مدیریت‌ بی‌کیفیت‌ هوا

البته نباید از حق گذشت کارهایی برای مقابله با آلودگی هوا در حال انجام است، مثل امضای قرارداد تکمیلی مربوط به واردات ناوگان حمل و نقل برقی از چین که دیروز انجام شد وقراراست حاصل آن ورود۲۵۰۰اتوبوس،۲۷هزار و ۵۰۰ تاکسی و ۱۰هزار ون به پایتخت باشد، البته اگر بانک مرکزی مدد کند و برای تأمین اعتبارات همراه باشد که تازه مردم تهران از اردیبهشت یا خرداد سال آینده مزه حمل و نقل پاک را بچشند. موضوع پول در اصلاح منابع آلاینده و از سوی دیگر در نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی بسیار مهم است ولی در حالی که آلایندهها میتازند و هر سال مردم بیشتری تحت تأثیر آلودگی هوا قرار میگیرند، تأمین اعتبارات به حرکت کُند و حلزونیاش ادامه میدهد. نمونه زنده و تازه این وضع نیز این که جعفرتشکری هاشمی، رئیس کمیسیون حمل و نقل شورای شهر تهران روز گذشته اعلام کرد «شهرداری هنوز پیشپرداخت خرید قطعات مترو را نپرداخته»، آن هم مترویی که به گفته وی، سریال خرابیهایش حالت پیوسته پیدا کرده و یک روز کفشک ترمز قطارها قفل میشود، یک روز دیگر قطاری ترمز نمیگیرد، روزی دیگر قطارها در خط تست با هم برخورد میکنند و روزی دیگر پست برق آتش میگیرد و مردم حیران و سرگردان میشوند. البته اینها فقط شرح ماوقع در تهران است وگرنه در بقیه کلانشهرها هم اوضاع بهتر از این نیست و به همین علت است که برخی منتقدان بر شیوه حکمرانی در حوزه هواخرده میگیرند وبرخی مانند کارشناسانی که گزارش«منابع آلاینده اقلیمی، پیامدها و تصویر آن در ادراک عمومی» را نوشتهاند،معتقدند آلودگی هوادرشهرهای کشور بهدلیل وجود نگاههای سیاسی و جناحی است که لاینحل باقیمانده است. پشت پرده هوای گرفته ایران سال۱۴۰۰وزارت بهداشت میانگین مرگهای منتسب به ذرات معلق در کشور را ۱۲.۵درصد برآورد کرد که با احتساب پدیده ریزگردها، حدود ۳۵میلیون نفر ازمردم کشورمان درمعرض درجاتی ازآلودگی هوا قراردارند اما آلودگی هوا فقط یک معضل زیستمحیطی یا خطری درکمین جان انسانها نیست بلکه گاهی میتواند به یک بحران تبدیل شود و دامنه آن به اقتصاد، اجتماع و حتی امنیت کشور گسترش یابد.با این حال اما با وجود مشخص بودن راهکارهای مقابله با آلودگی هوا و حتی بیان راهحلهای عمده در قانون هوای پاک نهفقط آلودگی هوا در کلانشهرها کمتر نشده بلکه افزایش نیز یافته است. از اینروست در پژوهشی که اخیرا در اینباره انجام شده، تاکید بر این است که«ضعف قوانین موجود و نبود ضمانت اجرایی برای این قوانین مهمترین دلیل ناکامی برنامههای مقابله با آلودگی هواست؛ ضعف اجرایی که فقط با تقویت کیفیت برنامهریزی شهری و حکمرانی صحیح محقق خواهد شد.» در واقع اصل موضوع این است که در تمام این سالها حتی بعد از تصویب قانون هوای پاک شاهد تغییر خاصی در حکمرانی این حوزه نبودهایم و همین مسأله سبب شده تا معضل آلودگی هوا رنگ و بوی بحران به خود بگیرد؛ آن هم بحرانی که از یک سو میتواند بیش از پیش به سرمایه اجتماعی نظام آسیب وارد کند و از سوی دیگر بهدلیل فعالیت رسانهای گسترده جریانهای معاند، پروژه اعتمادزدایی تقویتشود و ما را با پیامدهای خطرناکی روبه رو کند. بنابراین مسئولان کشور یعنی همه دستگاهها و نهادهایی که نامشان در قانون هوای پاک ذکر شده باید باور داشته باشند که مسأله محیط زیست برای دولتها و سازمانهای اطلاعاتی بیگانه، ابزاری راهبردی برای فشار بر افکارعمومی و حتی حقوق بشری است که استفاده از آن را میتوانیم بهخوبی در بازنمایی تصویر آلودگی هوای کشور در رسانههای معاند ببینیم. آلودگی هوا در کشورمان را اگر فارغ از معضل«غلبه نگاه جناحی در سایه فقدان ایده حکمرانی» نیز بنگریم حتما راه صواب این است که این رهاشدگیهای دیرینه مهار شود، چون آمارهایی مثل این که «کلانشهر تهران از سال ۱۳۹۲تا۱۴۰۱فقط ۱۵۰روزهوای پاک به خود دیده» و درهمین بازه«پایتخت نشینان ۱۱۳۶روز هوای آلوده را تجربه کرده اند» به هیچوجه کارنامه قابل دفاعی برای مسئولان نیست. راهکارهای افزایش کیفیت حکمرانی ۱- غیرحضوری و الکترونیکی شدن خدمات۲- واقعیسازی قیمت سوخت۳- ارتقای برنامهریزی حمل و نقل شهری۴- افزایش کیفیت سیاستها و تسریع در اجرا۵- تدوین برنامههای جامع مدیریت هوا۶- تخصیص اثربخش منابع به حمل و نقل عمومی