شرط‌بندی بر سر جان آدم‌ها

«ستون۱۴» به کارگردانی امیرحسین همتی و تهیه‌کنندگی علیرضا قاسم خان، فیلمی اجتماعی با موضوعی تازه در سینمای ایران است که سراغ اختلاف طبقاتی در جامعه کنونی می‌رود و بازیگرانش تمام تلاش‌شان را می‌کنند تا فیلم سر و شکل مناسب و منسجمی به خود بگیرد و به واقعیت نزدیک شود. درباره تمام این نکات با قاسم خان تهیه‌کننده فیلم گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید. قاسم‌خان نویسنده، پژوهشگر و روزنامه‌نگار قدیمی است که پیش از این به عنوان کارگردان و تهیه‌کننده فیلم‌های طبقه‌سوم، ایستگاه اتمسفر، نقاره، روزهای نارنجی و سریال استخوان را در کارنامه دارد.

چطور شد که سینمای قصه‌گو را انتخاب کردید و سراغ سبکی از داستانگویی رفتید که در آن اطلاعات به‌تدریج برای مخاطب روشن می‌شود؟
سینما بیان هنری دارد و بیان هنری‌اش معطوف به این است که شما بتوانید از طریق مدیوم سینما قصه‌های‌تان را برای مخاطب روایت کنید. این قصه‌ها و این بیان سینمایی، چیزی است که به آن سبک کار کارگردان یا سبک کار تهیه کننده می‌گوییم. متداول است که می‌گویند مثلا سبک کار کارگردان فلان طور است اما ما گاهی فراموش می‌کنیم که سبک کار تهیه کننده هم داریم. من خودم در سال‌های گذشته به دنبال تهیه فیلم‌هایی قصه‌گو بودم. فیلم‌هایی که قصه‌ای جذاب و درخور توجهی را در عین توجه به بیان سینمایی مطرح می‌کنند. 

کارگردان برای لوکیشن این فیلم از ساختمان‌های نیمه‌کاره و نورپردازی‌های تیره زیاد استفاده کردید انگار به این وسیله تلاش کرده شکنندگی و پوچی طبقه‌ای از جامعه را به تصویر بکشید. دلیل انتخاب این لوکیشن و این نورپردازی چه بود؟
باتوجه به فضا و مضمون قصه، لوکیشن‌های فیلم را انتخاب می‌کنیم. در این فیلم ساختمان‌های نیمه‌کاره یا ابزار و وسایل نیمه کاره‌ای مثل آسانسور که ساخت آن کامل نشده و... را زیاد می‌بینیم. این نکات براساس نوع قصه و روابط بین انسان‌ها طراحی شده. رابطه بین پسر و دختر با پدر مرحوم‌شان، رابطه خواهر و برادر، رابطه زن و شوهر جوان و هر یک از این روابط، روابطی شکننده است که ساختار جامعه را شکل می‌دهند. بحران‌هایی که همین الان در حوزه مسائل اجتماعی، اقتصادی و... روبه‌رو هستیم را ببینید. در چنین بحران‌هایی عده‌ای می‌خواهند زیست شرافتمندانه داشته باشند و عده‌ای خلاف زیست شرافتمندانه حرکت می‌کنند. این تضاد را در برج‌ها و ساختمان‌هایی می‌بینیم که با پایمال شدن حقوق طبقه مستضعف و مظلوم بالا می‌روند. در نورپردازی هم به همین صورت. در تار و پود زندگی خواهر و برادر داستان درد حاکم است و طبعا چنین دردی، فضای کم نوری می‌طلبد. این فضا را شما مقایسه کنید با خانه زن و شوهر جوان که باوجود همدلی بین‌شان نورپردازی در آن بیشتر می‌شود. نورپردازی فیلم مخاطب را به سمت روحیات درونی شخصیت‌های داستان سوق می‌دهد.

بازیگران را بر چه اساس انتخاب کردید؟
برای بازیگران این فیلم با یکی،دو بازیگر دیگر صحبت شده بود که سر کار بودند و به لحاظ زمانی نمی‌توانستند سر پروژه ما هم حاضر باشند. درنهایت بر اساس قصه که در سینمای ایران تازه محسوب می‌شود، بازیگران را انتخاب کردیم، چراکه قصه جدید به بازیگران جدید هم نیاز دارد. غیر از میترا حجار که در سینما باسابقه است روزبه حصاری، میلاد رحیمی، مهسا باقری و... جوان‌های سینمایی هستند و چهره آنها برای داستانی که روایت کردیم، مناسب‌تر از بازیگران قدیمی‌تر بود. الان هم از نتیجه کار راضی هستیم. مهسا باقری، نمونه‌ای کامل از یک دختر جوان و متعهد به زندگی بود. او با تمام فقر و مشکلات معیشتی که در زندگی داشت از اصول و ارزش‌های خود عقب‌نشینی نکرد. حتی در سکانسی که همسرش را با پول زیاد می‌بیند، می‌گوید تو فکر کردی من از این زن‌هایی هستم که پول را سر تاقچه می‌گذارند، من ساخته شده فیلم‌هایی هستم که دیدم، ساخته شده کتاب‌هایی هستم که خواندم. این کاراکتر یک دختر جوان ایرانی است که برای زندگی‌اش تلاش می‌کند. 

نقدهایی مطرح می‌شود مبنی بر این‌که فیلم‌تان حاوی این پیام است که در شرایط بد اقتصادی و اجتماعی بعضی جوان‌ها مجبور به انجام کارهایی می‌شوند که پیامدهای زیانباری دارد. نظر شما راجع به این نقدها چیست؟
ضمن احترام به تمام منتقدان باید بگویم یک‌منتقد، با دانش می‌تواند راجع به فیلم‌ها اظهارنظر کند. ما امروز با جامعه‌ای مواجهیم که اکثر این جامعه در اقشار پایین می‌کوشد شرافتمندانه زندگی کند و برخی از اقشار متمول سعی در به استثمار کشیدن آنها دارند. این حرف کمی در این جامعه نیست. ما نخواستیم به مخاطب یک قصه واهی ارائه کنیم و قصه‌ای ساختیم که داستان هر روزه جامعه ماست. چه بسیار جوان‌های هنرمندی که سال‌ها ساز زدند و امروز روی ماشین کار می‌کنند و... . بحران‌های جامعه را باید دید و به تصویر کشید. کاری که ما در ستون۱۴ انجام دادیم. نقدهای منتقدان را راجع به فیلم خواندم. بعضی از آنها خوب و دقیق فیلم را دیدند و درباره آن نوشتند. دختر و پسری که رنج شیوه زندگی و تربیت غلط پدرشان را بر دوش می‌کشند؛ تربیت غلطی که حتی در بزرگسالی هم دست از سر آنها برنمی‌دارد. هر آموزه و طرز تفکری از سوی والدین و قدیمی‌ترها که درست نیست. این آموزه‌ها را باید به بوته نقد گذاشت و بررسی کرد که با توجه به تغییر زمانه در کجا باید رفتار گذشته را حفظ و کجا باید آن را تغییر داد. حفظ شرافت، از خودگذشتگی، عدالت جویی و اخلاق‌مداری از نکات مهم این فیلم است که متاسفانه در نقدها کمتر به آن توجه شده است. 

در انتهای فیلم مخاطب حتی در بیرون از سالن هم به بقیه ماجرا و شخصیت‌ها فکر می‌کند. عامدانه گذاشتید انتهای فیلم را تماشاگر در ذهنش بسازد؟
دقیقا ما می‌خواستیم داستان در ذهن مخاطب ادامه پیدا کند. خود شما به‌عنوان مخاطب می‌خواهید بدانید سرنوشت خواهر بعد از این‌که برادرش را با تیر می‌کشد چه می‌شود یا سرنوشت زن و شوهر جوانی که می‌خواهند شرافتمندانه در جامعه زندگی کنند، چه می‌شود. ما به‌وسیله این فیلم آیینه‌ای دست مخاطب داده‌ایم که وضعیت جامعه را ببینند. در انتهای فیلم وقتی زن و شوهر جوان از آسانسور خارج می‌شوند، یعنی از امتحانی که زندگی پیش روی آنها قرار داده سربلند بیرون آمده‌اند، اما خواهر و برادر هرکدام به شکلی در سیاهی می‌مانند و این داستان هزاران نفری است که در جامعه کنونی ما زندگی می‌کنند. 
 
با اعلام رده‌بندی سنی ۱۵+ برای فیلم‌تان موافق بودید؟
ستون۱۴ پنجمین فیلم سینمایی من در جایگاه تهیه کننده است و هر پنج کارگردانی که با من کار کردند، فیلم اولی بودند. چه در کارهای پژوهشی و تحقیقاتی و مستندهای خودم، چه در فیلم‌هایی که تهیه کرده‌ام همیشه درصددم که شیوه، بیان و مسائل تازه‌تری را برای عرضه به جامعه ایرانی پیدا کنم. کارگردان‌هایی که با آنها کار کردم، متعلق به نسل‌های مختلف بودند و قطعا هر نسل حرف تازه و متفاوتی برای گفتن دارد. رده‌بندی سنی ۱۵+ سال تصمیم وزارت ارشاد بود. این یک قانون است که صرفا مربوط به ایران هم نیست و همه باید رعایت کنند اما این‌که فیلم ما اولین فیلمی است که در دوران جدید سازمان سینمایی رده‌بندی سنی برای آن اعلام می‌شود، بحثی دیگر است. به ما گفتند به دلیل چند صحنه خشونت آمیز که در فیلم وجود دارد، کمتر از ۱۵ سال نمی‌توانند به تماشای آن بنشینند. اصلاحات فیلم هم چندان زیاد نبود و تقریبا همان چیزی که می‌خواستیم مجوز نمایش گرفته است. ما از ابتدا خودمان حساسیت داشتیم که قصه و جنس روابط آدم‌های‌مان به‌گونه‌ای نباشد که جلوی اکران فیلم را بگیرند. به همین دلیل هم در فرآیند دریافت پروانه نمایش حذفیاتی نداشتیم که به کلیت فیلم لطمه‌ای وارد شود. به‌شخصه موافق رده‌بندی سنی هستم اما رده‌بندی سنی‌ای که جایگزین و جوابگوی روابط اجتماعی باشد. الان نوجوانان ما فیلم‌هایی را می‌بینند که بسیار تلخ‌تر و تندتر از ستون۱۴ است! به هر حال چون تصمیم وزارت ارشاد بود ما هم پذیرفتیم.

بهترین بازخورداز اکران فیلم ستون۱۴ 

تا جایی که من کنار مردم در سالن‌های سینما فیلم را تماشا کردم از آن راضی بودند و با سوال‌های زیادی سالن را ترک کردند. در سینمای امروز ایران ستون۱۴ ،فیلم جدی و تفکربرانگیزی است. فیلم ما در حالی در ۳۰ سالن به اکران درآمده که برخی فیلم‌ها چند ماه است در ۲۰۰-۱۵۰ سالن به نمایش گذاشته شده‌اند. مخالف فیلم کمدی نیستم اما معتقدم باید تعادلی از سوی متولیان فرهنگی در ساخت و عرضه گونه‌های مختلف سینمایی ایجاد شود. تصور این است که آثار کمدی به روحیه مردم کمک می‌کند، در صورتی‌که کمدی سخیف مردم را سطحی و تهی می‌کند. ما باید با آثار فاخر و ارزشمند روحیه و شخصیت مردم را پرورش دهیم. ستون۱۴ یک فیلم شریف است که تلاش دارد روایتی مستقل و جذاب ارائه کند. امیرحسین همتی با ساخت این فیلم نشان داد بیش از یک کارگردان اول است و بیان سینمایی خود را دارد.