۴۰۰هزار نفر است. علاوه بر آن، تعداد اعضای هیأت علمی نیز از ۱۶ هزار نفر به ۸۰ هزار نفر رسیده است.
ایران؛ رتبه ۱۷ جهان در تولیدات علمی
نصیری با بیان این‌که یکی از ابعاد مهم آموزش عالی، تحقیقات است، می‌گوید: ما تا قبل از انقلاب در حوزه تحقیقات در سطح جهان حرفی برای گفتن نداشتیم که عمدتا این ضعف به دو دلیل بود؛ یکی این‌که اساتید بعد تحقیقاتی ضعیفی داشتند و بیشتر بر آموزش تمرکز داشتند و دیگری این‌که دولت از آنها حمایتی نمی‌کرد اما امروزه به برکت انقلاب اسلامی این حوزه با رشد بسیار بالایی روبه‌رو بوده بهطوریکه ما سالانه ۷۵ هزار مقاله بین‌المللی داریم و مراکز پژوهشی در کنار دانشگاه‌ها به‌شدت رشد کرده که این به معنای رشد پژوهشی و تحقیقاتی کشور در طول این چند دهه بوده است.
نصیری با اشاره به جایگاه علمی کشور در دنیا می‌افزاید: در حال حاضر ایران از نظر تولیدات و مستندات علمی رتبه ۱۷ در دنیا و رتبه دوم منطقه را دارد. البته تا چند سال پیش وضعیت بهتر بود و ما رتبه ۱۵ جهان و رتبه اول منطقه را داشتیم. با این حال رتبه‌های علمی کشور بعد از انقلاب با دوران قبل اصلا قابل مقایسه نیست.
مرجعیت علمی ایران در پزشکی و مهندسی
مدیر گروه آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان این‌که پیش از انقلاب شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری را که قدمت قدیمی در دنیا دارند، نداشته‌ایم، می‌گوید: اکنون حدود ۶۰ پارک خصوصی و دولتی و ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور داریم و در هر استان تقریبا یک پارک وجود دارد که محلی برای تولید علم و ثروت است و همه اینها محصولاتی هستند که در این ۴۶ سال از دل آموزش عالی کشور بیرون آمدند و رشد کردند.
نصیری با اشاره به ارتباطات بین‌المللی، ارجاعات و استنادات می‌افزاید: قبل از انقلاب ایران از نظر علمی در جهان شناخته نمی‌شد اما الان در جهان حرفی برای گفتن دارد، به‌ویژه در برخی از حوزه‌ها مثل پزشکی، مهندسی و علوم پایه ایران خود مرجع است بهطوریکه محققان بین‌المللی می‌آیند و در مجلات بین‌المللی ایران مقاله چاپ می‌کنند.
نصیری با بیان این‌که نظام علم و فناوری در طول سال‌های بعد از انقلاب دستاوردهای بسیاری برای کشور داشته است، ادامه می‌دهد: در حال حاضر ۱۳۰ مجله بین‌المللی داریم که محل چاپ آن ایران و داوران آن اساتید ایرانی هستند. علاوه بر آن، قبل از انقلاب نیروی متخصص نداشتیم و از خارج وارد می‌شد اما بعد از انقلاب حوزه پزشکی ما به‌قدری بالا رفت که اکنون به لحاظ کیفیت و کمیت ما در جهان حرف برای گفتن داریم.
سخن آخر
رشد علمی ایران پس از انقلاب اسلامی نشان‌دهنده اراده و توانایی کشور در مواجهه با چالش‌ها و تلاش برای استقلال علمی و فناوری است. ایران با وجود مشکلات داخلی و تحریم‌ها، توانسته در برخی زمینه‌ها به پیشرفت‌های چشمگیری دست یابد و در عرصه جهانی نیز به جایگاه‌های قابل‌توجهی برسد. با این‌حال نباید فراموش کرد که همچنان نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه تحقیق و توسعه، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های نخبگان داخلی وجود دارد تا این رشد علمی ادامه یابد تا جایی که روزی آن هدف غایی یعنی رسیدن به مرجعیت علمی جهان به واقعیت بپیوندد.
