فرهنگ مقاومت روی بوم

بدرالسماء از جمله خادمان برگزیده قرآن کریم است که آثار او با آیات و احادیث ائمه معصوم(ع) گره خورده و معناشناسی تعدادی از آیات مصحف قرآن شریف را به تصویر کشیده‌است. او بیش از ۱۰اثر درباره پیامبر(ص) و بیش از ۱۰اثر نیز درباره امام رضا(ع) دارد و علاوه بر این در بیش از ۳۰۰نمایشگاه انفرادی و جمعی در داخل و خارج از کشور از جمله کشورهای فرانسه، ایتالیا، سنگال، مالی، الجزایر و لبنان شرکت کرده‌است. بهانه‌ای شد با این هنرمند که آثارش بیشترین تناسب را با بزرگان مذهبی و دینی و همچنین آثار انقلابی دارد، گفت‌وگو کنیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

سال‌هاست که به‌طور مستمر فعالیت هنری دارم. البته در دوران مختلف، تغییراتی در گرایش‌های کاریم داشتم، به‌عنوان مثال، قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر با انگیزه فروش صنایع‌دستی کار می‌کردم و بعد از پیروزی انقلاب تصمیم گرفتم کارهای مفهومی انجام دهم. بعد از آن که هنرم عیاری به دست آورد، توفیق داشتم کارهای قرآنی انجام دهم. البته به این سادگی نبود، مستلزم این بود که یک مقدار بیشتر تمرین داشته‌باشم، بیشتر کار کنم و تجربه بیاموزم. در این میان، نگارگری خیلی می‌تواند کاربردی باشد؛ یعنی اگر حدیثی یا آیه قرآنی باشد، می‌توانیم با سبک نگارگری آن آیه را ترسیم کنیم و به یک اثر هنری تبدیل کنیم. من هم به کارم علاقه دارم و هم احساس می‌کنم اگر حرفی می‌زنم یا کاری انجام می‌دهم، حتما هدف یا انگیزه‌ای باید پشت آن باشد و صرفا نخواهم تصویری را کار کنم که فقط به لحاظ بصری زیبایی خاصی داشته‌باشد و باید حامل پیام مدنظرم باشد.

هنر نگارگری هنر ملی میهنی و ایرانی و اسلامی است. البته بعضی کشورهای شرقی، هنر نگارگری دارند اما هنر ما حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و سابقه طولانی‌مدتی دارد که می‌توان به نحو درست از آن استفاده کرد. البته ما آنچنان که باید، در این زمینه موفق نبودیم. به‌خصوص قبل انقلاب که با فعالیت‌های رژیم شاهنشاهی، این هنر به ابتذال کشیده شد اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی خوشبختانه کارهای خوبی انجام شد. هرچند که چندان از ظرفیت این هنر استفاده نکردیم، چون تعداد آثاری که در رابطه با آیات قرآن و قابل دفاع بوده، کمتر داریم. 

 

ورود به عرصه هنر دینی، جزو اهداف اصلی من و خواسته و آرزویی بود که از اول داشتم. همیشه از خداوند می‌خواستم در این راستا قدم بردارم، ولی تحقق این آرزو مستلزم کار زیاد و کسب تجربه بود. البته همین نمایشگاه‌هایی که داشتیم و مخاطب‌هایی که آثارم را می‌دیدند، بسیار باعث تشویق بودند. من به این دلگرم شدم که مردم این آثار را دوست دارند. همین موضوع باعث شد روز به روز بیشتر بتوانم در این زمینه فعالیت کنم تا این‌که به مرور هنرم قوامی به دست آورد که توفیق خادمی قرآن کریم و اهل بیت(ع) را به دست آوردم.

 

خوشبختانه هنوز هنرمندانی وجود دارند که برای هنر آیینی ارزش قائل می‌شوند اما گاهی حس می‌کنیم تنها می‌شویم؛ چراکه باتوجه به هنری که خداوند به من عطا کرده، می‌توانم کارهایی انجام دهم که پولساز باشد و از این راه به رفاه نسبی برسم، اما با توجه به تعهدی که به هنرم دارم، روز به روز مصمم‌تر می‌شوم که در این راستا فعالیت کنم. مشوقم نیز مردمی هستند که آثارم را می‌بینند، تشویق می‌کنند و دوست دارند حرف دل‌شان به کمک هنرمندان گفته شود. منظورم از جمله‌ای که می‌گویم، مادی نیست اما متأسفانه آثاری که هنرمندان متعهد در زمینه انقلاب و اسلام منتشر می‌کنند، خریدار ندارد. جایگاه آثاری که فلسفه‌ای پشت آن است یا براساس تفکری خلق شده، بیشتر موزه‌ها هستند و هرکس به نگارخانه ما بیاید، می‌بیند که آثار ما روی هم مانده، انبار شده‌است و جایی برای نگهداری یا نصب آن وجود ندارد. حمایت زیادی هم نمی‌شود، اما ما باز هم سعی می‌کنیم ثابت‌قدم باشیم و طبق فرمایش رهبر معظم انقلاب که اخیرا گفتند جوانان باید تلاش بیشتری داشته‌باشند، ان‌شاءا... قله‌هایی که باید فتح شود، فتح خواهد شد و به پیروزی نهایی خواهیم رسید. 

 

ممکن است با نرم‌افزارهای موجود به‌راحتی بتوانیم آثاری خلق کرده و با آن نقاشی کنیم و ایده‌های خودمان را در قالب یک اثر هنری ارائه دهیم اما نباید ایستا باشیم و پویایی خود را از دست داده، تصور کنیم با این اتفاق دیگر نمی‌توانیم کاری انجام دهیم. ان‌شاءا... این اتفاق نمی‌افتد، چون کاری که با دست انجام می‌شود و تفکر پشت یک اثر به دلیل این‌که از دل برخاسته، به طور دقیق با مخاطبان ارتباط برقرار می‌کند و متفاوت با اثری است که کپی شده‌است. اگر با توجه به سبک و شیوه نگارگری و میراثی که برای ما به یادگار مانده، بتوانیم به‌روز باشیم و حرف‌های‌مان را در این قالب هنری بزنیم، به ادامه این راه خوشبینم. اخیرا شاهد این بودیم که آثار هنری در نمایشگاه‌ها عرضه می‌شد اما در زمان کرونا نگارخانه‌ها تعطیل شد و بعد از رفتن بیماری، هنوز بسیاری از نگارخانه‌ها باز نشده‌است و نگارخانه‌های دائر نیز وابسته به ادارات و سازمان‌هایی مانند حوزه هنری است. متأسفانه این نگارخانه‌ها چندان بازدیدکننده ندارد و باید روش‌هایی را مانند استفاده از اینترنت و فضای مجازی پیدا و جایگزین کنیم.

در دهه‌های اخیر به دلیل جنگ نرم فرهنگی در دنیا با ابزار هنر به ارزش‌ها حمله می‌کنند و می‌خواهند به اهداف خود برسند. سعی من این بوده با هنری که دارم، بتوانم در این راستا کاری انجام دهم. آیت‌ا... خامنه‌ای هم اشاره کردند تا اندیشه‌ای در قالب هنر ریخته نشود، ماندگار نمی‌شود و چقدر خوب است با این شیوه هنری، ایدئولوژی نظام جمهوری اسلامی را که برگرفته از اسلام است را به جهانیان بشناسانیم. سبک در هنر خیلی اهمیت دارد و هر کشور یا هنرمندی که سبک داشته‌باشد، خیلی ارزشمند است و از این گذشته سابقه تمدنی ما خیلی دیرینه است و شناسنامه پرباری داریم، اما متأسفانه در مراحلی دستخوش اتفاقاتی شدیم. به عنوان مثال، رضاشاه بعد از رفتن به اروپا و بازگشت به ایران، قصد داشت ایران را سرتا پا اروپایی کند و ارزش‌های‌مان را فراموش کنیم. ما در زمانه حضور اینترنت و زمانی که شبکه‌های مجازی فعال‌اند، حتما با هنر نگارگری می‌توانیم تبیین‌گری انجام دهیم و هنر ایرانی و اسلامی را بشناسانیم. گاهی به خارج از کشور سفرهایی کرده، متوجه شدم ایرانیان آنجا از حضور یک هنرمند ایرانی خیلی خوشحال می‌شدند و سعی داشتند آثارم را به دوستان خود با افتخار نشان دهند. به کمک نمایش این آثار هنری تبلیغات سوئی که علیه ایران صورت گرفته را خنثی می‌کنند و ما باید بیشتر در این زمینه تلاش کنیم و آثار زیادی داریم که به‌روز است و می‌تواند به طور گسترده منتشر شود. اکثر کسانی که آثارم را ‌دیدند، دوست داشتند که به‌صورت مجموعه چاپ شود و با توضیحات در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد؛ چراکه بیشتر این آثار مفهومی است و فلسفه‌ای در پشت آنها وجود دارد و زیباییش معطوف به موضوعات بصری نمی‌شود. در نگاه اول ممکن است مخاطبان به مفهوم این آثار پی نبرند، اما به‌تدریج با مکث رو‌به‌روی تابلوها بیشتر متوجه می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، برای چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب می‌خواستم اثری را کار کنم که هدف نظام جمهوری اسلامی را نشان دهد و به این نتیجه رسیدم که حرف نظام جمهوری اسلامی، حرف تمام انبیاست. به عبارتی، همه انبیا به رسالت برانگیخته شدند تا یک کلمه را پیاده کنند و به همین جهت محور اصلی اثرم همان لااله‌الاا... بود. امام‌خمینی(ره) هم خطاب به افرادی که به دیدارش رفته‌بودند، گفته‌بود راه شما هنرمندان راه تمام انبیاست. آثار دیگری که از چند سال گذشته کار و عرضه شد، بر محور فرزندان پیامبر و انبیا و امام‌حسین(ع) است، چراکه به نظرم بهترین الگوی نظام جمهوری اسلامی، مجاهدان و کسانی هستند که نمی‌خواهند زیر بار ظلم بروند، امام‌حسین(ع) است و اگر کاری انجام می‌دهیم بهتر است که در رابطه با ایشان باشد. خوشبختانه در این رابطه موفق بودم و چندین اثر کار کردم که در ارتباط با قیام امام‌حسین(ع) است. آخرین کارم در رابطه با ایشان با الهام از حدیث «حسین منی و انا من حسین» نگارگری شده و عنوانش «من هم حسینی هستم» است. 

 

آثاری را هم که بعد از شهادت سردار سلیمانی کار کردم، اشاره‌ای به شهادت ایشان دارد و در نگارگری آثاری هم در این رابطه با نشان‌دادن انگشتر سردار موقع شهادت و همچنین اثری به نام مکتب سردار را کار کردم که رئیس‌جمهور آن را به خانواده سردار تقدیم کرد.

دیوارنگاره‌های نقاشی در سطح شهر هم می‌توانند پیامی را منتقل کنند و برای عموم مردم که تردد روزانه دارند چشم‌نواز است و می‌تواند ماندگار شود. خوشبختانه چندین اثرم مانند شهدای فاجعه منا را شهرداری تهران نزدیک میدان‌آزادی دیوارنگاری کرده‌است. با اقداماتی از این دست، یک اثر هنری هم ثبت می‌شود و هم مانع فراموشی یاد شهدا می‌شویم. کسانی که ظلم به ملت ما کرده‌اند گاهی با تبلیغات چهره عوض می‌کنند و آثاری از این دست کمک می‌کند که حواس‌مان به این مسائل باشد و نسل معاصر نیز این اتفاقات را فراموش نکند. یادم می‌آید خانواده شهدای منا برای تشکر پیش من آمدند و گفتند برای ما تسلی خاطری است که یاد شهدای ما فراموش نشود. بهترین کار برای ادامه راه این شهدا رجوع به آثار هنری و کمک‌گرفتن از آنهاست و یکی دیگر از کارها در این زمینه «فرزند ایران» مربوط به شهید حججی است. وقتی پیکر ایشان تشییع می‌شد، اثر فرزند ایران هم در میدان امام اصفهان رونمایی شد و زمانی که با خانواده شهید حججی دیدار داشتیم پدرشان تأیید کردند که با کمک آثار هنری پیام شهدا عالمگیر می‌شود و گفتند پسرم یک‌شبه به کمک هنر جهانی شد. درواقع خود داعشی‌ها با عکس و فیلمی که منتشر کردند، موجب شدند که جهانیان متوجه جنایات آنها شوند. من فقط خبرش را شنیده‌بودم و دوستم که فیلمش را دیده‌بود، به من گفت من شمر را دیدم، پرسیدم کجا دیدی؟ گفت شمری را دیدم که پشت‌سر شهید حججی حرکت می‌کرد تا او را به شهادت برساند. بنابراین، ما نباید به شمر زمان امام‌حسین(ع) بسنده کنیم و باید این شمرهای زمانه امروز را به دنیا معرفی کنیم و متأسفانه بسیاری مانند صهیونیست‌ها عبرت نمی‌گیرند و مترصدند به اهداف خود برسند. به‌عنوان‌مثال، باید مظلومیت فلسطینی‌ها را با ابزار هنر به جهانیان بشناسانیم تا نجات پیدا کنند.

 

درحال‌حاضر معروف‌ترین نقاشی نگارگری همان ظهر عاشورای استاد فرشچیان است و عجیب به نظر می‌رسد چرا از این هنر در میدان‌ها و سطح شهر کمتر استفاده می‌شود.

متأسفانه همین طور است و یادم می‌آید نمایشگاهی از هنرمندان معاصر ۴۰ساله انقلاب در اصفهان برگزار شد و هر هنرمندی یک اثر برای نمایش داشت و من هم دو اثر داده‌بودم که تماس گرفتند و خواستند یک اثرم به‌دلیل این‌که با دیگری همخوانی نداشت، جایگزین شود. تصورم این بود که از من به‌دلیل این‌که به‌روز کار کردم و حرف دل مردم و شهدا را گفتم، استقبال بیشتری می‌کنند اما ذهنیت‌ها به‌گونه‌ای است که در دوران پهلوی ماندیم و ممکن است که آثار جدید خلق شود اما اندیشه مربوط به همان دوران است. لذا این اتفاق حتما باید بیفتد و اگر آثار هنرمندان در سطح شهر منتشر شود، هنرمندان تشویق و در مسیر خود ثابت‌قدم‌تر می‌شوند. با شما موافقم که اثر ظهر عاشورای استاد فرشچیان بیشتر دیده شده، چون فرهنگ ما عاشورایی است و مردم عجیب به این فرهنگ علاقه‌مند هستند. امسال توفیق داشتم به عتبات عالیات مشرف شوم و احساس خیلی عجیبی داشتم و برایم شگفتی ایجاد شده‌بود که چطور در اوج گرما مردم با عشق از صف راهپیمایی خارج نمی‌شدند. این اتفاق برگرفته از فرهنگ عاشورایی ماست و هرچه بیشتر درباره عاشورا صحبت کنیم، جا دارد و کسانی که می‌توانند حمایت کنند، این کار را انجام دهند تا این هنر بیشتر منتشر شود. بیشترین تحسین از آثارم سهم کارهایی است که مرتبط با قیام امام حسین(ع) بوده‌است اما به این نتیجه رسیدم که وقایع مربوط به تراژدی و حزن‌آور را می‌توانیم با نقوشی جذاب خلق کنیم که مردم دوست داشته‌باشند آنها را برای مدت طولانی در خانه خود نگه دارند. بنابراین،  در هنر می‌توانیم شیوه‌هایی به کار گیریم که هم تفکرات و باورهای‌مان را حفظ کنیم و هم آثار جذابیت خود را داشته‌باشد. به عنوان مثال، ما خط را با نگارگری و نقاشی رئال تلفیق کردیم و تابلویی با ذکر صلوات منتشر شد که خیلی هم از آن استقبال کردند. 

 

نزدیک شش دهه است که کار می‌کنم و با افراد زیادی سروکار داشتم و زمانی که جوانان آثارم را می‌بینند، معمولا می‌توانند با آنها ارتباط برقرار کنند. بسیاری اظهار تمایل می‌کنند که می‌خواهند این هنر را یاد بگیرند. من به سوابق هنری‌مان خیلی علاقه‌مندم اما مهم است که صرفا حرف‌های گذشتگان را تکرار نکنیم، چون نسل جدید به‌رغم تمام تلاش، اهمیت و ارزش سبک قدما، نمی‌تواند با آنها ارتباط برقرار کند. بنابراین بهتر است سبک نگارگری خود را به‌روز کنیم و بر این اساس آثار ماندگاری خلق می‌شود تا تفکرات‌مان را با خلق آثار هنری به دیگران نشان دهیم. علاوه براین، اتفاقاتی را که در عصر خودمان می‌افتد، خیلی راحت با هنر نگارگری می‌توانیم خلق کنیم. به عنوان مثال، بی‌حرمتی‌هایی که نسبت به پرچم کشورمان یا قرآن صورت گرفت را نگارگری می‌کنم و در حال حاضر یک اثر نگارگری در رابطه با بی‌حرمتی به قرآن در دستم است که به‌زودی تمام می‌شود. من برای این‌که ارزش‌های‌مان را فراموش نکنیم، بیش از ۱۰سال است که روی چند کتاب کار می‌کنم و طراحی‌های زیادی ـــ نزدیک به ۱۰۰۰طرح ـــ را انجام دادم و مجموعه‌ای را هم برای آموزش کار کردم که امیدوارم با چاپ این کتاب‌ها هم کارآفرینی داشته‌باشیم و هم با ترویج فرهنگ نگارگری گذشتگان و امروز بتوانیم جوانان را به سمت این هنر جذب کنیم. علاوه بر این، قرار بود یک موزه اختصاصی برای آثار نگارگری‌ام در نظر گرفته شود اما متأسفانه تا الان اتفاقی نیفتاده‌است. 

 

هنر نگارگری در کشور ما به‌گونه‌ای رو به رشد و بلوغ بوده که در مقاطعی اصلا نیازی به کمک گرفتن از هنر دیگر کشورها نداشتیم و هنرمندان می‌توانستند نیازهای مردم کشور را با همین هنر تأمین کنند. متأسفانه در دوران پهلوی که خودم کار می‌کردم، هنر نگارگری به ضعف و ابتذال کشیده شد و ممکن است وقتی کسی نام نگارگری را بشنود در اکثر مواقع آثاری در مورد لیلی و مجنون، چوگان، بزم و رقص را تداعی کند اما عمق و گستردگی این هنر به ذهنش خطور نمی‌کند.ما میراث گرانبهای هنری داریم که متاسفانه در مقاطعی از زمان مانند دوران پهلوی فشارها خیلی زیادتر از این بود و افراد متعهدی که سال‌ها در این زمینه کار کردند از صحنه خارج شدند و مشاغل دیگری را انتخاب کردند. 

 

به نظر می‌رسد که شما در خلق آثار هنری خود نوعی ریاضت دارید و جوانان امروز صبر شما را در خلق اثر ندارند. اگر توصیه‌ای برای نسل جوان علاقه‌مند به نگارگری دارید، شنوا هستیم.

احساس می‌کنم عاشقم و عاشق هم کار خود را انجام می‌دهد. اگر همه جمع شوند و بگویند راهی که انتخاب کردی صحیح نیست، مصمم‌تر ادامه می‌دهم. همین عشق باعث می‌شود به عنوان کسی که ۷۴سال از خدا عمر گرفته‌ام، بعد از تشرف به عتبات عالیات زودتر به محل کارم برسم و بتوانم آثاری را در این رابطه خلق کنم. با توجه به تجربه شخصی خودم، توصیه‌ام این است تمام کسانی که این راه را انتخاب می‌کنند باید به خودشان راست بگویند و علاقه‌مند باشند. اگر جوانی به این کار علاقه‌مند نباشد، با مشکل مواجه می‌شود و اگر پایداری کند، چندان موفق نمی‌شود. اگر جوانان به این کار علاقه‌مند باشند با مداومت و ریاضتی که شما اشاره کردید، به کمک خداوند به خواسته خود می‌رسند. 

 

بیش از یک دهه است که تصمیم گرفتم هرسال اثری در ارتباط با موضوع غدیر کار کنم، امسال هم اثری در این حوزه کار شد. همچنین در حال کار روی ۱۰اثر درباره فرازهایی از زندگی امیرالمؤمنین هستم که قرار است در حرم ایشان ضریح بزرگی تعبیه شود که زوار ببینند. همان طور که گفتم به دلیل حضور در کربلا و شرکت در مراسم اربعین خلق اثری در این زمینه نظرم را جلب کرده‌است. 

دو سال قبل، خانم زهره الهیان، یکی از نمایندگان مجلس به اصفهان آمده‌بود و حدود یک ربع تا نیم ساعت وقت داشت آثار نگارگری مرا ببیند. ایشان ساعت ۸ صبح به محل کارم آمد و پس از دیدن آثارم به قدری تحت تأثیر قرار گرفتند که تا ظهر ماند و تمام جاهایی را که قصد داشت، برود لغو کرد. در همان جلسه ایشان با آقای اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تماس گرفت و در مورد این‌که آیا مرا به عنوان یک هنرمند می‌شناسد، پرسید و آقای اسماعیلی پاسخ مثبت داد و بعد از آن شهردار اصفهان آثارم را دید و ابعاد رسانه‌ای هم پیدا کرد. 

بدرالسماء درباره یکی از تابلوهای مهم‌ خود که تحت تاثیر سخنان رهبر معظم انقلاب کار شده این گونه توضیح می‌دهد:  تابلویی کار کردم و در جشنواره فجر نیز مقام آورد و از آن تجلیل شد، با الهام از یکی از سخنان آیت‌ا... خامنه‌ای است که می‌فرمایند: «خورشید من، برآی که وقت دمیدن است»؛ در این اثر، خورشید را در پس ابرها به تصویر کشیده‌ام که به انقلاب اسلامی و الگوگیری آن از روز عاشورا اشاره دارد و سروی که در آن قد برافراشته به نشانه آمادگی برای شهادت است. علاوه بر این، توفیق داشتم و تابلوی «ایثار مردم اصفهان» را کار کردم که در آن به تشییع ۳۷۰ شهید در یک روز اشاره کردم و امام خمینی نیز در این‌باره فرمود:«شما در کجای عالم شهری را سراغ دارید که در یک روز ۳۷۰ شهید تشییع شود که در همان روز نیز رزمنده‌هایی نیز به جبهه اعزام شدند.» در این اثر حتی اقتدای مردم به حضرت اباعبدا... در برابر دشمنان اصلی اسلام را شاهد هستیم. روی پرچم‌هایی که در این اثر در دست مردم است نیز جملاتی از حضرت اباعبدا... نوشته‌ شده و درمجموع سعی کرده‌ام پیام چنین واقعه‌هایی را در آثارم داشته باشم و به آن فرمایش آیت‌ا... خامنه‌ای که می‌فرمایند: «مبارز روشنگری کنید و حقایق نظام را نشان دهید» عمل کنم و بتوانم این جمله را با آثار هنری به تصویر بکشم و توفیق داشته‌ام که چندین اثر در این راستا کار کنم. تصویری از صدام در اثر نیست، چراکه مردم دشمن‌شان را می‌شناسند؛ دشمن‌شناسی مردم به ۴۰ساله‌شدن انقلاب کمک کرده است. اهداف آثاری که موضوع آنها شهداست فرهنگ تشیع، دفاع از اسلام و مبارزه با ظلم است. من در ارتباط با آقا علی‌بن موسی‌الرضا(ع) آثار قابل توجهی دارم و یکی از آثار نگارگری با عنوان «ولایت عشق» در این رابطه ابعاد ۳ در ۲ دارد که با محوریت حضور ایشان در ایران و حدیث سلسله الذهب است. فکر می‌کنم بیشتر از ۱۰اثر در ارتباط با امام رضا(ع) دارم که شش اثر در آستان قدس نگهداری می‌شود.

همچنین اثری با محوریت سخنان امام  خمینی(ره) در خصوص این‌که مرد از دامن زن به  معراج می‌رود را کار کرده‌ام.