حکمرانی علمی برای مسئولیت اجتماعی

چرا که با ورود به نسل سوم دانشگاه‌ها و ارتباط بیش ‌از پیش آنها با صنعت و جامعه، مسئولانه عمل کردن در قبال جامعه و اثرگذاری جامعه دانشگاهی بر محورهای تشکیل‌دهنده توسعه پایدار یعنی اقتصاد، جامعه و محیط‌زیست در سال‌های اخیر از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. امروزه با تغییر پارادایم توســعه از توسعه اقتصادی به توســعه پایدار، نقش و کارکرد آموزش عالی نیز دچار تحولات اساسی شده است. دیدگاه‌های نوین به سیاست‌های آموزش عالی، منجر به هدف‌گذاری‌های جدید و انتظارات جدیدتر از نقش دانشــگاه‌ها شده است. همین مسأله سبب شده تا این روزها مسئولان جدید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به‌عنوان متولیان این مسأله، بارها به موضوع مسئولیت اجتماعی به‌عنوان یکی از محوری‌ترین برنامه‌های خود بپردازند. 
 
دانشگاه‌ها؛ خاستگاه تحقق وفاق ملی 
روز گذشته طبق روال هر سال، اجلاس رؤسای دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور با حضور حسین سیمایی‌صراف وزیر علوم، محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور، حجت‌الاسلام مصطفی رستمی رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها و علیرضا منادی رئیس کمیسیون آموزش مجلس به همراه جمعی از رؤسای دانشگاه‌ها و مسئولان آموزش عالی در دانشگاه شهیدبهشتی برگزار و تاکید شد یکی از پیش‌شرط‌های تمرکز و کار جمعی و به تبع آن قبول مسئولیت اجتماعی در کشور افزایش ظرفیت گفت‌وگوست. در راستای همین امر در ابتدای این اجلاس حسین سیمایی‌صراف، وزیر جدید علوم بر ضرورت تحقق شعار وفاق ملی تاکید کرد. وی در این باره گفت: باید به ‌جای تنازع، تعامل و به جای رویارویی، گفت‌وگو شکل بگیرد، چراکه یکی از شاخص‌های انسان مدرن سواد گفت‌وگوست که در فضای دانشگاه این مورد اتفاق می‌افتد. وزیر علوم لازمه رسیدن به وفاق ملی را قدرت اجماع‌سازی و گفت‌وگو با سلایق متنوع در میان استادان و یاوران علمی دانست و افزود: دانشگاه، باشگاه احزاب نیست که هر فردی در حزب‌مخالف قرار گرفت با طرف مقابل خود بجنگد، لذا از همه مدیران تقاضا دارم تفکر فرهنگی و سیاسی را در دانشگاه برای رسیدن به تفاهم بپذیرند. به گفته وی، بعد از افزایش ظرفیت گفت‌وگو دردانشگاه‌ها و مراکز علمی باید به نسل بالاتر آموزش عالی ارتقا یابیم. وی گشایش دانشگاه برای جذب نخبگان و تسهیل شرایط جذب و اجرای قانون جذب را از دیگر راهکارهای کاهش جذب و افزایش بازگشت نخبگان به کشور عنوان و به این نکته اشاره کرد که یکی از عوامل دیگر مهاجرت استاد و دانشجو به‌رسمیت نشناختن آنهاست که انتظار می‌رود کرامت آن بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. سیمایی تاکید کرد: یکی از انتظارات ما این است که در این دوره بتوانیم دانشگاه را از سطح فعلی، یک مرحله ارتقا دهیم و آن رسیدن به بحث احساس مسئولیت اجتماعی است که با نیازهای جامعه جوابگو باشد. 
 
نسبت به مسائل بی‌تفاوت نخواهیم بود
تجربه در این سال‌ها نشان داده که دانشگاه‌ها نقش مهمی در ایجاد توانایی نسل آینده به‌منظور دستیابی به موفقیت، حل چالش‌های جامعه و ساخت آینده‌ای پایدار برای مردم ایفا می‌کنند. شدت و حدت این مسأله سبب شد تا در دولت چهاردهم نیز مسئولیت اجتماعی دانشگاهی به یکی از برنامه‌های محوری وزیر پیشنهادی علوم تبدیل شود، به‌طوری‌که سیمایی‌صراف پیش از تکیه زدن بر مسند این وزارتخانه نیز بارها بر این موضوع تاکید و در دفاع از برنامه‌های خود در مجلس، گفتمان این دوره آموزش عالی را گفتمان مسئولیت اجتماعی معرفی کرده بود. با این رویکرد دانشگاه‌ها در کنار سایر وظایف و کارکرد خود، معطوف به مسائل جامعه هستند و نسبت به نیازها و مسائل کشور و نسبت به مسائل فرهنگی و اجتماعی بی‌طرف نخواهند بود. البته یکی از موضوعاتی که در بحث اجرای مسئولیت اجتماعی از سوی دانشگاه‌ها گوشزد می‌شود بحث عدم همپوشانی این مسئولیت‌هاست. در این رابطه عارف، معاون اول رئیس‌جمهور نیز در این اجلاس با تاکید بر این‌که نباید دانشگاه‌ها با هم در مسئولیت‌های اجتماعی همپوشانی داشته باشند، گفت: وقتی بحث مشکلات و مطالبات ملی می‌شود، باید تقسیم کار ملی داشته باشیم؛ مثلا بحث تورم را باید مشخص کنیم کدام دانشگاه یا مرکز پژوهشی روی آن کار کند، چرا که در بسیاری از جلسات اگر نماینده از دولت باشد محققان راحت‌تر می‌توانند مسائل را پیگیری کنند و نتایج کار آنها عملیاتی‌تر می‌شود. وی اظهار کرد: گفتمان نخبگی باید در دانشگاه‌ها فعال شود، بومی‌سازی تجربه سایر کشورها در فناوری‌های پیشرفته باید در دستور کار باشد، باید از دستاوردهای دنیا استفاده کرد اما کپی‌برداری از دستاوردهای سایر کشورها راه حل نیست و باید راه‌حل‌های خودمان را دنبال کنیم.

سخن آخر
در حال حاضر به‌نظر می‌رسد که دانشگاه در رابطه با مسئولیت اجتماعی تعهدی دوگانه دارد؛ اول این‌که دانشگاه به‌عنوان یک سازمان در جامعه فعالیت می‌کند؛ لذا شایسته است نسبت به مسائل اجتماعی چه از نظر روحی و روانی و چه از منظر مسائل زیست محیطی حساس بوده و در قبال جامعه درون‌سازمانی (اعضای هیأت علمی، کارکنان، مدیران و دانشــجویان) و جامعه برون‌سازمانی خود که همان جامعه‌ای است که به آن تعلق دارد، احساس مسئولیت کند. دومین تعهد نیز این است که دانشگاه علاوه بر این‌که با تدوین استراتژی مسئولیت اجتماعی خود الگویی برای این امر مهم است، عهده‌دار وظیفه آموزش و ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی به سازمان‌ها، شهروندان و جامعه نیز خواهد بود. بنابراین شایسته است که دانشگاه هم در نقش سازمانی و نهادی خود، مسئولیت اجتماعی را رعایت کند و به آن پایبند باشد و هم با رفتار، برنامه‌ها و عملکردهایش مروج فرهنگ مسئولیت اجتماعی در سازمان‌ها و جامعه باشد. بنابراین از منظر تمایزی که دانشگاه در رابطه با مسئولیت اجتماعی نسبت به سایر سازمان‌ها و بنگاه‌های کسب و کار دارد، شاید بتوان گفت که نقش مهم‌تری را در جامعه ایفا می‌کند.