نزدیک به قرن پیش (84 سال) الواح هخامنشی ایران به دانشگاه شیکاگو آمریکا امانت داده شد، اما بازپسگیری این میراث عمری به اندازه یک قرن داشته است. از بدعهدیهای مکرر آمریکا در بازپسدادن این الواح گرفته تا تعلل دولتها در ایجاد دیپلماسی برای این اتفاق باعث شد مدتها این میران در آمریکا بماند. اما پنجشنبه گذشته و همراه با ورود سیدابراهیم رئیسی تعداد قابل توجهی از این الواح هم به ایران بازگردانده شد. ۳۵۰۶ لوح هخامنشی که با پرواز ریاستجمهوری از آمریکا به ایران منتقل شده، بخشی از الواح هخامنشی است که در مؤسسه شرقشناسی شیکاگو به «امانت» سپرده شده بود تا خوانده شود، اما بازگشت آنها به خانه روند پیچیدهای را طی کرد.
تا کنون پنج محموله از الواح هخامنشی، از آمریکا به ایران برگردانده شده و هنوز قطعاتی از این الواح در مؤسسه شیکاگو باقی مانده است. الواح هخامنشی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تخت جمشید کشف شد. این الواح بعدها در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند.
انتقال با موافقت دولت وقت ایران انجام شد و در قرارداد و موافقتنامه طرفین نیز آمده بود که «ایران لوحهایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، میسپارد.» تعداد الواح هخامنشی که حدود ۹۰ سال پیش برای مطالعه به موسسه شرقشناسی شیکاگو فرستاده شده بود، بیش از ۳۰ هزار قطعه بوده که اندازههای مختلف داشته و تعدادی هم شکسته بوده است.
ارنست هرتسفلد، باستانشناس آلمانی که در کاوشهای تخت جمشید حضور داشت، نیز تخمین زده که این یافته شامل حدود ۳۰ هزار و یا بیشتر لوح و قطعات گلی کتیبهدار و مُهر و مومشده بود. آن زمان امکان خواندن الواح در ایران وجود نداشت، در نتیجه در هنگام امانتسپاری، از الواح صورتبرداری دقیق نشد. مطالعه گلنوشتهها در دانشگاه شیکاگو با شروع جنگ جهانی متوقف و پس از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره آغاز شد. در آن دوره، دو دانشمند سومرشناس به نامهای کامرون و هلک مطالعه گلنوشتهها را آغاز کردند.
کامرون پس از اینکه ۱۵۰ گلنوشته را خواند، توجه خود را به خواندن گلنوشتههای خزانه تخت جمشید معطوف کرد و سرانجام کتاب آن در سال ۱۹۴۸ میلادی چاپ شد. در این مسیر، عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبانهای باستانی که از آخرین مترجمان بازمانده خط میخی عیلامی در ایران است، نیز در مطالعه و خوانش این گلنبشتهها نقش داشت.
با درگذشت هلک، در سه مرحله بخشهای کوچکی از الواح به کشور برگردانده شد. سال ۱۳۲۷ (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۲۹ (۳۷هزار قطعه) و سال ۱۳۸۳ نیز (۳۰۰ قطعه) به ایران مسترد شد. اما حالا بزرگترین محموله از این الواح همزمان با ورود کاروان ریاست جمهوری به ایران وارد شده است.
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد