«جام‌جم» در گفت‌وگو با دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش‌مصنوعی بررسی می‌کند
هوش مصنوعی ضرورت توسعه آینده
گسترش هوش مصنوعی به عنوان یکی از فناوری‌های نوین و تحول‌بخش، اخیرا نقش مهمی در توسعه و رشد اقتصادی کشورها ایفا کرده است. در کشور ما نیز توسعه این فناوری جدید در میان اولویت‌های اصلی سیاست‌گذاران قرار گرفته است، تا جایی که در آبان سال جاری شاهد بررسی سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران در شورای عالی انقلاب فرهنگی بودیم و کلیات سند در آخرین جلسه ستاد جامع نقشه علمی کشور به تصویب رسید.
سندی که بر اساس آن رئیس جمهور طی حکمی، ماموریت تشکیل «شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی» را به دکتر روح‌ا... دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور محول کرد. با توجه به اهمیت توجه به موقع به این فناوری نوظهور در کشور در گفت‌وگو با دکتر بهروز مینایی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش‌مصنوعی و رباتیک معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، به بررسی اصول و مبانی توسعه هوش مصنوعی درکشور ونقش زیرساخت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای موجود در راستای توسعه هوش مصنوعی پرداخته‌ایم.
قطعا اهمیت توسعه هوش مصنوعی در کشور با توجه به رشد فزاینده این فناوری راهبردی در سطح جهان بر کسی پوشیده نیست؛ با این وجود رشد و توسعه فناوری در هر کشور نیازمند توجه ویژه به زیرساخت‌های آن کشور و الزامات اخلاقی، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی است. دکتر مینایی در این رابطه می‌گوید: «مقام معظم رهبری در سخنان خود با نخبگان کشور در ۲۶ آبان ۱۴۰۰ خطاب به معاونت علمی و دانشگاه‌های کشور اعلام داشتند بایستی در اداره کشور از این فناوری بهره‌برداری شود و از این زاویه باید کشور ما در در رده ۱۰کشور برتر دنیا قرار گیرد. همچنین ایشان صحبت‌های کلیدی خود در ۱۴خرداد سال جاری در ترسیم منشور انقلاب در گام دوم تمدنی انقلاب، توجه به هوش مصنوعی و کوانتوم را ضروری دانستند. ایشان بارها به نقش توانمندسازی هوش مصنوعی در حوزه فناوری اطلاعات تذکر داده‌اند و با در نظر گرفتن چالش‌ها و آسیب‌های آن، این فناوری را به عنوان یک راهبرد تحول‌ساز در کشور مورد استفاده قرار دهیم. پس از عرضه محصولات هوش مصنوعی مولد ازانتهای۲۰۲۲ و خبرسازی‌های این فناوری درسال۲۰۲۳، سال۲۰۲۴ به عنوان نقطه عزیمت خیلی سنگینی در بحث هوش مصنوعی شناخته می‌شود. باید با شتاب نمایی کشورهای دیگر در این زمینه، بهینه‌سازی‌ها و تحولاتی را که هوش مصنوعی می‌تواند در صنایع، راهبری واداره کشور ایجاد کند، به عنوان مسابقه‌ای جدی در نظر بگیریم.»
به گفته دبیرستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی ورباتیک برای این منظور، بایدبه سخت‌افزار وزیرساخت هوش مصنوعی، تربیت نیروی انسانی ماهر و مغزافزار، دراختیار گذاشتن داده و ایجاد پلتفرم‌ها و سکوهای داده‌ای در صنایع، ادارات دولتی و جایگاه‌های اقتصادی، رسانه‌ای و فرهنگی کشور و دانشگاه‌ها به‌شکل جدی توجه شود. چرا که اگر دراین حوزه به موقع اقدام نکنیم، هیچ وقت نمی‌توانیم این عقب‌افتادگی را جبران کنیم.
کاربردهای هوش مصنوعی
دکتر مینایی در پاسخ به این پرسش که توسعه هوش‌مصنوعی می‌تواند به رفع کدام چالش‌های کشور کمک کند، می‌گوید: «در حوزه انرژی می‌توان گفت این فناوری به جبران ناترازی انرژی در فصل‌های مختلف سال کمک می‌کند. همچنین، در صنایع فولاد و معدن هوش‌مصنوعی می‌تواند در کاهش هزینه‌ها و بهبود عملکرد موثر باشد. در حوزه سلامت و پزشکی، استفاده از هوش‌مصنوعی در خودپایشگرها و دستیاران پزشکی، هزینه‌های درمان را کاهش داده و بهبود درمان بیماران را فراهم می‌کند. همچنین، در حوزه بهداشت و سلامت، هوش مصنوعی در تحلیل داده‌ها و جلوگیری از شیوع بیماری‌ها موثر است؛ کاربردی که در دوران کرونا هم شاهد آن بودیم.»
وی می‌افزاید: «باید به نقش هوش مصنوعی در حوزه نظامی و امنیتی نیز توجه کرد. استفاده از این فناوری در جلوگیری از هک و بهبود امنیت فضای انتقال اطلاعات موثر است. درکل، هوش مصنوعی به عنوان یک راهبرد تحول‌ساز در کشور، به توجه ویژه و برنامه‌ریزی مناسب نیاز دارد.»
داده؛ اصل اول توسعه هوش مصنوعی
دکتر مینایی در خصوص چالش‌های توسعه هوش‌مصنوعی در کشور به جام‌جم می‌گوید: «مهم‌ترین چالش، به اشتراک نگذاشتن داده، از سوی موسساتی است که داده تولید می‌کنند. فکر می‌کنم یکی از وظایف اصلی مرکز ملی هوش مصنوعی، تنظیم‌گری و ایجاد اپراتورهای داده است. به این صورت که در کشور همه موسسات موظف باشند داده‌ها را به اشتراک بگذارند و راه تعامل برد ــ برد برای کسانی که می‌خواهند داده را به اشتراک بگذارند و کسانی که می‌خواهند از این داده‌ها استفاده کنند، به وجود بیاورد؛ البته با این تضمین که هیچ استفاده و تحلیلی روی داده‌ها صورت نمی‌گیرد. باید مراکز داده‌ای به وجود بیاید تا پیکره‌های بزرگ داده به اشتراک گذاشته شود و در اختیار همه، به خصوص مؤسسات تحقیقاتی قرار بگیرد.»
وی می‌افزاید: «قانون دوام که همان مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی مجلس است و حدود ۹ ماه پیش تصویب شده است، باید اجرایی‌سازی شود و اگر ششماه بگذرد و این داده‌ها به اشتراک گذاشته نشود، جرم‌انگاری محسوب شود. طبیعتا برای این مسأله باید تضمین اجرایی وجود داشته‌باشد.»
به عقیده دکتر مینایی، پایه اول و اساسی توسعه هوش‌مصنوعی، داده است و بدون داده اصلا هوش مصنوعی نمی‌تواند کاری انجام دهد. دومین پایه، زیرساخت پردازشی است که با توجه به تحریم‌ها، دسترسی به تجهیزاتی که توانایی پردازش موازی سنگین را دارند، سخت است. به همین دلیل باید زیرساخت‌های لازم در اختیار دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی، شرکت‌های دانش‌بنیان و استادان و موسساتی که درصدد استفاده از الگوریتم‌های جدید هوش مصنوعی هستند، قرار بگیرد. وی می‌افزاید: «بسیاری از این زیرساخت‌های لازم باید به صورت رایگان یا با قیمت بسیار کم در اختیار کاربران قرار بگیرد. به نظر من اپراتور دومی که برای توسعه هوش‌مصنوعی در کشور باید ایجاد شود، اپراتور زیرساخت پردازشی است. این زیرساخت‌های پردازشی، هم از جهت ابرهای داده‌ای که قابلیت اشتراک این داده‌ها را دارد و هم به لحاظ الگوریتم‌هایی که با استفاده از سخت‌افزارهای مبتنی بر پردازشگرهای گرافیکی بتواند در اختیار همه قرار بگیرند، بسیار مهم خواهدبود.»
تاب‌آوری در زیست‌بوم هوش مصنوعی نیازمند بازارهای جهانی
بدون شک توسعه فناوری جدید به شکل‌گیری زیست‌بوم مناسب برای شبکه‌سازی کارها و محصولات مغزافزاری که در این حوزه فعالیت می‌کند، نیاز خواهدداشت. دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک، در این خصوص تصریح می‌کند: «اگر نتوانیم بازار جهانی خوبی برای افراد فعال در این حوزه درست کنیم و بازاریابی و بازارسازی مناسبی برای محصولات صورت نگیرد، نمی‌توان در این زیست‌بوم دوام آورد و رشد و توسعه آن با مشکل مواجه می‌شود. لذا من فکر می‌کنم که باید تمام رشته‌های مهندسی، نه فقط رشته کامپیوتر و حتی رشته‌های علوم انسانی، بحث هوش مصنوعی را پیگیری کنند و آن را در اولویت خود قرار دهند. ما نیز باید با کمک دانشگاه‌ها و مؤسسات، آموزش‌های اولیه به‌کارگیری هوش مصنوعی و ابزارهای آن را برای ارتقای کار افراد و حل مسائل، در اختیارشان قرار دهیم.»
دکتر مینایی می‌افزاید: «با تسلط به ابزارهای هوش مصنوعی، بسیاری از حوزه‌ها سرعت و دقت بالاتری نسبت به گذشته خواهند داشت و این باعث تغییر و جابه‌جایی بسیاری از مشاغل می‌شود. بسیاری از مشاغل نیازی به نیروی انسانی نخواهند داشت و به همین دلیل نیاز است تا جامعه‌شناسان اثرات اجتماعی هوش مصنوعی را بررسی کنند. اقتصاددانان و کسانی که مدیریت مشاغلی مثل صنعت بیمه، صنعت بانکداری، برنامه‌سازی و برنامه‌نویسی یا حتی حوزه هنر و رسانه را به‌عهده دارند، باید به هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار قوی توانمندساز توجه کنند.»
اهمیت تنظیم سند برای اخلاق هوش‌مصنوعی
ظهور هوش مصنوعی مولد جوامع مختلف بشری را با چالش‌های مختلفی در حوزه اخلاق روبه‌رو کرده است. به همین دلیل تنظیم سند اخلاق برای کاربری هوش‌مصنوعی این روزها بسیار موردتوجه است؛ دکتر مینایی در این رابطه به جام‌جم می‌گوید: «با توجه به فرهنگ ما، باید سند مدونی برای اخلاق هوش مصنوعی تدوین و تنظیم شود و آداب استفاده از کاربردهای هوش مصنوعی در جامعه تبیین شود. رسانه‌های ما باید به‌طور کامل درگیر شوند و نحوه استفاده صحیح ازهوش مصنوعی را آموزش دهند تا از کاربردهای نامناسب و آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود. برای این منظور، باید در دانشگاه‌ها با رویکرد بومی، چارچوب‌های علمی مناسبی برای این مسأله تدوین شود.بایدبه مسائل نوظهوری که ممکن است با توسعه هوش مصنوعی ایجاد شود، توجه کنیم و راه‌حل‌های مناسبی برای آنها پیداکنیم. برای مثال، جعل عمیق، سوگیری‌های ناعادلانه، نقض حریم خصوصی و استفاده نامناسب ازالگوریتم‌های هوش مصنوعی درجهت مسائل آسیب‌رسان و ناهنجار نمونه‌ای از این مسائل است.»
وی می‌افزاید: «درمحافل فرهنگی، مذهبی، حقوقی واقتصادی هم باید به این مسأله توجه ویژه داشته باشیم وچارچوب‌های مناسبی برای بحث هوش مصنوعی و زندگی تدوین کنیم درغیر این صورت استفاده از هوش مصنوعی در جامعه ما حالتی کاریکاتوری به خود می‌گیرد. اگر کارکرد استفاده از این فناوری به‌درستی تدوین نشود یا مغزافزار لازم برای توسعه آن در دسترس نباشد، آسیب‌های جدی به جامعه وارد می‌شود. به همین منظور کارگروه‌های بسیار فعالی در حال شکل‌گیری است که به‌عنوان هسته فعال در زمینه هوش مصنوعی شناخته می‌شود و به بررسی این مسائل می‌پردازد تا نگاه ما به هوش مصنوعی مثل خیلی از کشورها به‌عنوان تهدیدی برای آینده بشر نباشد.»
زیرساخت‌های توسعه هوش مصنوعی در کشور
از دکتر مینایی در‌خصوص وضعیت زیرساخت‌های کشور برای توسعه هوش مصنوعی پرسیدیم، وی در پاسخ می‌گوید: «می‌توان گفت با توجه به قانون جهش تولید دانش‌بنیان، دولت اعتبار مالیاتی را به شرکت‌های بزرگ واگذار کرده است تا در راه تحقیق و توسعه خودشان استفاده کنند. این فرصتی است که می‌تواند برای توسعه هوش مصنوعی نیز بسیار کارگشا باشد؛ نحوه استفاده از هوش‌مصنوعی در صنایع باید به‌درستی بررسی و اجرا شود و برای این منظور، زیرساخت‌های لازم باید در کشور ایجاد شود.»
وی می‌افزاید: «اپراتورهای داده و شبکه‌های ارتباطی کشور، به‌عنوان زیرساخت‌های موجود، می‌توانند همچون محور استفاده از هوش‌مصنوعی درکشور عمل کنند. باتوجه به وجودشبکه بالای ۵۰میلیون کاربراین اپراتورهامی‌توانندخدمات هوش‌مصنوعی رابه‌عنوان یکی از سرویس‌های خود ارائه دهند. این خدمات می‌توانند به دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های خصوصی ارائه شود.»
به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش‌مصنوعی و رباتیک، زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش‌مصنوعی در کشور وجود دارد وبودجه نیز دردسترس است. برای بهترین استفاده از این فرصت، نیاز به همت و تلاش جدی همه دستگاه‌های کشور و افزایش سطح آگاهی عمومی در حوزه هوش‌مصنوعی و نحوه استفاده از آن است. استفاده درست از هوش‌مصنوعی می‌تواند در توسعه کشور، ارتقای سطح اقتصادی، اشتغال‌زایی و خلق ثروت موثر باشد.
سند ملی هوش‌مصنوعی، مسیر همگام شدن با جریان جهانی توسعه
تصویب «سند ملی هوش‌مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» از اقدامات مهمی است که در دولت سیزدهم در مسیر همگام‌شدن با جریان جهانی توسعه هوش‌مصنوعی در کشور شکل گرفته است؛ اما آیا تصویب یک سند به‌تنهایی به معنای موفقیت در توسعه فناوری خواهد بود؟ دکتر مینایی در پاسخ به این پرسش تصریح می‌کند: «سند راهبردی برای هوش‌مصنوعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال تصویب است که تدوین این سند از سال ۹۸ در معاونت علمی آغاز شد و به نظر می‌رسد از قوی‌ترین و محکم‌ترین اسناد در این زمینه است که کلیات آن با توجه به ماده‌واحده‌ای که از طرف ریاست جمهوری، شورای عالی انقلاب فرهنگی و ستاد نقشه جامع علمی کشور تنظیم و ابلاغ شد، مورد تصویب قرار گرفته است و امیدواریم تا انتهای سال جاری به تصویب نهایی برسد.»
وی می‌افزاید: «با توجه به این‌که هوش‌مصنوعی می‌تواند در تحقق اهداف و راهبردهای کلی کشور مؤثر باشد، باید به تدوین سند ملی هوش‌مصنوعی توجه کنیم. این سند باید با توجه به اصول و مبانی ارزشی تدوین شود. این سند با افقی ۱۰ساله و در هفت رکن اساسی مشخص شده تا بتواند در اجرایی‌سازی آن، اقدامات کوتاه‌مدت و میان‌مدت مناسب با اولویت‌بندی انجام دهد. البته پایش پنج‌ساله‌ای هم انجام می‌شود که با تصویب آن، در حوزه‌های اولویت‌دار کشور همه دستگاه‌ها موظف شوند با کمک مرکز ملی فضای مجازی و بسیاری از وزارتخانه‌ها و قوای مختلف حاکمیت، نقش خود را در اجرایی‌سازی سند معرفی و ایفا کنند. در برنامه هفتم توسعه هم که مجلس در حال تصویب آن است، این وظیفه برای تمام دستگاه‌ها، لزوم توجه ویژه به هوش‌مصنوعی و تعریف شاخص‌های مناسب برای ارزیابی پیشرفت دستگاه‌های کشور در حوزه هوش‌مصنوعی دیده شده است. این فعالیت‌ها هیچ تناقضی با هم ندارند. برنامه هفتم توسعه تاکید دارد که باید نسبت به حوزه هوش‌مصنوعی یک نگاشت نهادی صورت گیرد و تمام دستگاه‌ها باید برای خودشان یک سند اختصاصی هوش‌مصنوعی تنظیم کنند و کشور نیز یک برنامه جامع داشته باشد که طبیعتا برنامه ملی هوش‌مصنوعی جمهوری اسلامی ایران، برای تأمین اهداف و راهبردها و اولویت‌های سند ملی هوش‌مصنوعی تدوین خواهد شد.»
قطعا اهمیت توسعه هوش مصنوعی در کشور با توجه به رشد فزاینده این فناوری راهبردی در سطح جهان بر کسی پوشیده نیست؛ با این وجود رشد و توسعه فناوری در هر کشور نیازمند توجه ویژه به زیرساخت‌های آن کشور و الزامات اخلاقی، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی است. دکتر مینایی در این رابطه می‌گوید: «مقام معظم رهبری در سخنان خود با نخبگان کشور در ۲۶ آبان ۱۴۰۰ خطاب به معاونت علمی و دانشگاه‌های کشور اعلام داشتند بایستی در اداره کشور از این فناوری بهره‌برداری شود و از این زاویه باید کشور ما در در رده ۱۰کشور برتر دنیا قرار گیرد. همچنین ایشان صحبت‌های کلیدی خود در ۱۴خرداد سال جاری در ترسیم منشور انقلاب در گام دوم تمدنی انقلاب، توجه به هوش مصنوعی و کوانتوم را ضروری دانستند. ایشان بارها به نقش توانمندسازی هوش مصنوعی در حوزه فناوری اطلاعات تذکر داده‌اند و با در نظر گرفتن چالش‌ها و آسیب‌های آن، این فناوری را به عنوان یک راهبرد تحول‌ساز در کشور مورد استفاده قرار دهیم. پس از عرضه محصولات هوش مصنوعی مولد ازانتهای۲۰۲۲ و خبرسازی‌های این فناوری درسال۲۰۲۳، سال۲۰۲۴ به عنوان نقطه عزیمت خیلی سنگینی در بحث هوش مصنوعی شناخته می‌شود. باید با شتاب نمایی کشورهای دیگر در این زمینه، بهینه‌سازی‌ها و تحولاتی را که هوش مصنوعی می‌تواند در صنایع، راهبری واداره کشور ایجاد کند، به عنوان مسابقه‌ای جدی در نظر بگیریم.»
به گفته دبیرستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی ورباتیک برای این منظور، بایدبه سخت‌افزار وزیرساخت هوش مصنوعی، تربیت نیروی انسانی ماهر و مغزافزار، دراختیار گذاشتن داده و ایجاد پلتفرم‌ها و سکوهای داده‌ای در صنایع، ادارات دولتی و جایگاه‌های اقتصادی، رسانه‌ای و فرهنگی کشور و دانشگاه‌ها به‌شکل جدی توجه شود. چرا که اگر دراین حوزه به موقع اقدام نکنیم، هیچ وقت نمی‌توانیم این عقب‌افتادگی را جبران کنیم.
کاربردهای هوش مصنوعی
دکتر مینایی در پاسخ به این پرسش که توسعه هوش‌مصنوعی می‌تواند به رفع کدام چالش‌های کشور کمک کند، می‌گوید: «در حوزه انرژی می‌توان گفت این فناوری به جبران ناترازی انرژی در فصل‌های مختلف سال کمک می‌کند. همچنین، در صنایع فولاد و معدن هوش‌مصنوعی می‌تواند در کاهش هزینه‌ها و بهبود عملکرد موثر باشد. در حوزه سلامت و پزشکی، استفاده از هوش‌مصنوعی در خودپایشگرها و دستیاران پزشکی، هزینه‌های درمان را کاهش داده و بهبود درمان بیماران را فراهم می‌کند. همچنین، در حوزه بهداشت و سلامت، هوش مصنوعی در تحلیل داده‌ها و جلوگیری از شیوع بیماری‌ها موثر است؛ کاربردی که در دوران کرونا هم شاهد آن بودیم.»
وی می‌افزاید: «باید به نقش هوش مصنوعی در حوزه نظامی و امنیتی نیز توجه کرد. استفاده از این فناوری در جلوگیری از هک و بهبود امنیت فضای انتقال اطلاعات موثر است. درکل، هوش مصنوعی به عنوان یک راهبرد تحول‌ساز در کشور، به توجه ویژه و برنامه‌ریزی مناسب نیاز دارد.»
داده؛ اصل اول توسعه هوش مصنوعی
دکتر مینایی در خصوص چالش‌های توسعه هوش‌مصنوعی در کشور به جام‌جم می‌گوید: «مهم‌ترین چالش، به اشتراک نگذاشتن داده، از سوی موسساتی است که داده تولید می‌کنند. فکر می‌کنم یکی از وظایف اصلی مرکز ملی هوش مصنوعی، تنظیم‌گری و ایجاد اپراتورهای داده است. به این صورت که در کشور همه موسسات موظف باشند داده‌ها را به اشتراک بگذارند و راه تعامل برد ــ برد برای کسانی که می‌خواهند داده را به اشتراک بگذارند و کسانی که می‌خواهند از این داده‌ها استفاده کنند، به وجود بیاورد؛ البته با این تضمین که هیچ استفاده و تحلیلی روی داده‌ها صورت نمی‌گیرد. باید مراکز داده‌ای به وجود بیاید تا پیکره‌های بزرگ داده به اشتراک گذاشته شود و در اختیار همه، به خصوص مؤسسات تحقیقاتی قرار بگیرد.»
وی می‌افزاید: «قانون دوام که همان مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی مجلس است و حدود ۹ ماه پیش تصویب شده است، باید اجرایی‌سازی شود و اگر ششماه بگذرد و این داده‌ها به اشتراک گذاشته نشود، جرم‌انگاری محسوب شود. طبیعتا برای این مسأله باید تضمین اجرایی وجود داشته‌باشد.»
به عقیده دکتر مینایی، پایه اول و اساسی توسعه هوش‌مصنوعی، داده است و بدون داده اصلا هوش مصنوعی نمی‌تواند کاری انجام دهد. دومین پایه، زیرساخت پردازشی است که با توجه به تحریم‌ها، دسترسی به تجهیزاتی که توانایی پردازش موازی سنگین را دارند، سخت است. به همین دلیل باید زیرساخت‌های لازم در اختیار دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی، شرکت‌های دانش‌بنیان و استادان و موسساتی که درصدد استفاده از الگوریتم‌های جدید هوش مصنوعی هستند، قرار بگیرد. وی می‌افزاید: «بسیاری از این زیرساخت‌های لازم باید به صورت رایگان یا با قیمت بسیار کم در اختیار کاربران قرار بگیرد. به نظر من اپراتور دومی که برای توسعه هوش‌مصنوعی در کشور باید ایجاد شود، اپراتور زیرساخت پردازشی است. این زیرساخت‌های پردازشی، هم از جهت ابرهای داده‌ای که قابلیت اشتراک این داده‌ها را دارد و هم به لحاظ الگوریتم‌هایی که با استفاده از سخت‌افزارهای مبتنی بر پردازشگرهای گرافیکی بتواند در اختیار همه قرار بگیرند، بسیار مهم خواهدبود.»
تاب‌آوری در زیست‌بوم هوش مصنوعی نیازمند بازارهای جهانی
بدون شک توسعه فناوری جدید به شکل‌گیری زیست‌بوم مناسب برای شبکه‌سازی کارها و محصولات مغزافزاری که در این حوزه فعالیت می‌کند، نیاز خواهدداشت. دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک، در این خصوص تصریح می‌کند: «اگر نتوانیم بازار جهانی خوبی برای افراد فعال در این حوزه درست کنیم و بازاریابی و بازارسازی مناسبی برای محصولات صورت نگیرد، نمی‌توان در این زیست‌بوم دوام آورد و رشد و توسعه آن با مشکل مواجه می‌شود. لذا من فکر می‌کنم که باید تمام رشته‌های مهندسی، نه فقط رشته کامپیوتر و حتی رشته‌های علوم انسانی، بحث هوش مصنوعی را پیگیری کنند و آن را در اولویت خود قرار دهند. ما نیز باید با کمک دانشگاه‌ها و مؤسسات، آموزش‌های اولیه به‌کارگیری هوش مصنوعی و ابزارهای آن را برای ارتقای کار افراد و حل مسائل، در اختیارشان قرار دهیم.»
دکتر مینایی می‌افزاید: «با تسلط به ابزارهای هوش مصنوعی، بسیاری از حوزه‌ها سرعت و دقت بالاتری نسبت به گذشته خواهند داشت و این باعث تغییر و جابه‌جایی بسیاری از مشاغل می‌شود. بسیاری از مشاغل نیازی به نیروی انسانی نخواهند داشت و به همین دلیل نیاز است تا جامعه‌شناسان اثرات اجتماعی هوش مصنوعی را بررسی کنند. اقتصاددانان و کسانی که مدیریت مشاغلی مثل صنعت بیمه، صنعت بانکداری، برنامه‌سازی و برنامه‌نویسی یا حتی حوزه هنر و رسانه را به‌عهده دارند، باید به هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار قوی توانمندساز توجه کنند.»
اهمیت تنظیم سند برای اخلاق هوش‌مصنوعی
ظهور هوش مصنوعی مولد جوامع مختلف بشری را با چالش‌های مختلفی در حوزه اخلاق روبه‌رو کرده است. به همین دلیل تنظیم سند اخلاق برای کاربری هوش‌مصنوعی این روزها بسیار موردتوجه است؛ دکتر مینایی در این رابطه به جام‌جم می‌گوید: «با توجه به فرهنگ ما، باید سند مدونی برای اخلاق هوش مصنوعی تدوین و تنظیم شود و آداب استفاده از کاربردهای هوش مصنوعی در جامعه تبیین شود. رسانه‌های ما باید به‌طور کامل درگیر شوند و نحوه استفاده صحیح ازهوش مصنوعی را آموزش دهند تا از کاربردهای نامناسب و آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود. برای این منظور، باید در دانشگاه‌ها با رویکرد بومی، چارچوب‌های علمی مناسبی برای این مسأله تدوین شود.بایدبه مسائل نوظهوری که ممکن است با توسعه هوش مصنوعی ایجاد شود، توجه کنیم و راه‌حل‌های مناسبی برای آنها پیداکنیم. برای مثال، جعل عمیق، سوگیری‌های ناعادلانه، نقض حریم خصوصی و استفاده نامناسب ازالگوریتم‌های هوش مصنوعی درجهت مسائل آسیب‌رسان و ناهنجار نمونه‌ای از این مسائل است.»
وی می‌افزاید: «درمحافل فرهنگی، مذهبی، حقوقی واقتصادی هم باید به این مسأله توجه ویژه داشته باشیم وچارچوب‌های مناسبی برای بحث هوش مصنوعی و زندگی تدوین کنیم درغیر این صورت استفاده از هوش مصنوعی در جامعه ما حالتی کاریکاتوری به خود می‌گیرد. اگر کارکرد استفاده از این فناوری به‌درستی تدوین نشود یا مغزافزار لازم برای توسعه آن در دسترس نباشد، آسیب‌های جدی به جامعه وارد می‌شود. به همین منظور کارگروه‌های بسیار فعالی در حال شکل‌گیری است که به‌عنوان هسته فعال در زمینه هوش مصنوعی شناخته می‌شود و به بررسی این مسائل می‌پردازد تا نگاه ما به هوش مصنوعی مثل خیلی از کشورها به‌عنوان تهدیدی برای آینده بشر نباشد.»
زیرساخت‌های توسعه هوش مصنوعی در کشور
از دکتر مینایی در‌خصوص وضعیت زیرساخت‌های کشور برای توسعه هوش مصنوعی پرسیدیم، وی در پاسخ می‌گوید: «می‌توان گفت با توجه به قانون جهش تولید دانش‌بنیان، دولت اعتبار مالیاتی را به شرکت‌های بزرگ واگذار کرده است تا در راه تحقیق و توسعه خودشان استفاده کنند. این فرصتی است که می‌تواند برای توسعه هوش مصنوعی نیز بسیار کارگشا باشد؛ نحوه استفاده از هوش‌مصنوعی در صنایع باید به‌درستی بررسی و اجرا شود و برای این منظور، زیرساخت‌های لازم باید در کشور ایجاد شود.»
وی می‌افزاید: «اپراتورهای داده و شبکه‌های ارتباطی کشور، به‌عنوان زیرساخت‌های موجود، می‌توانند همچون محور استفاده از هوش‌مصنوعی درکشور عمل کنند. باتوجه به وجودشبکه بالای ۵۰میلیون کاربراین اپراتورهامی‌توانندخدمات هوش‌مصنوعی رابه‌عنوان یکی از سرویس‌های خود ارائه دهند. این خدمات می‌توانند به دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های خصوصی ارائه شود.»
به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش‌مصنوعی و رباتیک، زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش‌مصنوعی در کشور وجود دارد وبودجه نیز دردسترس است. برای بهترین استفاده از این فرصت، نیاز به همت و تلاش جدی همه دستگاه‌های کشور و افزایش سطح آگاهی عمومی در حوزه هوش‌مصنوعی و نحوه استفاده از آن است. استفاده درست از هوش‌مصنوعی می‌تواند در توسعه کشور، ارتقای سطح اقتصادی، اشتغال‌زایی و خلق ثروت موثر باشد.
سند ملی هوش‌مصنوعی، مسیر همگام شدن با جریان جهانی توسعه
تصویب «سند ملی هوش‌مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» از اقدامات مهمی است که در دولت سیزدهم در مسیر همگام‌شدن با جریان جهانی توسعه هوش‌مصنوعی در کشور شکل گرفته است؛ اما آیا تصویب یک سند به‌تنهایی به معنای موفقیت در توسعه فناوری خواهد بود؟ دکتر مینایی در پاسخ به این پرسش تصریح می‌کند: «سند راهبردی برای هوش‌مصنوعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال تصویب است که تدوین این سند از سال ۹۸ در معاونت علمی آغاز شد و به نظر می‌رسد از قوی‌ترین و محکم‌ترین اسناد در این زمینه است که کلیات آن با توجه به ماده‌واحده‌ای که از طرف ریاست جمهوری، شورای عالی انقلاب فرهنگی و ستاد نقشه جامع علمی کشور تنظیم و ابلاغ شد، مورد تصویب قرار گرفته است و امیدواریم تا انتهای سال جاری به تصویب نهایی برسد.»
وی می‌افزاید: «با توجه به این‌که هوش‌مصنوعی می‌تواند در تحقق اهداف و راهبردهای کلی کشور مؤثر باشد، باید به تدوین سند ملی هوش‌مصنوعی توجه کنیم. این سند باید با توجه به اصول و مبانی ارزشی تدوین شود. این سند با افقی ۱۰ساله و در هفت رکن اساسی مشخص شده تا بتواند در اجرایی‌سازی آن، اقدامات کوتاه‌مدت و میان‌مدت مناسب با اولویت‌بندی انجام دهد. البته پایش پنج‌ساله‌ای هم انجام می‌شود که با تصویب آن، در حوزه‌های اولویت‌دار کشور همه دستگاه‌ها موظف شوند با کمک مرکز ملی فضای مجازی و بسیاری از وزارتخانه‌ها و قوای مختلف حاکمیت، نقش خود را در اجرایی‌سازی سند معرفی و ایفا کنند. در برنامه هفتم توسعه هم که مجلس در حال تصویب آن است، این وظیفه برای تمام دستگاه‌ها، لزوم توجه ویژه به هوش‌مصنوعی و تعریف شاخص‌های مناسب برای ارزیابی پیشرفت دستگاه‌های کشور در حوزه هوش‌مصنوعی دیده شده است. این فعالیت‌ها هیچ تناقضی با هم ندارند. برنامه هفتم توسعه تاکید دارد که باید نسبت به حوزه هوش‌مصنوعی یک نگاشت نهادی صورت گیرد و تمام دستگاه‌ها باید برای خودشان یک سند اختصاصی هوش‌مصنوعی تنظیم کنند و کشور نیز یک برنامه جامع داشته باشد که طبیعتا برنامه ملی هوش‌مصنوعی جمهوری اسلامی ایران، برای تأمین اهداف و راهبردها و اولویت‌های سند ملی هوش‌مصنوعی تدوین خواهد شد.»
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
لزوم کامل‌تر شدن حکم قابل تحسین دادگاه لاهه
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تکرار اتهامات واهی علیه ایران
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
بازی اروپا در پازل اسرائیل | رای شجاعانه دادگاه کیفری بین‌المللی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
قطعنامه اتحادیه اروپا دست ایران را باز کرد
گفت و گو
در گفت‌وگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد