پدرخوانده‌های سیاسی، سموم انتخابات‌ها

اشاره: عرصه سیاست از جمله حوزه‌هایی است که افراد قدرتمند و بانفوذ در آن حضور یافته و به دنبال این هستند که با هماورد خود رقابت کرده، سکاندار امور شوند، این شبکه قدرت را تکثیر کنند و به عنوان پدرخوانده آن حزب یا گروه، تعیین‌کننده خط‌مشی و ساز و کار‌های آینده باشند، اما این پدرخواندگی و روند حامیانه همیشه جوابگو نبوده و به مذاق اهل سیاست خوش نمی‌آید و بعضا به جای وحدت به افتراق گروه دامن می‌زند.

موضوعی که نظیر آن در سپهر سیاسی کشورمان بسیار ملموس است. پدرخواندگی بعضا با خروش نیرو‌های کارآمدتر و نوپا که جویای نام هستند مواجه می‌شود و مناسبات پشت پرده دنیای سیاست را به چالش می‌کشد. ازسوی دیگر انتخابات فرآیندی برای حل معضلات و مشکلات کشور با رجوع به رای و اراده ملت است و انتخاب افراد کارآمد برای اصلاح شرایط و افزایش همدلی در جامعه در گرو این است که نامزد‌های انتخاباتی از سوی افراد خوشنام که سابقه مدیریتی و حکمرانی قابل دفاعی دارند به مردم معرفی شود. البته این حرف به معنای نادیده گرفتن توانمندی شخصی افراد و سابقه کاری آن‌ها نیست، بلکه موید این نکته است که میانجیگران سیاسی می‌توانند نقش حائز اهمیتی در معرفی افراد شاخص به مردم داشته باشند و علاوه‌بر افزایش مشارکت به انتخاب اصلح نیز کمک کنند. تحقق این نقش بیش از هر مولفه‌ای نیازمند وجود احزاب قدرتمند است و گرنه پدرخواندگی به خودی خود فضیلتی را درپی ندارد و می‌تواند به عاملی برای اختلاف تبدیل شده و اوضاع را نابسامان کند؛ بنابراین پرداختن به نقش احزاب در این زمینه بسیار راهگشاست. ازهمین رودرچهارمین برنامه انتخاباتی شش در دو با حضور سعید نورمحمدی، فعال و تحلیلگر مسائل سیاسی و علی زارعی نجفدری، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی به بررسی چالش‌های سیاسی حزب‌گرایی و نقش برخی شخصیت‌های تأثیرگذار در فرآیند انتخابات پرداختیم و نقش پدرخوانده‌های سیاسی را در بستن لیست‌های انتخاباتی بررسی کردیم.

امین صبحی مجری و سردبیر، برنامه را با این سؤال آغاز کرد که آیا پدیده پدرخواندگی در نظام سیاسی کشور و انتخابات مختلف وجود دارد؟

حقیقت این است که در ایران مهندسی انتخابات نداریم

علی زارعی نجفدری استاد دانشگاه گفت: باید به این سؤال پاسخ داد که انتخابات در بستر چه نوع حکمرانی برگزار می‌شود؟ نظام جمهوری اسلامی ایران به انتخابات نگاه مردم‌سالارانه است. این شاخص هر چه شفاف‌تر و منظم‌تر باشد، حکمرانی بهتر، می‌تواند خودش را نشان دهد و مردم اعتماد بیشتری به حکمرانی می‌کنند.

وی مبانی، ایدئولوژیک و گزینش از شاخص‌های تأثیرگذار بر انتخابات ایران برشمرد و ادامه داد: نگاه سیاسی و اجتماعی مردم و حکمرانی، نحوه اجرای انتخابات و نگاه مسئولان و صالح گزینی‌ها بر انتخابات مختلف تأثیرگذار است. پدرخوانده‌های سیاسی در ایران هم همانند سایر کشور‌ها در انتخابات‌های مختلف تأثیرگذارند و سهم خودشان را در انتخابات بالا می‌دانند.

این کارشناس سیاسی ادامه داد: پدرخوانده‌ها در هر دو جناح اصولگرا و اصلاح‌طلب وجود دارند، آن هم از نوع شدیدش. آنچه مهم است که حکمرانی در اجرا و برگزاری و برآیند انتخابات چه سیاستی دارد.

زارعی ادامه داد: انتخابات در سه حوزه مبانی، ایدئولوژیک و گزینش اهمیت دارد. قانون انتخابات با چالش و مشکل روبروست و بعد از چهار دهه هنوز نتوانسته‌ایم با قانونی خوب، چالش‌ها را برطرف کنیم و این روند در انتخابات مختلف هر بار تکرار می‌شود.

وی از مقامات مسئول در دولت و مجلس خواست فکری اساسی برای این چالش کنند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: علاوه بر قانون در ساختار انتخابات نیز مشکل داریم. مصادرِ اجراییِ انتخابات اگر چه با چالش‌ها و نقایص مختلفی روبرو بوده است، اما برآیند آن قابل‌دفاع است. در برخی کشورها، انتخابات مهندسی می‌شود و نتیجه انتخابات از قبل مشخص است؛ اما حقیقت این است که در ایران مهندسی انتخابات وجود نداشته است. اگرچه پدرخوانده‌های جریان‌های سیاسی تلاش داشته‌اند انتخابات را مهندسی کنند؛ اما نوع انتخاب از سوی مردم مانع آن بوده است.

پایگاه اجتماعی جریان اصلاح‌طلب مانع تبعیت بدون، چون و چرای احزاب اصلاح‌طلب از لیست‌هاست

در ادامه سعید نورمحمدی فعال سیاسی ریشه شکل‌گیری پدرخوانده‌های سیاسی را مورد واکاوی قرار داد و گفت: مارکس وبر قائل به دو نوع دولت شَه‌پدری یا موروثی و مدرن بود. ویژگی اصلی دولت‌های پدرسالار این است که اتکایش به وفاداری شخصی افراد است و سیطره مناسبات شخصی را در دولت هم گسترش می‌دهند. دولت‌های پدرسالار طبق گفته وبر بعد از تشکیل دولت‌های مدرن از بین می‌روند. سؤال اینجاست که اگر دولت مدرن در ایران وجود دارد، چرا پدرسالار‌ها در فرآیند‌های انتخابات و دستگاه‌های اجرایی به‌صورت قدرتمند، تأثیرگذارند؟

وی ادامه داد: دولت حامی‌پرور یا پدرسالار از سطوح بالای قدرت شروع می‌شود و تا سطوح پایین و اجتماعی ریشه می‌دواند. متأسفانه حاکمیت نگاه بدبینانه به احزاب دارد و آن‌ها را از خود نمی‌داند همین نگاه باعث شد در جریان رد صلاحیت‌های هیئت‌های نظارت و اجرایی بی‌آنکه به توصیه مقام معظم رهبری توجه شود در تهران از حزب اعتماد ایرانیان یک نفر، از حزب کارگزاران یک نفر و از حزب اعتماد ملی دو نفر تأیید صلاحیت شوند و چهار حزب اصلاح‌طلب در کل کشور کمتر از ۳۰ کاندید تأیید صلاحیت شده داشته باشد.

این تحلیلگر سیاسی خاطرنشان کرد: انکار احزاب مانع شکل‌گیری تحزب در کشور شده است و در سایه چنین وضعیتی به‌جای احزاب، افراد محور کار‌های سیاسی و انتخاباتی می‌شوند و شبکه‌های غیررسمی حامی‌پروری را شکل می‌دهند و بر انتخابات تأثیر می‌گذارند و ریشه پدرخوانده‌های سیاسی را بنیان می‌گذارند. در این وضعیت هم هیچ‌کس پاسخگو نیست درحالی‌که در صورت شکل‌گیری احزاب، خودِ احزاب پاسخگو عملکرد نمایندگانشان در مجلس یا سایر مراجع هستند.

نورمحمدی ادامه داد: شبکه‌های حامی‌پرور حول افراد شکل می‌گیرند. در جریان اصلاحات فرد یا افرادی را نداریم که بنشینند و برای خودشان تصمیم بگیرند و افراد را انتخاب کنند و لیست‌ها را ببندند بااین‌حال در این جریان گروه‌های حامی‌پرور نقش‌آفرین هستند. نمونه آن بیانیه ۱۴ محوری است که از سوی یکی از دوستان اصلاح‌طلب نوشته شد.

عضو شورای مرکزی حزب ندای ایرانیان خاطرنشان کرد: ماهیت جریان اصولگرا، وفاداری است. آنان درباره حقوق شهروندی و دانشجویان موضع‌گیری نمی‌کنند و از حقوقشان دفاع نمی‌کنند. در اصولگرا‌ها ماهیت پدرخواندگی قدرت بیشتری دارد و هواداران از لیست‌ها بدون، چون وچرا حمایت می‌کنند؛ اما این مسئله در اصلاح‌طلبان کم‌رنگ‌تر است؛ چون پایگاه اجتماعی جریان اصلاح‌طلب مانع از این مسئله است.

اگر پدرخواندگی مضموم است باید برای هر دو جریان سیاسی مضموم باشد

در ادامه علی زارعی سخنان نورمحمدی درباره اصلاح‌طلبان را مزاح دانست و گفت: ایشان در سخنانشان حتی برخی مباحث رایج در اصلاح‌طلبان را کتمان کردند. ایشان با این سخنان پدرخواندگی را به پدرسالاری وصل کردند.

وی سپس به تبیین روند شفاف‌سازی در جریان‌های سیاسی کشور پرداخت و افزود: بالاتر از وِبر حضرت علی (ع) است. ایشان ترجیح داد ۲۵ سال خانه‌نشین شود؛ اما زمانی که مردم ایشان را خواستند پا به میدان سیاست بگذارند و این یعنی اوج مردم‌سالاری.

این استاد دانشگاه درباره علت شکل‌نگرفتن تحزب در ایران گفت: این مسئله هم به حاکمیت مربوط است و هم ریشه در خودِ جریان‌های سیاسی دارد. در ایران به لحاظ تعداد و نوع احزاب از نُرم احزاب دنیا بالاتریم.

زارعی ادامه داد: با اینکه حزب ندای ایرانیان و آقای خرازی در مقابل پدرخواندگان اصلاح‌طلب ایستاد؛ ولی هیچ اتفاقی نیفتاد؛ بلکه سکوت بعد از آن، موجب تداوم پدرخواندگی در جریان اصلاح‌طلب شد. بیانیه ۱۴ ماده و بیانیه آقای خاتمی مصداق این مسئله است البته دوست نداشتم مصداقی صحبت کنم و نام افراد را ببرم.

وی ادامه داد: اگر پدرخواندگی مضموم است باید برای هر دو جریان مضموم باشد.

زارعی سپس از نورمحمدی پرسید: مگر شما چه افرادی را معرفی می‌کنید که فقط یک یا دو نفرشان در هیئت‌های نظارت و اجرایی تأیید صلاحیت می‌شوند؟ در کدام کشور سراغ دارید که در انتخابات معیاری برای انتخاب افراد نباشد؟

قانون انتخابات باید نمایندگان جریان‌های سیاسی را پاسخگوی عملکردشان کند

در ادامه نورمحمدی در واکنش به سخنان زارعی، گفت: بحران احزاب در ایران وجود دارد. نمایندگان حزب ندای ایرانیان برای انتخابات مجلس توسط شورای مرکزی حزب انتخاب شدند؛ اما در هیئت اجرایی و نظارت رد صلاحیت شدند. حزب ندای ایرانیان از سال ۱۳۹۲، بعد از انتخابات همان سال تأسیس شد. این حزب از آن سال در مسائل اجتماعی و سیاسی و اقتصادی فعال بوده است و موضع‌گیری کرده است. خب چرا فقط یک نفر از این حزب تأیید صلاحیت شد؟ در مجلس دهم نیز با همین وضعیت در تأیید صلاحیت‌ها روبه‌رو بودیم.

این تحلیلگر مسائل سیاسی تأکید کرد: اگر در من و همفکران و نسل ما ایرادی وجود دارد ریشه ایراد‌ها در نظام پرورشی و مدیران جمهوری اسلامی است که بستری را به وجود نیاورده‌اند تا افراد به‌خوبی تربیت شوند تا توسط هیئت‌های نظارت و اجرایی رد صلاحیت نشوند. از ۲۴ هزار ثبت‌نام‌کننده در انتخابات اسفند ۱۴۰۲ طبق آمار اعلامی مسئولان ۴۸ درصد رد صلاحیت شدند درحالی‌که رد صلاحیت شدگان برانداز نبودند و نظام و قانون اساسی را قبول دارند.

وی ادامه داد: شورای وحدت اصولگرایان به ریاست حدادعادل که عضو هیچ حزبی هم نیست نزدیک انتخابات لیست‌ها را می‌بندد و افراد لیست وارد مجلس می‌شوند. حالا اگر نماینده‌ای مشکل داشت مردم یقه چه کسی را بگیرند؟ معتقدم باید در قانون انتخابات مؤلفه و شاخص‌هایی برای انتخاب افراد وجود داشته باشد تا جریان‌های سیاسی نسبت به عملکردشان پاسخگو باشند.

رد صلاحیت‌ها نشان می‌دهد سطح کاندیدا‌ها با انتخابات مجلس هم تراز نیست

در ادامه علی زارعی گفت: بنده سخنگوی دولت و نظام یا سخنگوی مجلس نیستم و نباید موضع‌گیری‌هایم به‌حساب نظام گذاشته شود؛ اما به دفاعم از نظام و تصمیمات خوب، عقلانی و قانونی آن افتخار می‌کنم.

وی ادامه داد: مردم حزب ندای ایرانیان را خیلی نمی‌شناسند که ما بخواهیم روی آن فوکوس کنیم. علت اینکه از افراد کاندید شده توسط حزب ندای ایرانیان فقط یک نفر تأیید صلاحیت شد این است که تراز انتخابات برای مجلس شورای اسلامی بالاست و شاید افراد رد صلاحیت شده نتوانسته‌اند خود را با این تراز تطابق دهند به بیان دیگر رد صلاحیت افراد به دلیل تراز نبودن با این سطح از انتخابات است. چه‌بسا اعضایی که رد صلاحیت شدند اگر در انتخابات شورای شهر کاندید شوند، تأیید صلاحیت شوند.

این تحلیلگر سیاسی افزود: چرا حزب نسبت به رد صلاحیت قاطبه کاندیدا‌های خود اعتراض نکرد؟ احساس می‌کنم آقایان درگیر مغالطه و بازی‌های سیاسی هستند.

زارعی خاطرنشان کرد: اگر انتخابات بر مبنای ساختار حزبی انجام شود خیلی بهتر است و بنده هم آن را قبول دارم و اصلاً یکی از انتقاداتم به مجلس از گذشته این بوده که چرا نمایندگان معیار و شاخص‌های موردنظر در این زمینه را تعیین نمی‌کنند.

به مسیری که در تأیید صلاحیت‌ها شروع کرده‌اید، ادامه ندهید

در ادامه نورمحمدی گفت: اگر به مسیری که در رد صلاحیت افراد در پیش گرفته شده ادامه دهید بعد از مدتی خودتان می‌مانید و خودتان و افراد و احزاب حاضر به شرکت در انتخابات نمی‌شوند. علت رد صلاحیت دوستان ما در حزب ندای ایرانیان عدم التزام به ولایت‌فقیه عنوان شد. آقایان از کجا می‌دانند که دوستان ما ولایت را قبول ندارند.

وی ادامه داد: مگر مجلس جایگاه حضور جریان‌ها و سلایق مختلف کشور نیست، وقتی رد صلاحیت‌ها مبنای سلیقه‌ای پیدا می‌کند طبیعتاً نماینده بخشی از جامعه در انتخابات حضور نمی‌یابد و حامیان این افراد در انتخابات شرکت نمی‌کنند و این به نفع نظام نیست.

عضو شورای مرکزی حزب ندای ایرانیان متذکر شد: جریان اصلاح‌طلب در سراسر کشور کمتر از ۳۰ نفر تأیید صلاحیت شده دارد و این یعنی تأکید مقام معظم رهبری مبنی بر تأیید صلاحیت نمایندگان همه جریان‌های سیاسی موردتوجه آقایان نبوده است.

نورمحمدی در تعریفش از مجلس ایده‌آل گفت: مجلس ایده‌آل از نظر نسل من، مجلسی است که صدای همه شهروندان در آن شنیده شود و بتواند مجلسِ همه مردم ایران باشد. در عرصه سیاسی نباید انحصار به وجود آورد. رهبری به‌صورت شفاف گفتند نمایندگان همه جریان‌های سیاسی در انتخابات حضور داشته باشند؛ اما در کل کشور کمتر از ۳۰ نفر از چهار حزب جریان اصلاح‌طلب تأیید صلاحیت شدند.

نمی‌توان از نتیجه رد صلاحیت‌ها دفاع کرد

زارعی تأکید کرد: هیچ‌کس نمی‌تواند از روند و نتیجه رد صلاحیت‌ها دفاع کند البته ایرادی به آقایان وارد نیست بضاعتشان همین‌قدر بود. افرادی در جریان اصولگرا رد صلاحیت شدند که بنده هرگز فکرش را هم نمی‌کردم. بنده از رد صلاحیت افراد خوشحال نیستم برعکس، نگرانم. برای بنده نظام و کشور اهمیت دارد نه افراد و جریان‌های سیاسی.

وی تأکید کرد: مجلس باید عصاره فضائل ملت باشد. مجلسی برای ما مجلس است که از همه اقشار به‌خصوص قشر جوان تشکیل شود و این نمی‌شود مگر فرآیند‌ها و ساختار‌ها اصلاح شود و احزاب، محور کار شوند.

به گزارش جام جم، این ویژه‌برنامه با اجرا و سردبیری امین صبحی و تهیه‌کنندگی حسین ماکنعلی تولید و به‌صورت تصویری از نرم‌افزار کاربردی ایران صدا و به‌صورت صوتی بر روی موج اف‌ام ردیف ۱۰۳.۵ مگاهرتز رادیو گفتگو پخش می‌شود.

نسخه مکتوب و آنلاین این برنامه برای دسترسی راحت‌تر مخاطبان روی خروجی مؤسسه مطبوعاتی جام‌جم و خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در دسترس است.

مخاطبان این ویژه‌برنامه انتخاباتی می‌توانند دیدگاه‌ها و نظرات خود در خصوص مباحث انتخاباتی را به سامانه پیامکی ۳۰۰۰۰۱۰۳۵ ارسال کنند.