دستبرد اینستاگرامی به ژنوم ایرانی

دانشمندان علم ژنتیک معتقدند تحقیقی که قرار است راجع به انسان، استعدادش برای بیماری‌ها و وجود بیماری‌های ژنتیکی و غیرژنتیکی، نقاط قوت و ضعف وی و تولید داروها و محصولاتی برای بهبود یا تحت‌الشعاع قراردادن او انجام شود، با دسترسی به DNA آن نژادهای جمعیتی میسر می‌شود. بر این اساس موضوع حفاظت از ذخایر ژنتیکی و عدم دسترسی به اطلاعات آن از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف در کشورهای اروپایی و آمریکایی یک قانون محکم با بعد امنیتی است اما در کشور ما سال‌هاست که به بهانه‌های مختلف اطلاعات ژن‌های ایرانیان در بانک ذخایر ژنی کشورهای دیگر ثبت می‌شود. این درحالی‌است که به گفته دکتر علی کرمی، دکترای بیوتکنولوژی پزشکی ارسال ژن به کشورهای دیگر از لحاظ قانونی ممنوع است. 

سناریوهای دریافت ژن    
سال‌هاست که پژوهشگران آزمایشگاهی در جهان با استفاده از روش‌های مختلف، درصدد دسترسی به نمونه‌های سلولی افراد در کشورها و سرزمین‌های مختلف هستند. یکی از کشورهای مورد نظر در این زمینه نیز ما هستیم! چند سال پیش بود که در فیلم کوتاهی با حضور سلبریتی‌های ایرانی از مردم ایران خواسته می شد با ارسال نمونه بزاق خود به کودکان سرطانی کمک کنند تا بتوانند در صورت شناسایی شناسنامه ژنتیکی یا HLA سازگار، از طریق سلول‌های بنیادی کودک مبتلا به سرطان را تحت درمان قرار داده و زندگی دوباره را به اوبازگردانند.در همان زمان انتشار این فیلم در رسانه‌ها بسیار بحث‌برانگیز شده و مخالفان و موافقان متعددی دراین زمینه به اظهارنظر‌های مختلف پرداختند. حالا نیز تبلیغاتی در فضای مجازی به چشم می‌خورد که با شعارهای مختلف و ترغیب‌کننده سعی دارند افراد را به سمت انجام آزمایش‌های ژنتیکی هدایت کنند. 
   
ژن یا پول؟!
برای کسب اطلاعات بیشتر سراغ یکی از آزمایشگاه‌هایی که این روزها تبلیغات گسترده‌ای در زمینه انجام آزمایش ژنتیک در فضای مجازی به‌راه‌انداخته رفتیم. این مرکز در سایت خود هدف تاسیس را استفاده از علم ژنتیک جهت ارتقای سلامت افراد عنوان کرده است که با به‌کارگیری دانش و اطلاعات روز و با بررسی ساختار ژنتیکی توسط تکنولوژی‌های پیشرفته، افراد را بیش از پیش با ویژگی‌های بدنی‌شان آشنا می‌کند تا با کمک این اطلاعات بتوانند بهترین سبک زندگی را انتخاب و برای زندگی مد نظرشان برنامه‌ریزی کنند. برای آگاهی از قیمت و شرایط این تست‌ها که در قالب۱۶ مورد و ۷ مجموعه تخصصی شامل: کودکان، بانوان، سبک‌زندگی، ورزشکاران، کسب‌وکار، طلایی و VIP طبقه‌بندی شده‌اند، با این مرکز تماس گرفتیم. مسئول پاسخگویی در خصوص قیمت‌های انجام این آزمایش گفت: «در ابتدا ۹میلیون تومان از شما بابت نمونه‌گیری گرفته شده و بعد از آن هر آزمایشی را که انتخاب کنید مبلغ ۱۰میلیون تومان به این مبلغ اضافه می‌شود. مثلا اگر شما تست اعتیاد را انتخاب کنید باید مجموعا ۱۹میلیون به ما پرداخت کنید، یا اگر دو تست را انتخاب کنید ۲۹میلیون باید پرداخت کنید.» این فرد در خصوص زمان آماده شدن جواب‌آزمایش نیز بیان کرد: «جواب آزمایش‌ها بین دوماه تا دوماه‌و‌نیم زمان می‌برد تا آماده شود.»از او پرسیدم آیا این آزمایشگاه خود مجهز به دستگاه سیکوئنسر (دستگاه پردازش ژن‌ها) است یا ژن‌ها برای بررسی به خارج از کشور فرستاده می‌شوند؟ مسئول پاسخگویی آزمایشگاه که ظاهرا انتظار چنین سوالی را نداشت مکثی کرد و گفت: «بله، دستگاه داریم و ژن‌ها همین‌جا بررسی می‌شوند!» غیر از هزینه‌های بالای اعلام‌شده، در نهایت نحوه پاسخگویی این فرد همان فرضیه ارسال آزمایش‌ها به خارج کشور را بیش از قبل در ذهن ما تقویت کرد. حال سؤال این است چرا دسترسی به ژن افراد تا این حد اهمیت دارد؟
   
تیغ دولبه سلاح ژنتیکی
از آنجا که آزمایش‌های ژنتیکی گاهی به‌عنوان شیوه و ابزاری در پدافند غیرعامل و گاه برای دستیابی به اهداف ضدانسانی همچون بیوتروریسم به کار گرفته شده وممکن است برخی افراد، گروه‌های قومی ونژادی به‌عنوان جوامع انسانی هدف، در معرض آزمایش‌های بیولوژیکی قراربگیرند وقربانی اهداف ضدحقوق‌بشری قدرت‌هاشوند،تبلیغات‌گسترده این‌روزهای برخی آزمایشگاه‌ها بار دیگر سبب افزایش نگرانی در این زمینه شد. لذا برای بررسی بیشتر این موضوع با دکتر علی کرمی، دکترای بیوتکنولوژی پزشکی از دانمارک و فوق‌تخصص مهندسی ژنتیک از آمریکا گفت‌وگو کردیم. وی دراین‌باره می‌گوید: «درحال‌حاضر ساختار بسیاری از ژن‌های انسان شناسایی شده و تست‌هایی نیز با عنوان استعدادیابی ژنتیکی در بسیاری از سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی تبلیغ می‌شود. این تست‌ها از طریق بزاق دهان و جداکردن سلول‌های آن، ساختار ژنتیکی افراد را آنالیز و بررسی می‌کنند و اطلاعاتی نظیر شجره‌نامه فرد، ویژگی‌های جسمی، روحی، روانی، خانوادگی و... را استخراج می‌کنند که البته این اطلاعات تا ۶۰ ــ ۵۰ درصد درست است و هرگز صددرصد نیست.» وی می‌افزاید: «هرچند که این اطلاعات می‌تواند به آینده فرد کمک کند اما انجام آن ریسک‌هایی هم دارد.»وی در خصوص آنالیز این ژن‌ها می‌افزاید: «درحال‌حاضر نمونه‌های ژنتیکی برای بررسی به کشورهای خارجی ارسال می‌شوند. هرچند شاید برخی آزمایشگاه‌ها برای قانع‌کردن افراد ادعا کنند که داده‌های ژنی افراد به‌وسیله آزمایشگاه بررسی می‌شود اما به‌دلیل گرانی دستگاه‌های پردازنده ژن که سیکوئنسر نام دارد و هزینه‌های جانبی این کار، این نمونه‌ها به کشورهای دیگر فرستاده و بررسی می‌شوند. این درحالی‌است که ارسال نمونه ژن از لحاظ قانونی ممنوع است!»

ژن؛ پاشنه‌آشیل نژادهای جمعیتی
کرمی با بیان این‌که درحال‌حاضر ما بیش از ۵۰۰۰ آزمایشگاه بالینی در کشور داریم که روزانه از هزاران فرد آزمایش‌های مختلف می‌گیرند، می‌گوید: «سؤال این است که غیر از آزمایشگاه‌های معتمد تکلیف این نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های خصوصی چه می‌شود؟ متاسفانه بسیاری از آزمایشگاه‌های خصوصی صرفا برای اهداف مالی نمونه‌ها را به خارج کشور می‌فرستند. فرض کنید سالانه ۱۰هزاریا ۵۰هزارنمونه ژنی از کشور خارج و در بانک‌های ژنتیک کشورهای دیگر ثبت می‌شودودرواقع یک استخر ژنی در آنجا تشکیل می‌دهد. این کشورهاازطریق مطالعه روی ژن‌ها، پایش می‌کنند ومتوجه می‌شوند که DNA جمعیت ایران از نظر ۱۸ ــ ۱۷ نژاد مختلف آن، چه ویژگی‌هایی دارد.حال می‌توانند محصول غذایی یا دارویی طراحی کنند که روی نژاد ایرانی اثر بگذارد اما روی نژاد اسرائیلی اثر نگذارد، یا این‌که در نژاد ما ناباروری یا سرطان ایجاد کند اما در نژاد دیگر، به‌دلیل تفاوت‌هایی که نسبت به ما دارد و آن قسمت در آنها مقاوم است و در ما مقاوم نیست، اثر نداشته باشد! متاسفانه این روزها نگاه تجاری به این موضوع و عدم نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط مثل وزارت بهداشت و نهادهای امنیتی بر کارکرد این آزمایشگاه‌ها به تهدیدی علیه امنیت کشور تبدیل شده است.»