انیمیشن‌سازی زیر سایه مهاجرت خاموش
سینما به‌عنوان یک ابزار استراتژیک برای فرهنگسازی سال‌هاست که مورد توجه است، امروزه با توجه به این‌که پویانمایی در جهان به امری فرهنگ‌ساز تبدیل شده است همین مسئله انیمیشن‌های داخلی را به موضوعی استراتژیک بدل کرده است؛ موضوعی که خیلی دیر در ایران مورد توجه قرار گرفت.
هرچند نمونه‌های درخشانی هم در دهه‌های گذشته در این زمینه تولید شده بود اما در سال‌های اخیر رشد روزافزون پویانمایی‌های ایرانی و حضور در مجامع بین‌المللی باعث شده تا چشم دنیا به هنرآفرینی بچه‌های ایرانی جلب شود و حالا که وقت برداشت از توانمندی این نیروهای متخصص برای تولید آثار انیمیشنی جهانی است، شاهد مهاجرت و جذب‌شدن آنها به کمپانی‌های غربی هستیم. در حالی باید این هشدار را جدی گرفت که به‌تازگی شاهد بودیم فیلم «بچه زرنگ» توانست در میان قدرت‌های جهانی در صنعت انیمیشن‌سازی موفقیت‌های جهانی بسیاری را پشت سر بگذارد و حتی در میان صهیونیست‌ها که دشمن تمدنی ایران هستند نیز نفوذ و قدرت‌نمایی کند. حالا که دولت چهاردهم یکی از سرفصل‌های اصلی برنامه‌های خود را به بازگشت نخبگان ایرانی که مهاجرت کرده‌اند اختصاص داده، بد نیست توجهات را به اصلی‌ترین مشکل هنر ــ صنعت پویانمایی که امروز مهاجرت متخصصان در این حوزه است، جلب کنیم.
مهاجرت متخصصان؛ تهدید پویانمایی ایران
پویانمایی در ایران با وجود بنیان‌های فرهنگی و اجتماعی مناسب اما در مقایسه با کشورهای پیشرو، جایگاه درخوری ندارد. موفقیت‌هایی هم که تاکنون به دست آمده، مقطعی بوده و نتوانسته آنچنان که شایسته است، وارد مرحله تولید انبوه و مستمر شود.
اخیرا یک نهاد پژوهشی ــ تجاری که چند سال است در همه حیطه‌های صنایع خلاق از جمله صنعت پویانمایی و جلوه‌های بصری و بازی‌های کامپیوتری، گزارش‌های بسیار مفصل جهانی و منطقه‌ای ارائه می‌دهد، گزارشی با عنوان «پویانمایی، جلوه‌های تصویری و بازی‌های ویدئویی در خاورمیانه: راهبردها، روندها و فرصت‌ها» تدوین کرده که در آن از ایران و استودیوهای تولید پویانمایی ایرانی نیز در مجموعه بزرگ‌تر پویانمایی خاورمیانه و در میان کشورهای دیگری همچون مصر، سوریه، لبنان، اردن، عربستان سعودی، فلسطین، ترکیه و... نام برده شده است.
در خلاصه این گزارش که در سایت مدلیتست عرب منتشر شده، آمده است که صنعت پویانمایی، جلوه‌های تصویری و بازی‌های کامپیوتری در منطقه خاورمیانه ظرفیت آن را دارد که به‌عنوان موتور رشد برای این منطقه عمل کند. در این گزارش توجه شده که به‌دلیل دسترسی آسان‌تر به دانش و فناوری و مهارت‌های جهانی در تولید این صنایع فرهنگی و سرگرمی‌ساز، اکنون شاهد ظهور شرکت‌ها و استودیوهای متعدد و بعضا بین‌المللی تولید پویانمایی و بازی هستیم تا با توجه به ظرفیت فرهنگی بالای منطقه برای داستانگویی و موضوعات جدید و بدیع که جهان مشتاق شنیدن آنهاست، پروژه‌های جذاب و با محتواهای منطقه‌ای و محلی تولید کنند. همین‌طور بیان می‌شود که منطقه دارای استودیوهای پویانمایی بزرگ و اکثرا متوسط و کوچک متعددی است و نیروهای بااستعداد برای تولید محتوا بسیار بیشتر از سابق در حال جذب به این حیطه هستند. با وجود این، در گزارش تصریح می‌شود که تولیدکنندگان محتوا در این مناطق تاکنون در توزیع و فروش آثارشان به بازار جهانی توفیق چندانی نداشته‌ا‌ند.
جامعه کوچک و تهدید جدی مهاجرت
جامعه پویانمایی ایران جامعه کوچکی بوده و به نسبت، سینمای زنده در اقلیت قرار دارد. اگر بخش‌های مختلف جامعه پویانمایی ایران را براساس کارکرد و تولید آثار یا سایر کارکردها با دقت نگاه کنیم، نهادهای آموزشی آن بسیار کوچک و کم تعدادند و لزوما هم ارتباط مستقیمی با نیازهای بخش حرفه‌ای تولید ندارند.شبکه تولیدپویانمایی حرفه‌ای ایران، شامل سفارش‌دهندگان (اکثرا دولتی) و تولیدکنندگان (شامل استودیوها، شرکت‌ها و پیمانکاران اصلی فرعی) هستند. با آمدن فضای مجازی، پلتفرم‌های متعدد دیگر، فراگیرشدن گوشی هوشمند و پا گرفتن رسانه‌های جدید همراه با دسترسی همگانی به محتوای دیجیتال در ایران، به‌خصوص در دهه گذشته، شاهد شکل‌گیری و بسط ابعاد و جنبه‌های متنوعی از پویانمایی در ایران دهه ۹۰ هستیم و در اکثر حیطه‌ها هم حداقل یک نمونه موفق و بسیار حرفه‌ای (مانند شاهزاده روم، فیلشاه، آخرین داستان، رستم و سهراب، بنیامین، فهرست مقدس، تهران۱۵۰۰، پسر دلفینی، بچه زرنگ، لوپتو و...) بدون وابستگی صرف به بودجه‌های دولتی داریم. اما آنچه آسیب‌زا نبود، برنامه استراتژیک در زمینه تولید محصولات است. نبود چنین برنامه‌ای موجب شده تا تولید در این عرصه شامل انحصار شده وهمین انحصار‌طلبی باعث شکل‌گیری وضعیتی بغرنج در زمینههای اقتصادی آن شود. به‌طور مثال اگر در عرصه سینما و هنرهای نمایشی شامل قراردادهای تیپ و دستمزدهای مشخص هستیم در این عرصه چنین موضوعی تعیین و تبیین نشده و بر همین اساس هنرمندان این عرصه با مشکل دستمزد به‌عنوان یک معضل روبهرو هستند و از همین‌رو نیز بیشترین زمینه برای مهاجرت افراد متخصص فراهم شده است.
چالش‌های پویانمایی
متاسفانه تا چند سال پیش گردش مالی پویانمایی ایرانی در مقیاس‌های اقتصاد داخلی، بسیار ناچیز و بسیار دور از یک صنعت حتی خانگی است. اگر تولیدات و گردش مالی مراکز حمایت از پویانمایی تجربی و غیرانبوه، مشخصا مراکز مختلف را مورد بررسی قرار دهیم، متوجه می‌شویم کل حمایت‌های این چهار نهاد در پنج سال (۱۳۹۶تا۱۴۰۰) چیزی در حدود ۲۰۴میلیارد تومان است که حتی اگر آن را با احتساب سایر سفارش‌دهندگان پراکنده دولتی و خصوصی دوبرابر کنیم (۴۰۸میلیارد تومان) مشخصا درمقیاس‌های اقتصادی ایران معادل درآمد یک شرکت کامپیوتری کوچک تا متوسط هم نیست. این درحالی است که به‌عنوان نمونه یک اثر سینمایی پویانمایی که در رتبه۱۸ سایت بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb) قرار دارد، (انیمیشن سینمایی زوتوپیا)، فقط هزینه تولید آن۱۵۰میلیون‌دلار (حدود ۹ هزار میلیارد تومان) می‌شود. بر همین اساس هم پویانمایی ایران درحال از دست‌دادن نیروی متخصص خود است؛ بخشی از هنرمندانی که سطح کاری قابل‌قبولی دارند یا مهاجرت کرده‌اند یا در حال مهاجرت هستند که دقیقا موضوع اصلی آنها همین تفاوت دستمزدهاست که امروز به یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های پویانمایی بدل شده است. بسیاری از این نیروهای متخصص، حق‌الزحمه‌ای و تیم‌های کوچک که تجربیات ارزشمندی در تولید انبوه دارند و برخی از آنان هنرمندان بسیارعالی محسوب می‌شوند به دلیل وجود بازار برون‌سپاری که در برخی کشوهای همسایه مانند ترکیه، عراق و امارات وجود دارد، ترجیح می‌دهند دیگر حقوق خود را به دلار دریافت کرده و کمتر یا به‌ندرت با تعرفه‌های داخلی کار کنند.
جای خالی برنامه‌ریزی برای رشد هنر صنعت پویانمایی
با وجود چالش‌های بسیاری که هنر پویانمایی در ایران دارد، اما چند سال است که با تولید آثار با کیفیتی در سطح جهانی نشان داده که برخلاف سال‌های گذشته که دچار رکود در تولید آثار شد، روندی صعودی در پیش گرفته است. در ایران اما پویانمایی با موانع گوناگونی درگیر است، موانعی که نیازمند حمایت‌های دولت خواهد بود اما نکته اینجاست که این حمایت‌ها لزوما حمایت‌های مستقیم مالی نیستند و انیمیشن‌سازی در ایران بیش از حمایت‌های مستقیم مالی به حمایت‌های غیرمستقیم دولت نیازمند دارد. یکی از این موانع نوع نگاهی است که متولیان سینما به پویانمایی دارند، متولیان حوزه سینما نباید به اشتباه صنعت انیمیشن را همانند یک محصول سینمایی رئال نگاه کنند؛ بلکه باید آن را در گونه‌ای مجزا نسبت به دیگر آثار قرار دهند؛ چراکه آثار پویانمایی برخلاف آثار سینمایی این ظرفیت را دارند که برگشت سرمایه بسیار بالایی داشته باشند با این‌حال اما در ایران به‌دلیل اکران نادرست و نپرداختن به این حوزه در کنار آثار رئال، انیمیشن‌ها فروش کمی دارند، اما نسخه خارجی همان انیمیشن، با فروش دلاری بالایی روبهرو می‌شود که نمونه فعلی آن نیز انیمیشن بچه‌زرنگ است.پس می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که مهاجرت در میان انیماتورهای ایران علل مختلفی دارد که یکی از آنها اختلاف میزان دستمزد در ایران در مقایسه با دیگر کشورهاست. به بیان دیگر هزینه تولید انیمیشن در کشور ما یک‌چهارم کشورهای دیگر است و شاهدیم که اگر هزینه تولید در اروپا دقیقه‌ای ۴۰۰۰ دلار است در ایران ساخت یک انیمیشن ۹۰ دقیقه‌ای به ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار می‌رسد. به همین ترتیب دستمزد عوامل تولید انیمیشن مخصوصا انیماتورهای ایرانی نیز اختلاف فاحشی با نمونه‌های خارجی خود دارد. به همین علت در انیمیشن کشور با پدیده مهاجرت انیماتورهای ایرانی روبهرو هستیم؛ نیروی انسانی متخصص که ۱۵ تا ۲۰ سال طول می‌کشد تا به تخصص بالایی در تولید انیمیشن برسد، بعد از رسیدن به این مرحله با پیشنهادهایی که از خارج از کشور دریافت می‌کند، بیشتر ترجیح می‌دهد از کشور مهاجرت کند.
قاچاق انرژی برای کمک به صنعت پویانمایی غرب
خطر دیگری که این فضا را تهدید می‌کند، خدمات‌دهی استودیوها به کمپانی‌های خارجی است؛ یعنی یک استودیوی دانش‌بنیان در اینجا، با بهره‌بردن از یارانه‌های داخلی اعم‌از هزینه برق و خدمات بسیار پایین، درحال ارائه خدمات خارجی است. به‌گونه‌ای که کشورهای سفارش‌دهنده می‌توانند انیمیشن با کیفیتی در سطح جهانی را با قیمتی تا یک‌چهارم قیمت جهانی به دست بیاورند. البته معضل یادشده از نگاه فعالان این حوزه دارای مزایا و معایبی است. از مزایای آن کارکردن با پروژه‌های بین‌المللی، گرفتن سفارش‌های بزرگ و همکاری با کشورهایی است که در صنعت انیمیشن پیشرو هستند. این تعاملات باعث می‌شود استودیوها رشد کنند، تجربه به‌دست‌آورند و دانش خود را به‌روز نگه‌دارند و از همه مهم‌تر این‌که پولی وارد چرخه اقتصادی‌شان کنند، زیرا بازار پویانمایی در داخل مخصوصا برای شرکت‌های خصوصی با وجود فروش خوب انیمیشن‌ها در چند سال اخیر به حدی نرسیده است تا با سود حاصل از فروش یک محصول، تولید محصول دیگر را آغاز کرد.به عبارت دیگر، نتیجه این سفارش‌گرفتن‌ها این می‌شود که به‌جای تولید انیمیشن ایرانی با محتوای ایرانی و بر مبنای افسانه‌ها، داستان‌ها و ادبیات ایرانی، به شرکت‌های خدماتی برای کشورهای خارجی تبدیل شویم. هرچند که درآمد این سفارش‌گیری باعث شده شرکت‌های ایرانی به کار روی بیاورند، اما باید توجه داشت که سفارش‌گرفتن به خودی خود کار اشتباهی نیست و باعث معرفی بیشتر و حتی رونق انیمیشن‌سازی در کشور می‌شود. باید در کنار ارائه خدمات به کشورهای دیگر تولید ملی و داخلی هم داشته باشیم و انیمیشن ایرانی در کشور مسکوت نماند.
تبدیل شدن از تولیدکننده به خدمات‌دهنده
باید به این نکته توجه داشت که انجام بخش‌های اجرایی پروژه‌های خارجی به معنای رکود انیمیشن ایران است، زیرا ما از یک تولیدکننده به یک خدمات‌دهنده صرف تبدیل خواهیم شد و همین موضوع صنعت انیمیشن‌سازی ما را دچار بحران خواهد کرد. البته صرف همکاری با سایر استودیوها به خودی خود بد نیست و اگر چنین همکاری‌هایی در یک ساخت برنامه‌ریزی‌شده صورت گیرد هنرمندان ایرانی در زمینه تولید انیمیشن تجربه بیشتری کسب می‌کنند که باعث می‌شود پویانمایی در ایران حرفه‌ای پیش برود و روش‌های تولید صنعتی را مشق کند، ارزآوری داشته باشد، نیروی کار حرفه‌ای تربیت کند و... . اما امروزه شاهد هستیم که این رویکرد کشورهای صاحب انیمیشن، به هنرمندان ایرانی صرفا به استفاده از نیروی کار ارزان است و همین مسأله می‌تواند به عدم رشد انیمیشن‌سازی ما را بینجامد و همواره ما به‌عنوان خدمات‌دهنده در این عرصه فعالیت داشته باشیم.
هدف‌گذاری برای تولید یک انیمیشن استاندارد
بهنود نکویی یکی از سه کارگردان انیمیشن بچه‌زرنگ نیز در مورد سیاست‌گذاری در عرصه انیمیشن‌سازی ایران به جام‌جم گفت: هنر ــ صنعت انیمیشن در ایران دارای موانع و مشکلات مختلفی است اما بالاخره کسانی هم هستند که توانسته‌اند همه این سختی‌ها، موانع و مشکلات را تاب بیاورند و باید به این هم توجه کنیم که عبور از موانع و مشکلات در ساخت انیمیشن نیازمند یک کار جمعی و گروهی است.وی افزود: عملا بدون داشتن یک تیم منسجم و بدون وجود یک ساختار استودیویی، عبور از مشکلات انیمیشن‌سازی غیرممکن خواهدبود، لذاما به سبب علاقه‌ای که به این سبک داشتیم باتحقیقات ومطالعه توانستیم درقالب کار استودیویی با مشکلات این حوزه کنار بیاییم و با امکانات موجود به شرایط مطلوب مدنظرمان برسیم. حالا در کنار همه این مشکلات و موانعی که گفتم، این را درنظر بگیرید اگر بخواهیم به هدف سالانه حداقل اکران یک انیمیشن برای کودکان و نوجوانان کشور برسیم بر سر این راه موانع متعددی همچون امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، هزینه‌های تولید انیمیشن، کمبود نیروی متخصص و نبود آموزش جامع و... وجود دارد که رسیدن به این هدف را بسیار سخت و مشکل می‌کند.نکویی با اشاره به این موضوع که آثار انیمیشن دارای استانداردهایی است که تولید داخلی باید همتراز با آنها باشد، گفت: ما برای تولید در بسیاری از موارد با استانداردهای جهانی روبهرو هستیم و باید کیفیت‌مان به اندازه‌ای برسد تا با محک آنچه در ذهن و باور مخاطب جهانی شکل گرفته و جا افتاده، پذیرفتنی باشد، برای همین ما نیاز به حفظ متخصصانی داریم که سال‌ها برای آنها سرمایه‌گذاری شده است. برای همین باید برنامه‌ای برای حفظ نیروهای کار در عرصه انیمیشن داشته باشیم.
سیاست‌گذاری معضل پویانمایی ایرانی
سیدمحمدحسین عملدار، نویسنده و تهیه‌کننده پویانمایی «مسافری ازگانورا» هم درگفت‌وگو با جام‌جم، نبود سیاست‌گذاری در موضوع مهاجرت متخصصان این عرصه را مورد تاکید قرار می‌دهد و می‌گوید: به پویانمایی ایرانی به‌عنوان یک بازار جریان‌ساز و پول‌ساز نگاه نمی‌شود. این موضوع از چند جهت قابل بررسی است که یکی نوع سیاست‌گذاری آن است؛ یعنی مدیران بالادستی باید توجه کنند که اگر بخواهیم تأثیری فرهنگی و قوی داشته باشیم باید به پویانمایی توجه کنیم، چون تولید پویانمایی نوعی تأثیر نرم محسوب می‌شود و روی افکار عمومی جهان تأثیر می‌گذارد. سینمای ایران جزو سینماهای شناخته‌شده جهان است و تولید پویانمایی ازجمله قابلیت‌هایی است که باید از آن استفاده کنیم. زیرا هم‌پایه سینما رشد نکرده و این حرکت و رشد دیر اتفاق افتاده‌است.وی افزود: باید تکلیف خودمان را مشخص کنیم که آیا می‌خواهیم وارد بازار بین‌المللی شویم یا خیر؟... اگر می‌خواهیم وارد بازار بین‌المللی شویم، باید مؤلفه‌های آن را رعایت کنیم. یکی از آنها مربوط به فیلمسازانی است که باید برای حضور در بازارهای بین‌المللی مؤلفه‌های داستانی، گرافیک و تصویر را رعایت کنند و بخش دیگر مربوط به بازاریابان بین‌المللی است که متأسفانه بازار بین‌المللی در کشورمان شکل نگرفته و چندان پخش‌کننده بین‌المللی قدرتمندی نداریم. همین نبود بازار باعث می‌شود به ما بیشتر به عنوان خدمات دهنده نگاه شود.
مهاجرت گسترده نیروهای متخصص شهرستانی به پایتخت
سیداحمد علمدار، کارگردان انیمیشن مسافری از گانورا که سال گذشته در اکران بود نیز به جام‌جم گفت: هنر انیمیشن‌سازی مختص پایتخت شده و حتی نیروهای کار در شهرستان‌ها را هم مجبور به مهاجرت به تهران کرده زیرا در پایتخت امکانات و نیروهای متخصص برای انیمیشن‌سازی بیشتر است. این هنرمندکه مسافری ازگانورا را درمشهد تولید کرده، افزود: از عمده‌ترین چالش‌هاییکه در ساخت انیمیشن با آن مواجه هستم، کمبود نیروهای متخصص است که همگی به تهران یا خارج از ایران مهاجرت کرده‌اند. هر چند امروز در خراسان‌رضوی شرکت‌های انیمیشن‌سازی متعددی فعال هستند. حتی برخی از این شرکت‌ها سفارش‌هایی از کشورهای دیگر هم دارند و یکی از این شرکت‌ها صرفا آثار مذهبی برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تولید می‌کند.
چالش مهاجرت نیروی کار
علی بصیری‌نیک کارگردان پویانمایی «ساعت جادویی» که در انتظار اکران است هم، هنر پویانمایی را نوعی ریسک می‌داند و در این زمینه به جام‌جم گفت: به‌طورکلی، کارکردن در زمان فعلی در عرصه انیمیشن ریسک است و چالش‌هایی وجود دارد که تمام پروژه‌ها با آن از ابتدای ماجرا درگیرند، به‌طورکامل مشخص است که تمام گروه‌های مشغول به کار پویانمایی در ایران دغدغه‌مند هستند و دغدغه‌شان تولید کار بومی است اما چنین دغدغه ای را در زمینه اکران انیمیشن از سوی مسئولین شاهد نیستیم متأسفانه همین مشکلات حجم مهاجرت کاربلدهای پویانمایی را در چند سال گذشته خیلی زیاد کرده و درحال‌حاضر بزرگ‌ترین چالشی که با آن روبهرو هستیم، این است که نیروهای خود را از دست می‌دهیم و زمان زیادی می‌برد تا بخواهیم نیروهای جدید تربیت و جایگزین آنها کنیم و این انرژی و سرمایه مالی زیادی را می‌طلبد. وی افزود: مراکزی مانند حوزه هنری یا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که کار فرهنگی در کشورمان انجام می‌دهند، کم نیستند. به نظرم فضاهایی که این سازمان‌ها دارند می‌تواند در راه کشف استعداد و مورد توجه قرار گیرند.
هزینه تولید یک انیمیشن ایرانی به اندازه پول چای کمپانی‌های خارجی
سیدعلی موسوی‌نژاد هم که سابقه کارگردانی «ایلیا در جستجوی قهرمان» را دارد درباره معضلات این حرفه به جام‌جم گفت: به نظرم سینمای کودک جهان بیشتر از سینمای بزرگسالان درآمدزاست؛ فقط کافی است افرادی که وارد این حوزه می‌شوند کاربلد باشند و بتوانند کار جذاب بسازند. ما نمونه‌هایی استثنایی مثل «شاهزاده روم»، «فیلشاه» و «پسر دلفینی» داریم که فروش خیلی خوبی هم داشتند. واقعا ما کم‌هزینه‌ترین کمپانی‌های تولید پویانمایی را در ایران داریم و حتی کل هزینه ما برای فیلمی مثل «بچه زرنگ» اندازه پول چای پویانمایی‌سازان آمریکاهم نیست وتعجب‌برانگیزاست‌که چراسرمایه‌گذاران وتهیه‌کنندگان جذب تولیددرزمینه پویانمایی نمی‌شوند تا زمینه را برای ورود کمپانی‌های خارجی باز بگذارند.به نظرم اگر مشکلی در این رابطه وجود دارد به تزلزل در سیاست‌گذاری مسئولان باز می‌گردد؛ وگرنه بچه‌ها نشان دادند با کمترین هزینه بیشترین ارزش افزوده را ایجاد می‌کنند. وی افزود: اگر از فیلم‌های انیمیشن در زمینه اکران حمایت شود، خیال فیلمسازان هم از این بابت که از تولید تا اکران حمایت می‌شود، راحت است و فیلمسازان بیشتری تمایل به ساخت پویانمایی خواهند داشت. اگر این اتفاق بیفتد این سینما با قدرت به کارش ادامه خواهد داد.
نبود عدالت فرهنگی در توزیع کار
یکی دیگر از معضلات انیمیشن‌سازی در ایران نبود عدالت فرهنگی در تقسیم جغرافیایی است. محمدحسین صادقی، تهیه‌کننده «لوپتو» که این پویانمایی را درکرمان به سرانجام رساند دراین‌باره به جام‌جم گفت: به هرحال تولید انیمیشن به تیم تخصصی نیاز دارد و این موضوع در شهرهای دیگر یک چالش جدی است؛ مثلا ما به این دلیل که در کرمان فعالیت‌های خود را انجام می‌دهیم، چالش‌هایمان دراین زمینه دو برابربود، زیرا سرمایه‌گذاری درشهرستان کمترازتهران است وهمین موضوع باعث مهاجرت نیروهای متخصص به تهران وسپس به خارج از کشور می‌شود.وی افزود:به‌طور کلی انیمیشن نیازبه توجه بیشتری دارد.حالا که مجموعه‌های مختلف انیمیشن‌سازی در حال اثبات خود است، باید توجه بیشتری از سوی سیاست‌گذاران فرهنگی به این هنر صورت بگیرد.
خواب‌آلودگی عمیق صنعت پویانمایی
اشکان رهگذر، کارگردان انیمیشن «آخرین داستان» هم نبود سیاست‌گذاری‌های مناسب و راهبردی را در حوزه انیمیشن به‌همراه موج مهاجرت نخبگان، مسبب خواب‌آلودگی عمیق این صنعت در ایران می‌داند. او ضمن تاکید بر جای خالی سیاست‌گذاری در حوزه انیمیشن به جام‌جم گفت: نبود سرمایه‌گذاری یا سرمایه‌گذاری ناآگاهانه و صرفا برای مقاصد اقتصادی از سوی برخی افراد و برخوردهای سلیقه‌ای و حتی گزینشی با هنرمندان فعال در این حوزه، آینده انیمیشن در کشور را دچار چالش کرده است. او که از موفق‌ترین تولیدکنندگان انیمیشن در ایران است، در ادامه تصریح می‌کند: مهم‌ترین عامل وجود این وضعیت، مشخص‌نبودن متولی و حامی اصلی صنعت پویانمایی در ایران است. به‌عقیده رهگذر، تنها راه برون‌رفت از وضعیت نابسامان صنعت انیمیشن ایران و سروسامان دادن به آن، ایجاد یک زیست‌بوم مناسب همراه تدوین خط‌مشی شفاف و تعیین نهادی مسئول و متولی برای صنعت تولید انیمیشن است، در غیر این صورت صنعت انیمیشن ایران سراشیبی افول را با سرعت بیشتری نسبت به گذشته طی خواهد کرد.
کپی‌رایت و مشکلات دیگر
محمدامین همدانی، تهیه‌کننده پسر دلفینی هم درباره مشکلات بر سر راه انیمیشن‌ساز به جام‌جم گفت: یکی از دلایلی که تولید و توزیع انحصاری انیمیشن سینمایی در بازار ایران، توجیه اقتصادی ندارد این‌که وضعیت باثباتی برای این سینما در اکران وجود ندارد. دوم این‌که قانون کپی‌رایت نداریم و آثاری که در شبکه نمایش خانگی در کنار انیمیشن‌های ما قرار می‌گیرد، آثاری چند ۱۰ میلیون دلاری است که بدون حق پخش، دانلود شده‌اند و این مساله طبیعتا یک بازی از‌پیش‌باخته را برای تولیدکننده داخلی فراهم کرده است. همین مسأله حجم تولید و سرمایه‌گذاری را پایین می‌آورد و موجبات مهاجرت متخصصان این حوزه را فراهم کرده است. وی افزود: انیمیشن محصولی است که باید به قلب تولید سینمای ایران برای حضور در بازار جهانی بدل شود. فعالان انیمیشن ایران واقعا با نداشتن هیچ‌چیز و با دست خالی به تولیدکنندگان محتوایی تبدیل شده‌اند که در منطقه و خاورمیانه نظیر ندارند و روز به روز هم پیشرفت می‌کنند. البته هنوز هم مشکلات هست مثلا انیمیشن‌های ایرانی هم هنوز کم و بیش از نظر خط فیلمنامه و تنظیم دیالوگ با نقطه مطلوب فاصله دارد.
انیمیشن ایران حمایت و برنامه‌ریزی می‌خواهد
محمدرضا کریمی‌صارمی، معاون تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، یکی از مراکز عمده تولید انیمیشن معتقد است انیمیشن ایران صنعتی‌شدن را مشق می‌کند. قدم‌های بزرگی در عرصه‌های بین‌المللی برداشته و حتی نیازی به حمایت‌های مالی دولت ندارد! این حرف‌ها را کسی می‌زند که یکی از ثابت‌قدم‌ترین مدیران در عرصه انیمیشن است، به‌ویژه انیمیشن‌های مخصوص کودکان و نوجوانان. کریمی‌صارمی درباره این‌که انیمیشن‌سازان ایرانی، برای تامین نیازهای مالی با شرکت‌های خارجی همکاری کنند و کارهای اجرایی پروژه‌های خارجی را انجام دهند، چه معنایی دارد و چه نتایجی خواهد داشت به جام‌جم گفت در کنار کارهای اجرایی برای شرکت‌های خارجی باید به سمت تولیدات مشترک گام برداریم. این همکاری‌ها می‌تواند به دو شکل باشد؛ یکی این‌که فیلمنامه، دکوپاژ، طراحی کاراکترها و سایر مقدمات فراهم شده باشد و فقط اجرای آنها را به شرکت‌های ایرانی بسپارند و شیوه دوم این است که شرکت‌های ایرانی در محتوای انیمیشن‌ها سهیم باشند. به نظرم ما باید در شیوه دوم براساس قرارداد با کشورهای دیگر فعال باشیم و برای آنها صفر تا صد یک اثر را تولید کنیم نه‌‌تنها صرفا به‌عنوان یک نیروی کار ارزان باشیم، زیرا ما گرافیک خیلی خوبی داریم، موسیقی فوق‌العاده‌ای داریم و داستان‌های جذاب و تازه که بسیاری از کشورها طرفدارش هستند. او در پاسخ به این موضوع که ما هنوز به صنعت سودآور، فرهنگ‌ساز و یک جریان فرهنگی تاثیرگذار در انیمیشن دست پیدا نکرده‌ایم، گفت: برای این اتفاق نیاز به زمان داریم. کمپانی‌های مطرح جهان حداقل صد سال از ما جلوتر هستند و ما فقط ۱۰سال است که صنعتی‌شدن انیمیشن را جدی گرفته‌ایم. امروز دنیای فناوری فرصت جهیدن و رشد سریع را فراهم می‌کند. شاید به‌جز زمان به چیزهای دیگری هم نیاز باشد. به نظرم دیگر دوره حمایت‌های مالی گذشته. تجربه نشان داده در هر زمینه‌ای پای پول و حمایت مالی دولتی به میان آمده و سرمایه تزریق شده، مسائل دیگری ایجاد شده است. تولیدکنندگان انیمیشن دنبال گرفتن بودجه نیستند، نیاز به زیرساخت‌های عرضه و نمایش آثارشان دارند تا چرخه صنعتی‌شدن پویانمایی کامل شود و بتوانند خودشان پول دربیاورند. شاید تولیدکنندگان مستقل آثار کوتاه نیاز به حمایت داشته باشند. چون فیلم کوتاه اکران ندارد، نمایش آثارشان سخت است و باید به جشنواره‌های جهانی راه پیدا کنند اما فیلم‌های سینمایی انیمیشن نیاز به فرصت خوب برای اکران دارند.
مهاجرت خاموش؛ یک پدیده فراگیر در ایران
نکته قابل‌توجه دیگر درخصوص از دست‌رفتن نیروی متخصص پویانمایی علاوه‌بر مهاجرت، پدیده دیگری است که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، پدیده‌ای که می‌توان از آن به‌عنوان مهاجرت خاموش انیماتورهای ایرانی یاد کرد. منظور از مهاجرت خاموش آن دسته از نیروهای متخصصی هستند که به‌صورت دورکاری برای شرکت‌های خارجی کار می‌کنند. ممکن است باورش سخت باشد اما دیزنی و پیکسار از انیماتورهای ایرانی کمک می‌گیرند و این قابل‌تامل است؛ یعنی در کشور انیماتوری داریم که در حد دیزنی و پیکسار حرفه‌ای است اما در کشور به‌دلیل مسائل قراردادی و بودجه‌ای، نمی‌توانیم با او کار کنیم. این موضوع آن‌قدر فراگیر شده که حتی در نهادهای دانشگاهی نیز با پرورش متخصصان در زمینه انیمیشن‌سازی این نیروها را در تولید آثاری برای کشورهای همسایه تشویق می‌کنند. به‌طور مثال چندی است که در بخشی از دانشگاه فنی تهران برای شبکه‌های ترکیه‌ای سریال‌سازی می‌شود.
مهاجرت متخصصان؛ تهدید پویانمایی ایران
پویانمایی در ایران با وجود بنیان‌های فرهنگی و اجتماعی مناسب اما در مقایسه با کشورهای پیشرو، جایگاه درخوری ندارد. موفقیت‌هایی هم که تاکنون به دست آمده، مقطعی بوده و نتوانسته آنچنان که شایسته است، وارد مرحله تولید انبوه و مستمر شود.
اخیرا یک نهاد پژوهشی ــ تجاری که چند سال است در همه حیطه‌های صنایع خلاق از جمله صنعت پویانمایی و جلوه‌های بصری و بازی‌های کامپیوتری، گزارش‌های بسیار مفصل جهانی و منطقه‌ای ارائه می‌دهد، گزارشی با عنوان «پویانمایی، جلوه‌های تصویری و بازی‌های ویدئویی در خاورمیانه: راهبردها، روندها و فرصت‌ها» تدوین کرده که در آن از ایران و استودیوهای تولید پویانمایی ایرانی نیز در مجموعه بزرگ‌تر پویانمایی خاورمیانه و در میان کشورهای دیگری همچون مصر، سوریه، لبنان، اردن، عربستان سعودی، فلسطین، ترکیه و... نام برده شده است.
در خلاصه این گزارش که در سایت مدلیتست عرب منتشر شده، آمده است که صنعت پویانمایی، جلوه‌های تصویری و بازی‌های کامپیوتری در منطقه خاورمیانه ظرفیت آن را دارد که به‌عنوان موتور رشد برای این منطقه عمل کند. در این گزارش توجه شده که به‌دلیل دسترسی آسان‌تر به دانش و فناوری و مهارت‌های جهانی در تولید این صنایع فرهنگی و سرگرمی‌ساز، اکنون شاهد ظهور شرکت‌ها و استودیوهای متعدد و بعضا بین‌المللی تولید پویانمایی و بازی هستیم تا با توجه به ظرفیت فرهنگی بالای منطقه برای داستانگویی و موضوعات جدید و بدیع که جهان مشتاق شنیدن آنهاست، پروژه‌های جذاب و با محتواهای منطقه‌ای و محلی تولید کنند. همین‌طور بیان می‌شود که منطقه دارای استودیوهای پویانمایی بزرگ و اکثرا متوسط و کوچک متعددی است و نیروهای بااستعداد برای تولید محتوا بسیار بیشتر از سابق در حال جذب به این حیطه هستند. با وجود این، در گزارش تصریح می‌شود که تولیدکنندگان محتوا در این مناطق تاکنون در توزیع و فروش آثارشان به بازار جهانی توفیق چندانی نداشته‌ا‌ند.
جامعه کوچک و تهدید جدی مهاجرت
جامعه پویانمایی ایران جامعه کوچکی بوده و به نسبت، سینمای زنده در اقلیت قرار دارد. اگر بخش‌های مختلف جامعه پویانمایی ایران را براساس کارکرد و تولید آثار یا سایر کارکردها با دقت نگاه کنیم، نهادهای آموزشی آن بسیار کوچک و کم تعدادند و لزوما هم ارتباط مستقیمی با نیازهای بخش حرفه‌ای تولید ندارند.شبکه تولیدپویانمایی حرفه‌ای ایران، شامل سفارش‌دهندگان (اکثرا دولتی) و تولیدکنندگان (شامل استودیوها، شرکت‌ها و پیمانکاران اصلی فرعی) هستند. با آمدن فضای مجازی، پلتفرم‌های متعدد دیگر، فراگیرشدن گوشی هوشمند و پا گرفتن رسانه‌های جدید همراه با دسترسی همگانی به محتوای دیجیتال در ایران، به‌خصوص در دهه گذشته، شاهد شکل‌گیری و بسط ابعاد و جنبه‌های متنوعی از پویانمایی در ایران دهه ۹۰ هستیم و در اکثر حیطه‌ها هم حداقل یک نمونه موفق و بسیار حرفه‌ای (مانند شاهزاده روم، فیلشاه، آخرین داستان، رستم و سهراب، بنیامین، فهرست مقدس، تهران۱۵۰۰، پسر دلفینی، بچه زرنگ، لوپتو و...) بدون وابستگی صرف به بودجه‌های دولتی داریم. اما آنچه آسیب‌زا نبود، برنامه استراتژیک در زمینه تولید محصولات است. نبود چنین برنامه‌ای موجب شده تا تولید در این عرصه شامل انحصار شده وهمین انحصار‌طلبی باعث شکل‌گیری وضعیتی بغرنج در زمینههای اقتصادی آن شود. به‌طور مثال اگر در عرصه سینما و هنرهای نمایشی شامل قراردادهای تیپ و دستمزدهای مشخص هستیم در این عرصه چنین موضوعی تعیین و تبیین نشده و بر همین اساس هنرمندان این عرصه با مشکل دستمزد به‌عنوان یک معضل روبهرو هستند و از همین‌رو نیز بیشترین زمینه برای مهاجرت افراد متخصص فراهم شده است.
چالش‌های پویانمایی
متاسفانه تا چند سال پیش گردش مالی پویانمایی ایرانی در مقیاس‌های اقتصاد داخلی، بسیار ناچیز و بسیار دور از یک صنعت حتی خانگی است. اگر تولیدات و گردش مالی مراکز حمایت از پویانمایی تجربی و غیرانبوه، مشخصا مراکز مختلف را مورد بررسی قرار دهیم، متوجه می‌شویم کل حمایت‌های این چهار نهاد در پنج سال (۱۳۹۶تا۱۴۰۰) چیزی در حدود ۲۰۴میلیارد تومان است که حتی اگر آن را با احتساب سایر سفارش‌دهندگان پراکنده دولتی و خصوصی دوبرابر کنیم (۴۰۸میلیارد تومان) مشخصا درمقیاس‌های اقتصادی ایران معادل درآمد یک شرکت کامپیوتری کوچک تا متوسط هم نیست. این درحالی است که به‌عنوان نمونه یک اثر سینمایی پویانمایی که در رتبه۱۸ سایت بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb) قرار دارد، (انیمیشن سینمایی زوتوپیا)، فقط هزینه تولید آن۱۵۰میلیون‌دلار (حدود ۹ هزار میلیارد تومان) می‌شود. بر همین اساس هم پویانمایی ایران درحال از دست‌دادن نیروی متخصص خود است؛ بخشی از هنرمندانی که سطح کاری قابل‌قبولی دارند یا مهاجرت کرده‌اند یا در حال مهاجرت هستند که دقیقا موضوع اصلی آنها همین تفاوت دستمزدهاست که امروز به یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های پویانمایی بدل شده است. بسیاری از این نیروهای متخصص، حق‌الزحمه‌ای و تیم‌های کوچک که تجربیات ارزشمندی در تولید انبوه دارند و برخی از آنان هنرمندان بسیارعالی محسوب می‌شوند به دلیل وجود بازار برون‌سپاری که در برخی کشوهای همسایه مانند ترکیه، عراق و امارات وجود دارد، ترجیح می‌دهند دیگر حقوق خود را به دلار دریافت کرده و کمتر یا به‌ندرت با تعرفه‌های داخلی کار کنند.
جای خالی برنامه‌ریزی برای رشد هنر صنعت پویانمایی
با وجود چالش‌های بسیاری که هنر پویانمایی در ایران دارد، اما چند سال است که با تولید آثار با کیفیتی در سطح جهانی نشان داده که برخلاف سال‌های گذشته که دچار رکود در تولید آثار شد، روندی صعودی در پیش گرفته است. در ایران اما پویانمایی با موانع گوناگونی درگیر است، موانعی که نیازمند حمایت‌های دولت خواهد بود اما نکته اینجاست که این حمایت‌ها لزوما حمایت‌های مستقیم مالی نیستند و انیمیشن‌سازی در ایران بیش از حمایت‌های مستقیم مالی به حمایت‌های غیرمستقیم دولت نیازمند دارد. یکی از این موانع نوع نگاهی است که متولیان سینما به پویانمایی دارند، متولیان حوزه سینما نباید به اشتباه صنعت انیمیشن را همانند یک محصول سینمایی رئال نگاه کنند؛ بلکه باید آن را در گونه‌ای مجزا نسبت به دیگر آثار قرار دهند؛ چراکه آثار پویانمایی برخلاف آثار سینمایی این ظرفیت را دارند که برگشت سرمایه بسیار بالایی داشته باشند با این‌حال اما در ایران به‌دلیل اکران نادرست و نپرداختن به این حوزه در کنار آثار رئال، انیمیشن‌ها فروش کمی دارند، اما نسخه خارجی همان انیمیشن، با فروش دلاری بالایی روبهرو می‌شود که نمونه فعلی آن نیز انیمیشن بچه‌زرنگ است.پس می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که مهاجرت در میان انیماتورهای ایران علل مختلفی دارد که یکی از آنها اختلاف میزان دستمزد در ایران در مقایسه با دیگر کشورهاست. به بیان دیگر هزینه تولید انیمیشن در کشور ما یک‌چهارم کشورهای دیگر است و شاهدیم که اگر هزینه تولید در اروپا دقیقه‌ای ۴۰۰۰ دلار است در ایران ساخت یک انیمیشن ۹۰ دقیقه‌ای به ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار می‌رسد. به همین ترتیب دستمزد عوامل تولید انیمیشن مخصوصا انیماتورهای ایرانی نیز اختلاف فاحشی با نمونه‌های خارجی خود دارد. به همین علت در انیمیشن کشور با پدیده مهاجرت انیماتورهای ایرانی روبهرو هستیم؛ نیروی انسانی متخصص که ۱۵ تا ۲۰ سال طول می‌کشد تا به تخصص بالایی در تولید انیمیشن برسد، بعد از رسیدن به این مرحله با پیشنهادهایی که از خارج از کشور دریافت می‌کند، بیشتر ترجیح می‌دهد از کشور مهاجرت کند.
قاچاق انرژی برای کمک به صنعت پویانمایی غرب
خطر دیگری که این فضا را تهدید می‌کند، خدمات‌دهی استودیوها به کمپانی‌های خارجی است؛ یعنی یک استودیوی دانش‌بنیان در اینجا، با بهره‌بردن از یارانه‌های داخلی اعم‌از هزینه برق و خدمات بسیار پایین، درحال ارائه خدمات خارجی است. به‌گونه‌ای که کشورهای سفارش‌دهنده می‌توانند انیمیشن با کیفیتی در سطح جهانی را با قیمتی تا یک‌چهارم قیمت جهانی به دست بیاورند. البته معضل یادشده از نگاه فعالان این حوزه دارای مزایا و معایبی است. از مزایای آن کارکردن با پروژه‌های بین‌المللی، گرفتن سفارش‌های بزرگ و همکاری با کشورهایی است که در صنعت انیمیشن پیشرو هستند. این تعاملات باعث می‌شود استودیوها رشد کنند، تجربه به‌دست‌آورند و دانش خود را به‌روز نگه‌دارند و از همه مهم‌تر این‌که پولی وارد چرخه اقتصادی‌شان کنند، زیرا بازار پویانمایی در داخل مخصوصا برای شرکت‌های خصوصی با وجود فروش خوب انیمیشن‌ها در چند سال اخیر به حدی نرسیده است تا با سود حاصل از فروش یک محصول، تولید محصول دیگر را آغاز کرد.به عبارت دیگر، نتیجه این سفارش‌گرفتن‌ها این می‌شود که به‌جای تولید انیمیشن ایرانی با محتوای ایرانی و بر مبنای افسانه‌ها، داستان‌ها و ادبیات ایرانی، به شرکت‌های خدماتی برای کشورهای خارجی تبدیل شویم. هرچند که درآمد این سفارش‌گیری باعث شده شرکت‌های ایرانی به کار روی بیاورند، اما باید توجه داشت که سفارش‌گرفتن به خودی خود کار اشتباهی نیست و باعث معرفی بیشتر و حتی رونق انیمیشن‌سازی در کشور می‌شود. باید در کنار ارائه خدمات به کشورهای دیگر تولید ملی و داخلی هم داشته باشیم و انیمیشن ایرانی در کشور مسکوت نماند.
تبدیل شدن از تولیدکننده به خدمات‌دهنده
باید به این نکته توجه داشت که انجام بخش‌های اجرایی پروژه‌های خارجی به معنای رکود انیمیشن ایران است، زیرا ما از یک تولیدکننده به یک خدمات‌دهنده صرف تبدیل خواهیم شد و همین موضوع صنعت انیمیشن‌سازی ما را دچار بحران خواهد کرد. البته صرف همکاری با سایر استودیوها به خودی خود بد نیست و اگر چنین همکاری‌هایی در یک ساخت برنامه‌ریزی‌شده صورت گیرد هنرمندان ایرانی در زمینه تولید انیمیشن تجربه بیشتری کسب می‌کنند که باعث می‌شود پویانمایی در ایران حرفه‌ای پیش برود و روش‌های تولید صنعتی را مشق کند، ارزآوری داشته باشد، نیروی کار حرفه‌ای تربیت کند و... . اما امروزه شاهد هستیم که این رویکرد کشورهای صاحب انیمیشن، به هنرمندان ایرانی صرفا به استفاده از نیروی کار ارزان است و همین مسأله می‌تواند به عدم رشد انیمیشن‌سازی ما را بینجامد و همواره ما به‌عنوان خدمات‌دهنده در این عرصه فعالیت داشته باشیم.
هدف‌گذاری برای تولید یک انیمیشن استاندارد
بهنود نکویی یکی از سه کارگردان انیمیشن بچه‌زرنگ نیز در مورد سیاست‌گذاری در عرصه انیمیشن‌سازی ایران به جام‌جم گفت: هنر ــ صنعت انیمیشن در ایران دارای موانع و مشکلات مختلفی است اما بالاخره کسانی هم هستند که توانسته‌اند همه این سختی‌ها، موانع و مشکلات را تاب بیاورند و باید به این هم توجه کنیم که عبور از موانع و مشکلات در ساخت انیمیشن نیازمند یک کار جمعی و گروهی است.وی افزود: عملا بدون داشتن یک تیم منسجم و بدون وجود یک ساختار استودیویی، عبور از مشکلات انیمیشن‌سازی غیرممکن خواهدبود، لذاما به سبب علاقه‌ای که به این سبک داشتیم باتحقیقات ومطالعه توانستیم درقالب کار استودیویی با مشکلات این حوزه کنار بیاییم و با امکانات موجود به شرایط مطلوب مدنظرمان برسیم. حالا در کنار همه این مشکلات و موانعی که گفتم، این را درنظر بگیرید اگر بخواهیم به هدف سالانه حداقل اکران یک انیمیشن برای کودکان و نوجوانان کشور برسیم بر سر این راه موانع متعددی همچون امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، هزینه‌های تولید انیمیشن، کمبود نیروی متخصص و نبود آموزش جامع و... وجود دارد که رسیدن به این هدف را بسیار سخت و مشکل می‌کند.نکویی با اشاره به این موضوع که آثار انیمیشن دارای استانداردهایی است که تولید داخلی باید همتراز با آنها باشد، گفت: ما برای تولید در بسیاری از موارد با استانداردهای جهانی روبهرو هستیم و باید کیفیت‌مان به اندازه‌ای برسد تا با محک آنچه در ذهن و باور مخاطب جهانی شکل گرفته و جا افتاده، پذیرفتنی باشد، برای همین ما نیاز به حفظ متخصصانی داریم که سال‌ها برای آنها سرمایه‌گذاری شده است. برای همین باید برنامه‌ای برای حفظ نیروهای کار در عرصه انیمیشن داشته باشیم.
سیاست‌گذاری معضل پویانمایی ایرانی
سیدمحمدحسین عملدار، نویسنده و تهیه‌کننده پویانمایی «مسافری ازگانورا» هم درگفت‌وگو با جام‌جم، نبود سیاست‌گذاری در موضوع مهاجرت متخصصان این عرصه را مورد تاکید قرار می‌دهد و می‌گوید: به پویانمایی ایرانی به‌عنوان یک بازار جریان‌ساز و پول‌ساز نگاه نمی‌شود. این موضوع از چند جهت قابل بررسی است که یکی نوع سیاست‌گذاری آن است؛ یعنی مدیران بالادستی باید توجه کنند که اگر بخواهیم تأثیری فرهنگی و قوی داشته باشیم باید به پویانمایی توجه کنیم، چون تولید پویانمایی نوعی تأثیر نرم محسوب می‌شود و روی افکار عمومی جهان تأثیر می‌گذارد. سینمای ایران جزو سینماهای شناخته‌شده جهان است و تولید پویانمایی ازجمله قابلیت‌هایی است که باید از آن استفاده کنیم. زیرا هم‌پایه سینما رشد نکرده و این حرکت و رشد دیر اتفاق افتاده‌است.وی افزود: باید تکلیف خودمان را مشخص کنیم که آیا می‌خواهیم وارد بازار بین‌المللی شویم یا خیر؟... اگر می‌خواهیم وارد بازار بین‌المللی شویم، باید مؤلفه‌های آن را رعایت کنیم. یکی از آنها مربوط به فیلمسازانی است که باید برای حضور در بازارهای بین‌المللی مؤلفه‌های داستانی، گرافیک و تصویر را رعایت کنند و بخش دیگر مربوط به بازاریابان بین‌المللی است که متأسفانه بازار بین‌المللی در کشورمان شکل نگرفته و چندان پخش‌کننده بین‌المللی قدرتمندی نداریم. همین نبود بازار باعث می‌شود به ما بیشتر به عنوان خدمات دهنده نگاه شود.
مهاجرت گسترده نیروهای متخصص شهرستانی به پایتخت
سیداحمد علمدار، کارگردان انیمیشن مسافری از گانورا که سال گذشته در اکران بود نیز به جام‌جم گفت: هنر انیمیشن‌سازی مختص پایتخت شده و حتی نیروهای کار در شهرستان‌ها را هم مجبور به مهاجرت به تهران کرده زیرا در پایتخت امکانات و نیروهای متخصص برای انیمیشن‌سازی بیشتر است. این هنرمندکه مسافری ازگانورا را درمشهد تولید کرده، افزود: از عمده‌ترین چالش‌هاییکه در ساخت انیمیشن با آن مواجه هستم، کمبود نیروهای متخصص است که همگی به تهران یا خارج از ایران مهاجرت کرده‌اند. هر چند امروز در خراسان‌رضوی شرکت‌های انیمیشن‌سازی متعددی فعال هستند. حتی برخی از این شرکت‌ها سفارش‌هایی از کشورهای دیگر هم دارند و یکی از این شرکت‌ها صرفا آثار مذهبی برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تولید می‌کند.
چالش مهاجرت نیروی کار
علی بصیری‌نیک کارگردان پویانمایی «ساعت جادویی» که در انتظار اکران است هم، هنر پویانمایی را نوعی ریسک می‌داند و در این زمینه به جام‌جم گفت: به‌طورکلی، کارکردن در زمان فعلی در عرصه انیمیشن ریسک است و چالش‌هایی وجود دارد که تمام پروژه‌ها با آن از ابتدای ماجرا درگیرند، به‌طورکامل مشخص است که تمام گروه‌های مشغول به کار پویانمایی در ایران دغدغه‌مند هستند و دغدغه‌شان تولید کار بومی است اما چنین دغدغه ای را در زمینه اکران انیمیشن از سوی مسئولین شاهد نیستیم متأسفانه همین مشکلات حجم مهاجرت کاربلدهای پویانمایی را در چند سال گذشته خیلی زیاد کرده و درحال‌حاضر بزرگ‌ترین چالشی که با آن روبهرو هستیم، این است که نیروهای خود را از دست می‌دهیم و زمان زیادی می‌برد تا بخواهیم نیروهای جدید تربیت و جایگزین آنها کنیم و این انرژی و سرمایه مالی زیادی را می‌طلبد. وی افزود: مراکزی مانند حوزه هنری یا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که کار فرهنگی در کشورمان انجام می‌دهند، کم نیستند. به نظرم فضاهایی که این سازمان‌ها دارند می‌تواند در راه کشف استعداد و مورد توجه قرار گیرند.
هزینه تولید یک انیمیشن ایرانی به اندازه پول چای کمپانی‌های خارجی
سیدعلی موسوی‌نژاد هم که سابقه کارگردانی «ایلیا در جستجوی قهرمان» را دارد درباره معضلات این حرفه به جام‌جم گفت: به نظرم سینمای کودک جهان بیشتر از سینمای بزرگسالان درآمدزاست؛ فقط کافی است افرادی که وارد این حوزه می‌شوند کاربلد باشند و بتوانند کار جذاب بسازند. ما نمونه‌هایی استثنایی مثل «شاهزاده روم»، «فیلشاه» و «پسر دلفینی» داریم که فروش خیلی خوبی هم داشتند. واقعا ما کم‌هزینه‌ترین کمپانی‌های تولید پویانمایی را در ایران داریم و حتی کل هزینه ما برای فیلمی مثل «بچه زرنگ» اندازه پول چای پویانمایی‌سازان آمریکاهم نیست وتعجب‌برانگیزاست‌که چراسرمایه‌گذاران وتهیه‌کنندگان جذب تولیددرزمینه پویانمایی نمی‌شوند تا زمینه را برای ورود کمپانی‌های خارجی باز بگذارند.به نظرم اگر مشکلی در این رابطه وجود دارد به تزلزل در سیاست‌گذاری مسئولان باز می‌گردد؛ وگرنه بچه‌ها نشان دادند با کمترین هزینه بیشترین ارزش افزوده را ایجاد می‌کنند. وی افزود: اگر از فیلم‌های انیمیشن در زمینه اکران حمایت شود، خیال فیلمسازان هم از این بابت که از تولید تا اکران حمایت می‌شود، راحت است و فیلمسازان بیشتری تمایل به ساخت پویانمایی خواهند داشت. اگر این اتفاق بیفتد این سینما با قدرت به کارش ادامه خواهد داد.
نبود عدالت فرهنگی در توزیع کار
یکی دیگر از معضلات انیمیشن‌سازی در ایران نبود عدالت فرهنگی در تقسیم جغرافیایی است. محمدحسین صادقی، تهیه‌کننده «لوپتو» که این پویانمایی را درکرمان به سرانجام رساند دراین‌باره به جام‌جم گفت: به هرحال تولید انیمیشن به تیم تخصصی نیاز دارد و این موضوع در شهرهای دیگر یک چالش جدی است؛ مثلا ما به این دلیل که در کرمان فعالیت‌های خود را انجام می‌دهیم، چالش‌هایمان دراین زمینه دو برابربود، زیرا سرمایه‌گذاری درشهرستان کمترازتهران است وهمین موضوع باعث مهاجرت نیروهای متخصص به تهران وسپس به خارج از کشور می‌شود.وی افزود:به‌طور کلی انیمیشن نیازبه توجه بیشتری دارد.حالا که مجموعه‌های مختلف انیمیشن‌سازی در حال اثبات خود است، باید توجه بیشتری از سوی سیاست‌گذاران فرهنگی به این هنر صورت بگیرد.
خواب‌آلودگی عمیق صنعت پویانمایی
اشکان رهگذر، کارگردان انیمیشن «آخرین داستان» هم نبود سیاست‌گذاری‌های مناسب و راهبردی را در حوزه انیمیشن به‌همراه موج مهاجرت نخبگان، مسبب خواب‌آلودگی عمیق این صنعت در ایران می‌داند. او ضمن تاکید بر جای خالی سیاست‌گذاری در حوزه انیمیشن به جام‌جم گفت: نبود سرمایه‌گذاری یا سرمایه‌گذاری ناآگاهانه و صرفا برای مقاصد اقتصادی از سوی برخی افراد و برخوردهای سلیقه‌ای و حتی گزینشی با هنرمندان فعال در این حوزه، آینده انیمیشن در کشور را دچار چالش کرده است. او که از موفق‌ترین تولیدکنندگان انیمیشن در ایران است، در ادامه تصریح می‌کند: مهم‌ترین عامل وجود این وضعیت، مشخص‌نبودن متولی و حامی اصلی صنعت پویانمایی در ایران است. به‌عقیده رهگذر، تنها راه برون‌رفت از وضعیت نابسامان صنعت انیمیشن ایران و سروسامان دادن به آن، ایجاد یک زیست‌بوم مناسب همراه تدوین خط‌مشی شفاف و تعیین نهادی مسئول و متولی برای صنعت تولید انیمیشن است، در غیر این صورت صنعت انیمیشن ایران سراشیبی افول را با سرعت بیشتری نسبت به گذشته طی خواهد کرد.
کپی‌رایت و مشکلات دیگر
محمدامین همدانی، تهیه‌کننده پسر دلفینی هم درباره مشکلات بر سر راه انیمیشن‌ساز به جام‌جم گفت: یکی از دلایلی که تولید و توزیع انحصاری انیمیشن سینمایی در بازار ایران، توجیه اقتصادی ندارد این‌که وضعیت باثباتی برای این سینما در اکران وجود ندارد. دوم این‌که قانون کپی‌رایت نداریم و آثاری که در شبکه نمایش خانگی در کنار انیمیشن‌های ما قرار می‌گیرد، آثاری چند ۱۰ میلیون دلاری است که بدون حق پخش، دانلود شده‌اند و این مساله طبیعتا یک بازی از‌پیش‌باخته را برای تولیدکننده داخلی فراهم کرده است. همین مسأله حجم تولید و سرمایه‌گذاری را پایین می‌آورد و موجبات مهاجرت متخصصان این حوزه را فراهم کرده است. وی افزود: انیمیشن محصولی است که باید به قلب تولید سینمای ایران برای حضور در بازار جهانی بدل شود. فعالان انیمیشن ایران واقعا با نداشتن هیچ‌چیز و با دست خالی به تولیدکنندگان محتوایی تبدیل شده‌اند که در منطقه و خاورمیانه نظیر ندارند و روز به روز هم پیشرفت می‌کنند. البته هنوز هم مشکلات هست مثلا انیمیشن‌های ایرانی هم هنوز کم و بیش از نظر خط فیلمنامه و تنظیم دیالوگ با نقطه مطلوب فاصله دارد.
انیمیشن ایران حمایت و برنامه‌ریزی می‌خواهد
محمدرضا کریمی‌صارمی، معاون تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، یکی از مراکز عمده تولید انیمیشن معتقد است انیمیشن ایران صنعتی‌شدن را مشق می‌کند. قدم‌های بزرگی در عرصه‌های بین‌المللی برداشته و حتی نیازی به حمایت‌های مالی دولت ندارد! این حرف‌ها را کسی می‌زند که یکی از ثابت‌قدم‌ترین مدیران در عرصه انیمیشن است، به‌ویژه انیمیشن‌های مخصوص کودکان و نوجوانان. کریمی‌صارمی درباره این‌که انیمیشن‌سازان ایرانی، برای تامین نیازهای مالی با شرکت‌های خارجی همکاری کنند و کارهای اجرایی پروژه‌های خارجی را انجام دهند، چه معنایی دارد و چه نتایجی خواهد داشت به جام‌جم گفت در کنار کارهای اجرایی برای شرکت‌های خارجی باید به سمت تولیدات مشترک گام برداریم. این همکاری‌ها می‌تواند به دو شکل باشد؛ یکی این‌که فیلمنامه، دکوپاژ، طراحی کاراکترها و سایر مقدمات فراهم شده باشد و فقط اجرای آنها را به شرکت‌های ایرانی بسپارند و شیوه دوم این است که شرکت‌های ایرانی در محتوای انیمیشن‌ها سهیم باشند. به نظرم ما باید در شیوه دوم براساس قرارداد با کشورهای دیگر فعال باشیم و برای آنها صفر تا صد یک اثر را تولید کنیم نه‌‌تنها صرفا به‌عنوان یک نیروی کار ارزان باشیم، زیرا ما گرافیک خیلی خوبی داریم، موسیقی فوق‌العاده‌ای داریم و داستان‌های جذاب و تازه که بسیاری از کشورها طرفدارش هستند. او در پاسخ به این موضوع که ما هنوز به صنعت سودآور، فرهنگ‌ساز و یک جریان فرهنگی تاثیرگذار در انیمیشن دست پیدا نکرده‌ایم، گفت: برای این اتفاق نیاز به زمان داریم. کمپانی‌های مطرح جهان حداقل صد سال از ما جلوتر هستند و ما فقط ۱۰سال است که صنعتی‌شدن انیمیشن را جدی گرفته‌ایم. امروز دنیای فناوری فرصت جهیدن و رشد سریع را فراهم می‌کند. شاید به‌جز زمان به چیزهای دیگری هم نیاز باشد. به نظرم دیگر دوره حمایت‌های مالی گذشته. تجربه نشان داده در هر زمینه‌ای پای پول و حمایت مالی دولتی به میان آمده و سرمایه تزریق شده، مسائل دیگری ایجاد شده است. تولیدکنندگان انیمیشن دنبال گرفتن بودجه نیستند، نیاز به زیرساخت‌های عرضه و نمایش آثارشان دارند تا چرخه صنعتی‌شدن پویانمایی کامل شود و بتوانند خودشان پول دربیاورند. شاید تولیدکنندگان مستقل آثار کوتاه نیاز به حمایت داشته باشند. چون فیلم کوتاه اکران ندارد، نمایش آثارشان سخت است و باید به جشنواره‌های جهانی راه پیدا کنند اما فیلم‌های سینمایی انیمیشن نیاز به فرصت خوب برای اکران دارند.
مهاجرت خاموش؛ یک پدیده فراگیر در ایران
نکته قابل‌توجه دیگر درخصوص از دست‌رفتن نیروی متخصص پویانمایی علاوه‌بر مهاجرت، پدیده دیگری است که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، پدیده‌ای که می‌توان از آن به‌عنوان مهاجرت خاموش انیماتورهای ایرانی یاد کرد. منظور از مهاجرت خاموش آن دسته از نیروهای متخصصی هستند که به‌صورت دورکاری برای شرکت‌های خارجی کار می‌کنند. ممکن است باورش سخت باشد اما دیزنی و پیکسار از انیماتورهای ایرانی کمک می‌گیرند و این قابل‌تامل است؛ یعنی در کشور انیماتوری داریم که در حد دیزنی و پیکسار حرفه‌ای است اما در کشور به‌دلیل مسائل قراردادی و بودجه‌ای، نمی‌توانیم با او کار کنیم. این موضوع آن‌قدر فراگیر شده که حتی در نهادهای دانشگاهی نیز با پرورش متخصصان در زمینه انیمیشن‌سازی این نیروها را در تولید آثاری برای کشورهای همسایه تشویق می‌کنند. به‌طور مثال چندی است که در بخشی از دانشگاه فنی تهران برای شبکه‌های ترکیه‌ای سریال‌سازی می‌شود.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
نقش نخبگان در شکل دهی تفکر امت اسلامی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
محور مقاومت و تغییر معادلات جنگ
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
ریشه‌های وفاق ملی در جمهوری اسلامی ایران
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
پیام‌های اولین سفر رئیس جمهور
گفت و گو
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
نقش نخبگان در شکل دهی تفکر امت اسلامی
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «جام‌جم» تاکید کرد
دیپلماسی تجاری؛ نیازمند توجه فوری
یک تحلیلگر مسائل بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
پیام‌های حمله موشکی یمن به تل آویو
