قفل ژنی آلزایمر

در پژوهشی جدید گروهی از محققان کلمبیایی نوعی ژن را شناسایی کرده‌اند که می‌تواند تا حد زیادی در پیشگیری از آلزایمر مؤثر است. در ادامه به جزئیات این پژوهش و دستاوردهای منتج از آن خواهیم پرداخت.در نتایج به دست آمده از برخی مطالعات مشاهده شده بود که بعضی از افراد که ژن خاصی به نام APOEe۴ در ژنوم‌شان فعال است، هیچ‌وقت مبتلا به آلزایمر نمی‌شوند؛ این در حالی است که در مطالعات دیگری مشخص شده بود که این ژن نقش مهمی در ابتلا به آلزایمر دارد و به عبارت دیگر احتمال ابتلا به بیماری را به‌شدت افزایش می‌دهد. به همین دلیل گروهی از محققان کلمبیایی به این فرضیه رسیدند که احتمالا میزان فعالیت این ژن تعادلی دارد که مشخص می‌کند فرد دارای این ژن به آلزایمر مبتلا بشود یا نه. برای بررسی این فرضیه آنها توالی ژنوم ۱۰هزارو۷۶۳نفر در دو گروه از افراد را مورد بررسی قرار دادند و متوجه نقش اثرگذار ژن دیگری در برقراری تعادل فعالیت APOEe۴ شدند. 
     
همیاری ژن‌ها در ایجاد محافظت 
در این پژوهش مشخص شد که فعالیت نوع خاصی از ژن FN۱ که مسئول تولید پروتئین فیبرونکتین است در افرادی که دارای ژن APOEe۴ است اثر محافظتی در برابر ابتلا به آلزایمر ایجاد می‌کند. به نظر می‌رسد این نوع از FN۱ به تنظیم مقدار فیبرونکتین در مغز کمک می‌کند.ریچارد مایو، متخصص مغز و اعصاب از دانشگاه کلمبیا، می‌گوید: «این نتایج به ما این ایده را داد که اگر در روش درمانی بتوانیم پروتئین فیبرونکتین را هدف قرار دهیم و نوعی از آن که ایجاد محافظت می‌کند را به بدن بیمار وارد کنیم می‌توانیم دفاعی قوی در برابر این بیماری در افراد ایجاد کنیم.»
فیبرونکتین به‌طور طبیعی در مقادیر کم در سد خونی ــ مغزی وجود دارد و از عوامل دفاعی کلیدی برای مغز است. در واقع این پروتئین نقش مهمی در تعیین این که چه موادی می‌توانند از این سد عبور کنند به سمت داخل یا چه موادی می‌توانند از این سد خارج شوند ایفا می‌کند. به همین دلیل موضوع مهمی برای مطالعات پژوهشگرانی است که روی بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی مانند آلزایمر مطالعه می‌کنند.
     
فیبرونکتین نگهبان سد خونی ــ مغزی
فرضیه‌ای که در مورد فیبرونکتین وجود دارد این است که وجود مقادیر بالای این پروتئین ممکن است موجب کاهش توانایی مغز را برای شست‌وشوی مواد خطرناک، به‌ویژه پروتئین‌های آمیلوئید بتا شود که به‌طور قابل‌توجهی در مغز افرادی که به آلزایمر مبتلا شده‌اند تجمع پیدا می‌‌کند.ساقان کیزیل، متخصص مغز واعصاب ازدانشگاه کلمبیا می‌گوید:«به نظرمی‌رسد مقادیر اضافی فیبرونکتین می‌تواند از پاکسازی رسوبات آمیلوئید از مغز جلوگیری کند. در نتیجه هر چیزی که فیبرونکتین اضافی را کاهش دهد باید محافظتی در برابر ابتلا به بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی ایجاد کند و دارویی که این کار را انجام دهد می‌تواند گام مهمی در مبارزه با این وضعیت ناتوان‌کننده باشد.»
آزمایشات با استفاده از زبرافیش یا همان گورخرماهی مدل آلزایمر این فرضیه را تأیید کرد و آزمایش‌های بعدی در ادامه این پژوهش برنامه‌ریزی شدند. آنها دریافتند که کاهش فیبرونکتین باعث افزایش خروج آمیلوئید می‌شود که نشان‌دهنده ارتباط مستقیم با آسیب‌شناسی آلزایمر است. علاوه بر این، کاهش فیبرونکتین در ماهی باعث بهبود سایر آسیب‌های مرتبط با آلزایمر، مانند تغییرات در سلول‌های گلیال مغزی هم شد.محققان تخمین می‌زنند که صدها نفر از هزاران نفری که دارای ژن APOEe۴ در آمریکا هستند دارای این نوع محافظتی ژنFN۱هستند که به‌طور بالقوه ازابتلا به آلزایمر جلوگیری می‌کند؛اگرچه تحقیقات بیشتری مورد نیاز است تا مشخص شود این نوع ژن دقیقا چگونه در پیشگیری از این بیماری مؤثر است. این نوع از فیبرونکتین در افرادی که حامل ژن APOEe۴ هستند یافت شد اما ممکن است در افرادی که دارای انواع دیگر ژن APOEهستند نیز دربرابرابتلا به آلزایمر محافظت کند. مشخص شده است که افراد مبتلا به آلزایمر نسبت به افراد سالم، فیبرونکتین بیشتری درسدخونی مغزی خود دارند؛ بنابراین شکی نیست که این پروتئین نقشی انکارناپذیر دربروز یاپیشگیری ازاین بیماری دارد.زمانی که روش اثرگذاری این پروتئین به صورت دقیق مشخص شودممکن است بتوانیم درمان‌های جدیدی را بر اساس آن برای بیماری‌های تحلیل‌دهنده مغزی معرفی کنیم. 

منبع: Acta Neuropathologica