دستان خالی در برابر هویت‌زدایی

رشدوگسترش فناوری‌های ارتباطی،دوره جدیدی ازحیات اجتماعی جوامع راپدیـد آورده است.چنان‌که به گفته برخـی از صـاحب‌نظران علـوم اجتمـاعی، جوامـع انسـانی محصول فناوری‌های عصر خویش هستند.

کد خبر: ۱۴۶۵۵۲۰

با ظهور و توسعه فضای مجازی و درهم‌تنیده‌شدن اجتناب‌ناپذیر تمامی ابعاد زندگی با این فضای جدید، جوامع در حال تجربه تحول در رویکرد یکپارچه نظام معرفتی خود هستند که این فرآیند، برهم‌زننده نظم پیشین نظام اجتماعی و منشأ بروز نابسامانی‌هایی در حوزه‌های مختلف حیات اجتماعی است. نابسامانی‌ها در فضای مجازی اما چالش‌هایی را برای کاربران به همراه داشته است. شاید ضرورت حضور در فضای مجازی و جذابیت حضور در این فضا از متغیرهای اصلی این نابسامانی‌ها باشد. بااین‌حال شناخت متغیرهای اصلی و اثرگذار دیگر بر این موضوع دارای اهمیت است و به فرآیند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای اتخاذ بهترین و کم‌هزینه‌ترین اقدامات و راهکارها در این حوزه کمک می‌کند.آمارهای موجود در خصوص تعداد کاربران اینترنت و فضای مجازی حاکی از آن است که امروزه این فضا جزئـی از زنـدگی روزمـره مردم ایران شده است. با وجود این، سکو‌های فعال در حوزه فضای مجازی از یک نابسامانی خاصی رنج می‌‌برند. به نظر می‌رسد خیلی ضابطه روشن و شفافی در حمایت از داده‌‌ها، حریم خصوصی و حقوق کاربران فضای مجازی وجود ندارد. این درحالی‌است که در سایر کشورها این فضا ضابطه‌مندتر است. بااین‌حال حرکت در فضای مجازی نابسامان و همچنین با دستان خالی ازمحتوا،نه‌تنهـا هویـت‌زاخواهدبود،بلکه مخاطرات و اثرات ناخوشایندی را در نظـام فرهنگـی یـک‌جامعـه بـه‌همراه خواهدداشت.گویا نابسامانی‌های فضای‌مجازی بامتغیر تولیدمحتواآغازشده که درتقاطع با وضعیت‌شناسی فضای مجازی، با ضریب نفوذ اینترنت، کیفیت اینترنت در کشور، شکاف مهارت‌های دیجیتال و کیفیت زندگی دیجیتال ارتباط دارد.

حضور در فضای مجازی
درهر دوره‌ای از تاریخ زندگی انسان، میان ابزار و مصنوعات بشری با شکل نظـام اجتمـاعی و نحوه زیستن آدمی، رابطه‌ای مستقیم وجوددارد.حضوردرفضای مجازی واستفاده ازآن هم،مخصوصادرکلانشهرها وباانگیزه‌های مختلف،باتوجه به ویژگی‌ها، خصوصیات، امکانات و کارکردهای خاص این فضا، تاثیرات عمیقی برسبک زندگی کاربران ایرانی، مخصوصا جوانان که بزرگ‌ترین طیف مخاطبان و فعالان این فضا هستند خواهد گذاشت. حضور در این فضا روی پنج متغیر: وابستگی خدمات به فضای مجازی، ارتباطات نامطلوب، اشــتراک‌گذاری محتوا، فهم مشترک میان مردم و کنشگری در این فضا تاثیرگذار است. از طرفی زمانی که خدمات ارائه‌شده در فضای مجازی افزایش می‌یابد، ضرورت حضور در این فضا هم بیشتر می‌شود.

تولید محتوای نامناسب
در فضای مجازی، هر موضوع نیازمند نوع خاصی از محتواست. این نوع، متناسب با مخاطب مورد نظری که قرار است از این محتوا استفاده کند تعیین می‌شود. شیوع بیشتر محتوای نامناسب و خلاف‌واقع در فضای مجازی، کیفیت و نوع محتوای موجود در این فضا را کاهش می‌دهد و بر خانواده و ســلامت افراد نیز تاثیرات منفی دارد. همزمان، با افزایش شــیوع چنین محتوایی، انگیزه محدودسازی در حاکمیت بیشتر می‌شود که در نهایت به محدودیت دسترسی به محتوا منجر می‌شود که این اقدام، ظرفیت افزایش خشم انباشته و درنهایت، شیوع بیشتر محتوای نامناسب و خلاف‌واقع را شامل می‌شود.

ضریب نفوذ اینترنت در کشور
براساس گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از ضریب نفوذ اینترنت ثابت، نفوذ اینترنت پهن‌باند ثابت در کشور از ۱۳.۰۸درصد در پاییز سال۱۴۰۱به ۱۲.۰۹درصد در پاییز سال۱۴۰۲رسیده است. هرچند براساس بالابودن ضریب نفوذ اینترنت در کشور، امکان حضور در این فضا برای درصد بالایی از مردم وجود دارد، اما کیفیت پایین اینترنت، وجود اختلال، محدودیت در اینترنت و سرعت پایین آن و همچنین ضعف در امنیت الکترونیکی، حضور در اینترنت را با چالش مواجه می‌کند. با نگاهی به آمار مربوط به ضریب نفوذ اینترنت در کشور و روند آن در دهه گذشته، ایران از نظر ضریب نفوذ اینترنت با چالش جدی مواجه نیست. با وجود این، نابسامانی‌های فضای مجازی قابل تقلیل به یک سطح از فضای مجازی نبوده، بلکه باید در چهارچوب یکپارچه کلان‌نگر به احصای آن پرداخت. به‌هرحال سرعت پیشرفت فناوری‌های جدید ممکن است به تغییرات غیرقابل پیش‌بینی منجر شود که نیاز به چابکی در بررسی مسائل فضای مجازی را ضروری می‌کند.

تاثیر محتوای نامناسب و خلاف‌واقع در فضای مجازی

تاثیرپذیری
رابطه منفی با فرهنگ عمومی
رابطه منفی با امکان برخورد و مدیریت
رابطه منفی با هزینه جرایم و تخلفات
رابطه مثبت با هجمه‌های فرهنگی، اجتماعی و دینی
رابطه مثبت با نیازهای غریزی
رابطه مثبت با اشتراک‌گذاری

تاثیرگذاری
رابطه منفی با کیفیت و نوع محتوا
رابطه منفی با خانواده
رابطه مثبت با انگیزه محدودسازی در حاکمیت