نخواستند اما توانستیم

این رنج داخلی اما افزوده شد به فشارهای خارجی که دنیای غرب بازیگر اصلی‌اش بود. ششمین گزاره از سیاست‌های کلی علم و فناوری که سال۹۳ ابلاغ شد، بر «گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش با سایر کشورها و مراکزعلمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی» تاکید داشت اما مانع‌تراشانی که نمی‌خواستند ایران در مسیر پیشرفت علم و فناوری قرار بگیرد دست از تلاش و کارشکنی برنداشتند. تحریم‌های پی‌درپی یکی از کارشکنی‌هایی بود که باعث شد انتشار بین‌المللی دستاوردهای علمی کشورمان تحت تاثیر قرار بگیرد. به طور مثال آمریکا که حدود ۳۲ درصد از نشریات نمایه‌شده در پایگاه آماری اسکوپوس را در اختیار دارد از پذیرش مقالات مرتبط با موسسات علمی و فناورانه کشورمان امتناع کرد. به این ترتیب تولیدات علمی ایران در بایکوت خبری فرو رفت. تحریم‌ها که مبادلات مالی ایران با سایر کشورها را بشدت تحت تاثیر قرار داده همچنین باعث شد تا نویسندگان ایرانی قادر به پرداخت هزینه‌های انتشار تولیدات‌شان نباشند که همین موضوع بر تعداد مقالات انتشار یافته و میزان استنادهای جهانی به آنها اثر منفی گذاشت. هرچند برای خلاصی از این دام، بسیاری از نویسندگان کشورمان مقالات خود را در ژورنال‌های باکیفیت پایین‌تر و ضریب تاثیر کمتر به چاپ رساندند و در نتیجه کمتر از آنچه مستحق آن بودند، دیده شدند. باوجود این نبرد یکطرفه علمی وفناورانه اما کاروان دانش ایرانیان با سرعت قابل قبولی به حرکتش ادامه داد و دستاوردهای چشمگیری را به دست آورد که حتی نهادهای غربی قادر به سکوت در مقابلش نیستند.

پیشرفت ما به روایت سانسورچی‌ها

باوجود تشدید فشارهای خارجی در دو دهه اخیر اما، این دو دهه سال‌های پیشرفت علمی ایران بوده است. پایگاه آماری اسکوپوس گزارش می‌دهد که رتبه ایران در تولید علم از بیست و ششم جهان در دهه گذشته به رتبه پانزدهم ارتقا یافته که این رتبه در فاصله سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ نیز همچنان حفظ شده است. درمورد شاخص اچ‌ایندکس نیز در این بازه زمانی اتفاقات مطلوبی برای کشورمان رخ داده که حتی دنیای غرب نتوانسته بر آن چشم ببندد. این شاخص یک عدد است که می‌کوشد بهره‌وری و تاثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت کمی نمایش دهد. این شاخص در واقع با در نظرگرفتن تعداد مقالات پراستناد افراد و تعداد دفعات استناد به این مقالات محاسبه می‌شود. براین‌اساس در دو دهه اخیر با وجود کارشکنی‌های ریز و درشت، شاخص اچ ایندکس کشورمان افزایش ۸۵ واحدی داشته و تعداد پژوهشگران یک درصد برتر کشور با افزایش ۱۵۶نفری روبه‌رو بوده است. رشد این دو شاخص نشان‌دهنده غنای محتوای تخصصی مشارکت علمی کشورمان در جهان است که واقعی اما ناسازگار با مذاق دنیای غرب است. افزایش ۴۲درصدی تعداد نشریات داخلی نمایه‌شده ایران در عرصه بین‌المللی آن هم فقط در طول دوسال اخیر و افزایش تعداد دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی تایمز و قرار گرفتن ۶۵ دانشگاه کشورمان در این رتبه‌بندی در سال۲۰۲۰ میلادی گوشه دیگری از موفقیت‌هایی است که عده‌ای می‌کوشند سانسور شود. 

رشدی که باید ببینیم 

کشورمان با وجود مواجهه با چالش‌ها و تحریم‌های گوناگون در طول سال‌های دراز، در حوزه علم و فناوری پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. ما در عرصه پزشکی، مهندسی، انرژی‌های تجدیدپذیر، هوافضا و موشکی و ایجاد امکانات تحقیقاتی در سطح جهانی، به لطف دانشمندان خویش جایگاه‌مان در چشم‌انداز جهانی را باز کرده‌ایم. همین پیشرفت‌هاست که باعث شده نشریات، خبرگزاری‌ها و سایت‌های علمی جهان مانند نیچر میدل‌ایست، ساینس دیلی، ریسرچ گیت، فیزیک ورلد، ساینس الرت، نیوساینتیست یا مدیکال اکسپرس در مورد دستاوردهای کشورمان در حوزه‌های مختلف بنویسند. پیشرفت‌های کشورمان در این سال‌ها از چشم اندیشکده‌های علمی نیز دور نمانده و برخی از آنها این پیشرفت‌ها را برجسته کرده‌اند؛ مانند بنیاد کارنگی، اندیشکده رند، مرکز مطالعات جیمز مارتین، بنیاد هریتیج و مرکز ویلسون. در داخل کشورمان نیز مجموعه‌های ناظر که پیشرفت‌ها را رصد می‌کنند از رشد بیش از دو برابری ثبت شرکت‌های جدید دانش‌بنیان در کشورمان حکایت می‌کنند. اینها گزارش داده‌اند که تعداد شرکت‌های جدید دانش‌بنیان از ۷۵۰شرکت در سال۱۴۰۰ به ۱۵۵۰شرکت تا پایان سال۱۴۰۱ افزایش یافته است. این درحالی است که اشتغال دراین شرکت‌ها نیز هشت‌برابرشده و هم‌اکنون بیش از ۴۰۰هزار نفر در شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول به کار هستند. افزایش درآمد این شرکت‌ها نیز قابل ملاحظه است به طوری که از ۲۲۳هزار میلیارد تومان در سال۱۴۰۰ به ۳۱۷هزار میلیاردتومان در پایان سال۱۴۰۱ رسیده است. اینها یعنی که قطار پیشرفت علم و فناوری در کشورمان درحال حرکت است و روی ریلی افتاده که ما را به سمت اهداف متعالی پیش می‌برد؛ فقط موانعی به مثابه سنگریزه‌هایی دراین مسیر وجوددارد که عزم‌داخلی می‌تواند آنها را از پیش‌پای دانشمندان‌مان بردارد. 

پیشرفت‌های علمی ایران در عرصه جهانی

کسب رتبه پانزدهم جهان از لحاظ تولید کمی علم در جهان
افزایش ۱۵۶ نفری تعداد پژوهشگران ایرانی یک درصد برتر 
افزایش ۴۲ درصدی تعداد نشریات داخلی نمایه‌شده بین‌المللی
رشد ۳۴۰ درصدی پژوهشگران ایرانی پراستناد در عرض چهار سال
اختصاص گرنت(وام بلاعوض) به ۶۰۰۰ استاد در پنج سال اخیر
افزایش میانگین سرانه استناد به انتشارات ایرانی از ۲.۷ به ۹.۱۱