بر اساس این آمار، میانگین کشوری نمرات دانشآموزان در امتحانات نهایی خردادماه ۱۴۰۲ در رشته تجربی ۱۱.۲۳، ریاضی ۱۰.۷۹، ادبیات و علوم انسانی ۸.۷۵ و علوم و معارف اسلامی ۱۰.۵۶ اعلام شده این در حالی است که میانگین یادشده در سال ۱۴۰۱ برای رشته علوم تجربی ۱۳.۰۲، ریاضی فیزیک ۱۲.۶۴، ادبیات و علوم انسانی ۱۰.۲۰ و علوم و معارف اسلامی ۱۲.۰۱ بود. با این وجود کارشناسان طی سال‌های اخیر بارها نسبت به افت کیفیت تحصیلی دانشآموزان و لزوم اصلاح شیوه‌های آموزشی هشدار داده‌اند اما مقایسه این آمار با چهار سال گذشته نشان میدهد که میانگین نمرات دانشآموزان دارای شیب نزولی بوده و در واقع سال‌به‌سال آنها نمرات کمتری را کسب کردهاند؛ موضوعی که زنگ خطر جدی برای نظام آموزشی کشور محسوب میشود.
وضعیت نمرات دانشآموزان در امتحانات نهایی، به‌عنوان یکی از شاخص‌‌های استاندارد برای سنجش کیفیت نظام آموزشوپرورش کشور شناخته میشود اما با وجودی که سوابق تحصیلی داوطلبان با نمره ۴۰درصدی در نتیجه کنکور سراسری تاثیرگذار است و نتیجه آزمون کنکور با نمره ۶۰درصدی تعیین میشود، ولی همچنان شاهد بی‌تفاوتی دانشآموزان نسبت به امتحانات نهایی، پیش از ورود به دانشگاه‌ها هستیم؛ معضلی که سال گذشته هم توجه رئیس‌جمهور را به خود جلب کرد و به پیگیری او از وزیر آموزشوپرورش منجر شد. حال این پرسش مطرح میشود که به‌راستی محرک‌ها و علل اصلی افت تحصیلی دانشآموزان چیست؟
تحصیل در کرونا و پساکرونا
دوران شیوع کرونا باعث شد تا تجربه جدیدی در نظام آموزشی کشور رقم بخورد و از روش‌های نوینی برای یادگیری استفاده شود اما با این حال پرتاب‌شدن یکباره آموزشوپرورش و دانشآموزان به این فضا و نداشتن برنامه و راهبردی برای مدیریت این دوره، پیامدهای منفی بسیاری را در این دوره به‌دنبال داشت. در این دوران، آموزش مجازی و به‌طور خاص فراهم‌نبودن زیرساخت‌ها سبب شد شاهد افت کیفی محسوس در زمینه وضعیت تحصیلی دانشآموزان باشیم. در این میان به دبستانی‌هایی که هنوز با فضای درس و مدرسه هم آشنا نبودند، آسیبی جدی وارد شد.البته بماند که همچنان مسئولان وزارت آموزشوپرورش زیر بار بسیاری از مسائلی که در آن قصور کردهاند، نمی‌روند. محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزشوپرورش با اشاره به استنباطی‌بودن سؤالات امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ درباره دلایل افت نمرات دانشآموزان می‌گوید: «راهبرد مطالعه دانشآموزان صحیح نیست و در مطالعه دروس به مفاهیم مهم، کلیدواژه‌ها و حفظ‌کردن توجه داشته‌اند. متاسفانه نظام ارزشیابی چهارگزینه‌‌ای، روش مطالعه دانشآموزان را به سمت حافظه‌محوری سوق داده است.»
تغییر رویکرد دانشآموزان و خانواده‌ها
چالش وجود شمار قابل توجهی از افراد تحصیلکرده اما بیکار یا افراد تحصیلکرده‌ای که در مشاغل غیرمرتبط با حوزه تحصیلی خود مشغول به کار هستند، سبب شده دانشآموزان یا بعضا خانواده‌های‌شان در نوع نگاه خود به حوزه آموزشی و تحصیل، تغییراتی ایجاد و اولویت‌ها و ترجیحات جدیدی در این عرصه تعریف کنند. همان‌طور که علی بهشتی‌نیا، کارشناس آموزشوپرورش هم معتقد است دانشآموزان، شاهد وجود نمونه‌های عینی تحصیل و آموزش در بین دوستان و آشنایان خود هستند. وی همچنین می‌افزاید: «یکی از این نمونه‌ها معلمان هستند؛ افرادی که بعضا با مشکلات متعددی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. این موضوع کم‌کم باعث میشود که دانشآموزان ابتدایی ضعیف‌تر و معلمان نسبت به مدرسه بی‌تفاوت شوند. از طرفی نظام آموزشی هم برای این موضوع برنامه‌ای نداشته و جامعه به این سمت‌و‌سو می‌رود که تحصیل بی‌فایده است. در صورتی که هدف آموزشوپرورش این است که دانشآموزان بتوانند به‌عنوان یک شهروند زندگی کنند و ارتباطات بهتری داشته باشند.»بدون تردید مؤلفه‌های بسیار متنوع‌تری در زمینه افت محسوس تحصیلی دانشآموزان ایفای نقش می‌کنند. شاید بهتر باشد در کنار تغییر رویکرد آموزشی، به مسائل روانی دانشآموزان نیز پرداخته شود تا فقط نمره، ملاک و معیار پیشرفت تحصیلی آنان محسوب نشود.
دانشآموزان در سودای مسائل اقتصادی
در حال حاضر ورود هرچه سریع‌تر افراد به بازار کار به موضوعی بسیار جدی برای نوجوانان و جوانان تبدیل شده است. از طرفی شمار قابل توجهی از این دانشآموزان به این جمع‌بندی نادرست رسیده‌اند که اگر چنین نکنند، ممکن است به معنای عقب‌افتادن از پیشرفت در مسیر زندگی‌شان باشد. مشکلات اقتصادی یکی از عوامل اصلی در بی‌انگیزگی و ترک تحصیل دانشآموزان محسوب میشود. البته علی بهشتی‌نیا، کارشناس آموزشوپرورش در گفت‌وگو با جام‌جم بر این باور است که طی این سال‌ها، فضای اجتماعی و رسانه‌ای کشور به این سمت‌و‌سو رفته که هدف اصلی آموزشوپرورش، ایجاد شغل و تجارت بوده و در این سال‌ها آموزشوپرورش این مسیر را به‌اشتباه رفته و خانواده‌ها هم به این موضوع دامن زده‌اند که هدف آموزشوپرورش فقط به داشتن شغلی در آینده معطوف میشود.گویا خود آموزشوپرورش هم در ایجاد این رویکرد بی‌تقصیر نیست؛ چراکه همین چند روز گذشته بود که محمدمهدی کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزشوپرورش از اضافه‌کردن ۲۱۳ هزار دانش‌آموز هنرستانی خبر داد؛ مسأله‌ای که بهشتی‌نیا از آن به‌عنوان گره‌زدن آینده شغلی دانشآموزان به آموزشوپرورش یاد می‌کند و توضیح میدهد: «سوق‌دادن دانشآموزان به رشته‌های فنی و حرفهای و ایجاد شغل از این طریق، منجر به این شده تا آنان این‌گونه برداشت کنند که تحصیل و ادامه تحصیل نمی‌تواند پاسخگوی آینده شغلی‌شان باشد.»
