سفر تخیلی به دنیای اسطوره‌ها

امسال چهار انیمیشن سینمایی به جشنواره چهل‌وسوم فیلم فجر راه‌یافته‌اند که یکی از آنها «افسانه سپهر» به کارگردانی عماد رحمانی است. او پیش از این با اثر خود «شمشیر و اندوه» که به روایت وقایعی از دوره پس از شهادت امام‌حسن‌مجتبی(ع) تا ورود امام‌حسین(ع) به کربلا می‌پرداخت، در جشنواره حاضر شده بود. رحمانی در ساخت این انیمیشن از فناوری اسکن انسانی استفاده کرده بود، اما امسال با رویکردی متفاوت از نظر فنی به تولید افسانه سپهر پرداخته است. به بهانه حضور این انیمیشن در جشنواره فجر، گفت‌وگوی ما با این کارگردان را از نظر می‌گذرانید.

چطور تصمیم گرفتید سراغ انیمیشن افسانه سپهر بروید و این داستان را روایت کنید؟ 
من به‌طور شخصی همیشه به قصه‌گویی در دنیای ویدئوگیم و سینما علاقه‌مند بوده‌ام و اولین تجربه‌ام در این زمینه با شمشیر و اندوه آغاز شد. از یک‌سو، تمایل داشتم به ادبیات فولکلور بپردازم و از سوی دیگر، افسانه‌های باستانی ایرانی را کاوش کنم. فرهنگ ما بسیار غنی و فضای جذابی برای قصه‌گویی فراهم می‌آورد، و این در‌حالی‌است که انیمیشن‌های خارجی به‌خوبی از این ظرفیت بهره می‌برند. ایده افسانه سپهر از جایی شکل‌گرفت که افسانه‌های بسیار قدیمی ایرانی را با قصه‌هایی که خانواده‌ام تعریف می‌کردند شنیده بودم و همیشه برایم جالب بود. تا این‌که فرصتی پیش آمد و با همکاری مهدی جعفری، تهیه‌کننده ایده را با یکدیگر چکش‌کاری و فیلمنامه‌نویسی را شروع کردیم. به این شکل بود که افسانه سپهر و فضای جذاب آن متولد شد.از ابتدا تصمیم داشتیم اثری تولید کنیم که مخاطبانش شامل تمام گروه‌های سنی باشد. به‌رغم این‌که این کار برای کودکان است و حتی کودکان بالای پنج سال می‌توانند آن را تماشا کنند، هدف ما این بود که لایه‌های مختلفی در داستان وجود داشته باشد تا نوجوانان و جوانان نیز از تماشای آن لذت ببرند. همچنین برای ما مهم بود خانواده‌هایی که به سینما می‌آیند و با فرزندان‌شان فیلم را می‌بینید، بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.
 
چطور شد که تصمیم گرفتید علاوه بر بیان داستان به موضوع یوز ایرانی به‌عنوان گونه در حال انقراض هم بپردازید؟
اساس داستان ما شامل یک سفر قهرمانی به سرزمین‌های مختلف و مواجهه با دیوهای اساطیر ایران‌باستان برای نجات خانواده است. این داستان مفاهیمی از سفر قهرمانی تا افسانه‌ای را در بر دارد.در نسخه اولیه، به‌جای «بدنام» از واژه «اهریمن» برای شخصیت منفی استفاده کردیم، اما برای آسان‌تر کردن کار برای کودکان، واژه «بدنام» انتخاب شد.هنگام خلق شخصیت به‌شدت علاقه‌مند بودیم تا همراه سپهر، پسر پرشر و شور داستان، حیوانی دوست‌داشتنی حضور داشته باشد که مخاطبان بتوانند با او ارتباط برقرار کنند. سپهر در ابتدا به خودش اعتماد ندارد، اما در طول داستان تبدیل به قهرمان می‌شود.اولین گزینه برای قرارگیری کنار سپهر، یوز بود؛ زیرا این حیوان دو ویژگی مهم دارد: اول این‌که به‌دلیل در حال انقراض بودن، دغدغه مردم ایران شده است و دوم این‌که یوزها بسیار بانمک و تند هستند و انعطاف‌پذیری آنها می‌تواند به جذابیت کار کمک کند. در زمان نگارش فیلمنامه، یوز ایرانی، پیروز، نیز در کانون توجه قرار داشت، اما متأسفانه ماندگار نبود.به همین دلیل، ما یوز را به‌عنوان شخصیت مکمل انتخاب کردیم که نامش «بابو» است و بار شیطنت و شیرینی داستان را بر عهده دارد. این شخصیت به شکل‌گیری همدلی و رابطه عاطفی عمیق میان سپهر و مخاطب در داستان کمک می‌کند.در نهایت، با صداپیشگی کاظم سیاحی که واقعا شخصیت را ارتقا داده و لطافت خوبی به آن اضافه کرده، یوز داستان ما کامل شد. به این شکل توانستیم یک شخصیت واقعی دور از شعار و جذاب برای مخاطبان کودک خلق کنیم. با توجه به این‌که در تلاش برای پخش بین‌المللی این انیمیشن هستیم، می‌تواند به ماجرای یوز ایرانی هم کمک کند.
 
با توجه به استفاده ازتکنیک اسکن انسانی در انیمیشن قبلی‌تان شمشیر و اندوه، این تکنیک را در افسانه سپهر هم به کار بردید؟
نه، ما این بار با رویکردی متفاوت وارد مراحل تولید این انیمیشن شدیم. همان‌طور که در نشست فیلم قبلم درجشنواره فجر گفتم، ما این ماجراجویی در حوزه انیمیشن را به‌شدت دوست داریم و بارویکردی جدیدبه این حوزه پرداختیم. افسانه سپهر شبیه انیمیشن‌هایی است که دیزنی وپیکسار آنها راتولیدمی‌کنند.انیمیشن‌هایی مانند افسانه سپهرفضای فانتزی وکودکانه ومحیط‌های بسیار متنوعی دارند. با توجه به این‌که داستان یک سفرقهرمانی دارد،شخصیت‌ها برای رسیدن به اهداف خود واردسرزمین‌های برف،جنگل وآب می‌شوند و با دیوهای این سرزمین‌ها مبارزه می‌کنند.به همین دلیل،دراین کاررنگ ولعاب جدی‌ای وجوددارد. درحالی‌که شمشیر و اندوه اثری بود با مضامین مذهبی وعاطفی برای مخاطبان نوجوان وبزرگسال، داستان ما دراینجا ماجراجویانه‌تر،فانتزی وکمدی است. همچنین، سکانس‌های موزیکال نیز در کار گنجانده شده و کمدی لطیفی در داستان جریان دارد که به‌ویژه بر دوش رابطه بابو و سپهر است.
 
یکی از مؤلفه‌هایی که خانواده‌ها برای تماشای انیمیشن درنظر می‌گیرند، این است که بتوانند کنار بچه‌های‌شان فیلم را ببینند و هر دو گروه از آن لذت ببرند. این انیمیشن تا چه اندازه سعی کرده این موضوع را رعایت کند؟ 
ما تا کنون در دو اکران خصوصی، کودکان را به همراه خانواده‌های‌شان دعوت کرده‌ایم و جالب است که در لایه ابتدایی داستان، کودکان بالای پنج سال به‌راحتی جذب آن می‌شوند ومفهوم آن را درک می‌کنند؛اما این انیمیشن لایه‌های عمیق‌تری نیزبرای مخاطبان بزرگ‌تر دارد و می‌تواندبرای سنین تا ۱۵سال جذاب باشد. همچنین، بزرگسالان نیز از تماشای آن لذت خواهند برد.در برخی از بخش‌های داستان، فضا به‌طور موقت غم‌انگیز می‌شود و دو شخصیت اصلی باید از یک مسیر کوهستانی به کلات، که نقطه امن داستان است برسند. برای این سکانس، از صدای آقای وصال، یکی از خوانندگان مشهور، بهره گرفته‌ایم که با صدای زیبا و فضای بزرگسالانه‌ای که منتقل می‌کند، به داستان عمق بیشتری می‌بخشد. ما نیز تلاش کرده‌ایم ترکیبی از موسیقی سنتی را به انیمیشن اضافه کنیم تا هم کودکان با درام داستان ارتباط برقرار کنند و هم بزرگسالان با قصه و ترانه‌ها همراه شوند.هدف ما این بوده که بزرگسالان نیز بتوانند از این اثر لذت ببرند، زیرا حتی اگر کودکان از طریق مدارس به تماشای انیمیشن بروند، به احتمال زیاد نیاز به همراهی بزرگسالان دارند. بنابراین، تلاش ما این است که رضایت بیشتری نسبت به آثاری که در سال گذشته پخش شد جلب کنیم و به‌طور خاص مخاطب هدف ما کودکان بین هفت تا ۱۵ سال هستند.
 
چقدر افسانه سپهر با نگاه به استانداردهای بین‌المللی تولید شده است؟ 
ما درحال‌حاضر در مذاکرات بین‌المللی برای عرضه انیمیشن هستیم و امیدوارم که قراردادها بسته شوند. استانداردسازی رعایت و کار در یک سطح بسیار بالا تولید شده و امیدوارم مخاطب از نظر فنی و بصری لذت ببرد.
 
با توجه به این‌که مخاطبان کودک‌ونوجوان امروز بسیار باهوش هستند و با اشارتی متوجه منظور سازنده اثر می‌شوند، چقدر برای انتقال پیام غیرمستقیم به این گروه سنی اهمیت قائل شدید؟ 
اولین رسالت کار فرهنگی سرگرم‌کننده بودن آن است. بنابراین تلاش‌مان این بود که ابتدا بچه‌ها فیلم را ببینند و با آن ارتباط برقرار کنند و موضوع تأثیرگذاری در لایه‌های دیگر اتفاق می‌افتد. در داستان خط سیری برای شخصیت وجود دارد که درنهایت به اعتمادبه‌نفس و ازخودگذشتگی می‌رسد. یکی از مهم‌ترین راه‌های مبارزه با شخصیت «بدنام» در داستان، عشق است و زمانی که عشقی در میان نباشد، امکان مقابله نیز وجود ندارد. سعی کردیم مفاهیم ارزشمندی به بچه‌ها ارائه دهیم، اما تمرکز بصری ما بر ایجاد لحظه‌ها و دقایق جذاب و گیرا برای کودکان است. با توجه به تجربه‌ام در عرصه ویدئوگیم به نظرم اول مخاطب کار را دوست داشته باشد و بعد از آن تأثیر بپذیرد.  ما تجربه‌ای که در شمشیر و اندوه داشتیم را در نظر داریم و حضور در جشنواره به‌طورکلی کمک‌کننده است و مطمئنم افسانه سپهر با توجه به بازخوردهایی که دریافت کردیم، به‌مراتب اثر بهتری باشد. 
 
تولید این انیمیشن و فرآیند طراحی استوری‌برد چقدر طول کشید؟ 
درفرآیند انیمیشن، طراحی استوری‌برد اجتناب‌ناپذیر است. مراحل تولید در انیمیشن خیلی مهم است، چون نمی‌توانیم مثل فیلم رئال چیزی را دور بریزیم، به این دلیل که هزینه تولید بالاست.دو سال طول کشید تا این پروژه را به سرانجام برسانیم و شاکله اصلی تیم تولید را نیز حفظ کردیم. این تجربه باعث می‌شود که روز به روز اتفاقات بهتری بیفتد.

تاثیر جشنواره فیلم فجر بر سینمای انیمیشن
این دغدغه بسیار بزرگی برای همه ماست. خیلی خوشحالیم که امسال برای دومین سال متوالی در جشنواره فجر حضور داریم و واقعا یک آرزو بود و خوشحالم که این رویا محقق شده است. از هیأت انتخاب سپاسگزارم و امیدوارم که توجه ویژه‌ای به انیمیشن شود. می‌دانم که امکان ندارد در تمامی بخش‌ها انیمیشن جایزه بگیرد، اما خواهش می‌کنم حداقل در بخش‌های مهم و کلیدی آثار انیمیشن بررسی شوند. این کمک می‌کند که جریان انیمیشن‌سازی در ایران تقویت شود. به‌هرحال، جشنواره فجر جایگاه بسیار مهمی دارد و زیر ذره‌بین مخاطب و رسانه‌هاست. سال گذشته چهار اثر در جشنواره بود که شمشیر و اندوه یکی از این آثار است. امسال هم کار ما یکی از چهار اثر جشنواره است. با توجه به این‌که در فرآیند تولید هستم، مطمئنم که برای سال آینده حداقل سه اثر به جشنواره می‌رسد. بنابراین، اگر این فرآیند را جدی بگیریم، واقعا صنعت انیمیشن ما رشد می‌کند. البته حالا هم انیمیشن‌ها در ایران و بازارهای بین‌المللی فروش خوبی دارندومحتوای کودک به‌خوبی عرضه می‌شود.بسیار مهم است که ما نسل‌سازی و فرهنگ‌سازی کنیم. درحال‌حاضر انیمیشن شمشیر و اندوه در حال نمایش است. کار «پسر دلفینی» محمدامین همدانی که نسخه دوم آن در جشنواره فجر امسال حضور دارد، عرضه شده است. همچنین «بچه‌زرنگ» حامد جعفری و «آخرین داستان» اشکان رهگذر که امسال با «ژولیت و شاه» در جشنواره حضور دارد، در دسترس قرار گرفته است. امروز هم کارهای خوبی به دور از رانت و لابی تولید می‌شوند و در بازار بین‌المللی هم موفقیت کسب می‌کنند.