روند نگران کننده افزایش خودکشی در کشور

آیا آمارها نیز ‌افزایش خودکشی را در کشورمان تایید می‌کنند؟  

 ایران در بین 180 کشور جهان با بیشترین میزان خودکشی، در جایگاه 130 قرار دارد. البته در این رتبه‌بندی  شاخص خودکشی در ایران به ازای هر یکصدهزار نفر 5.2 بوده این درحالی است که اکنون‌ این شاخص ‌ به 7.4 به ازای صد هزار نفر رسیده است‌. گرچه آمارهای خودکشی (منجر به فوت) و اقدام به خودکشی (منجر نشده به فوت) به دلیل ویژگی‌های مختلف بطور دقیق ثبت نمی‌شود و معمولا آمارهای واقعی بیشتر از آمارهای ثبتی رسمی است. اما براساس همین آمارهای ثبتی رسمی هم روند خودکشی (منجر به فوت) در ایران به ازای جمعیت در حال افزایش است، به شکلی که ‌از حدود پنج به ازای یکصدهزار نفر در دو دهه گذشته به 7.4 به ازای یکصدهزار نفر در سال 1400 رسیده است.‌ این روند افزایشی خیلی نگران کننده است. براساس آمارهای پزشکی قانونی نیز درصد تغییرات خودکشی در سال 1400 نسبت به سال 1399 نیز 12.7 درصد تغییر مثبت داشته است.

خودکشی در کشورمان در بین کدام گروه سنی نگران کننده‌تر است؟

در سال 1400 در ایران بیش از 40 درصد آمار مربوط به گروه سنی بین 30 تا 49 سال‌، حدود 32 درصد ‌ 18 تا 29 سال، بیش از 20 درصد 18 تا 24 سال و کمتر از 10 درصد ‌زیر 18 سال بوده است. البته جمعیت بالای 60 سال هم 8.6 درصد در بین سهم داشته‌اند.

در کشورمان زنان بیشتر خودکشی می‌کنند یا مردان؟

 حدود 28 درصد از آمار خودکشی در سال 1400 مربوط به زنان  بوده است.

افراد برای  اقدام به خودکشی ‌ بیشتر از چه روشی استفاده می‌کنند؟

حلق آویز کردن بیشترین روش استفاده برای خودکشی بوده است.(حدود 50 درصد). پس از این روش مسمومیت‌‌ با سم، استفاده ازسلاح گرم، سقوط از بلندی، مسمومیت‌های دارویی و سوختگی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

آیا بررسی‌هایی در خصوص شغل افرادی که دست به خودکشی می‌زنند نیز شده است؟

در ایران بیشتر ‌افرادی که دست به خودکشی می‌زنند تحت عناوینی مانند آزاد، خانه‌دار، بیکار، دانش‌آموز، کارگر، کشاورز، بازنشسته، سرباز‌ و کارمند فعالیت داشته‌اند.

بین مدرک تحصیلی و اقدام به خودکشی نیز آیا رابطه‌ای وجود دارد؟

 افراد با تحصیلات راهنمایی با حدود 26 درصد بیشرین سهم را در این بین داشته‌اند. بعد از این گروه افراد با مدرک تحصیلات دیپلم ‌ 23 درصد، تحصیلات ابتدایی ‌ حدود 18 درصد و دبیرستان با حدود 11 درصد قرار دارند. در این بین‌ افراد بی‌سواد کمتر از 10 درصد‌ و افراد دارای تحصیلات لیسانس و بالاتر هم کمتر از 8 درصد سهم دارند.

نقش شرایط اقتصادی و اجتماعی را در افزایش آمار خودکشی چگونه می‌بینید؟

نمی‌توان خودکشی را یک جزیره مستقل در نظر گرفت. لذا تحلیل وضعیت خودکشی بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، اجتماعی، ‌سلامت روانی، سیاسی و غیره  نمی‌تواند تحلیل درستی باشد. برای نمونه براساس آمارهای رسمی اعلامی توسط مسئولان وزارت بهداشت طی سال‌های قبل بیش از 25 درصد مردم حداقل یک اختلال روانی را دارند، شاخص سرمایه اجتماعی وضعیت خوبی در ایران ندارد،  تعداد پرونده‌های قضایی و جرایم روند افزایشی دارند، آمار جمعیت فقیر در حال افزایش است، نظام رفاه و تامین اجتماعی کارآمد وجود ندارد، آموزش‌‌ مهارت‌های زندگی نهادینه نشده است، امید اجتماعی روند خوبی ندارد، جمعیت محلات کم برخوردار به بیش از 20 میلیون نفر رسیده است‌، بحران‌های طبیعی وغیرطبیعی که مردم در این سال‌ها بیشتر از قبل تجربه کرده‌اند در کنار بحران‌های اقتصادی، بهداشتی از جمله کرونا، تحریم‌های ناعادلانه اقتصادی و ضعف در کارآمدی مدیریت‌ها این حوزه و سیاست گذاری‌ها در بیش از چهار دهه اخیر شرایط نامناسبی ایجاد کرده است‌. طبیعتا در چنین شرایطی افزایش خودکشی و اقدام به خودکشی قابل تصور بوده و‌ اتفاق هم افتاده است.

به نقش بحران‌هایی مانند کرونا اشاره کردید، چنین بحران‌هایی چقدر در این بین تاثیر گذار هستند؟

‌بحران‌هایی مانند بلایای طبیعی ‌ یا بحران‌های غیر طبیعی مانند کرونا یا اعتراضات اجتماعی که به دلایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و .... صورت می‌گیرد، می‌تواند در افزایش خودکشی‌ها تاثیر گذار باشند. هر چقدر این بحران‌ها گسترده‌تر، عمیق‌تر و شمولیت  بیشتری ‌ داشته باشند و مدیریت‌ها در این حوزه‌ها ناکارآمد باشند و چشم انداز روشنی هم وجود نداشته باشد، طبیعتا باید منتظر پیامدهای این شرایط باشیم که خودکشی هم از جمله این ‌ پیامد‌هاست‌.

برای کاهش آمار خودکشی چه تغییراتی در سیاست‌های کلان باید اتفاق بیفتد؟

‌بدون شک اقداماتی مانند ارتقای شاخص‌های اقتصادی، رفاهی، سرمایه اجتماعی، سلامت روانی و اجتماعی، افزایش نشاط اجتماعی، افزایش تعلق و همبستگی در جامعه و نحوه تعامل با جامعه جهانی و اتخاذ سیاست‌های مناسب تامین اجتماعی و توجه و حمایت از افراد دارای نیازهای خاص، اطمینان آفرینی در بحران‌های مختلف و استفاده از تمام ظرفیت‌های علمی، آموزشی و اجرایی ‌ بدون سیاستگذاری‌های موثر و کارآمد امکان پذیر نخواهد بود.

شرایط نامناسب ‌رفاه و تامین اجتماعی در این بین چقدر تاثیر گذار است؟

 ‌تامل روی از آمارهای ارایه شده ‌در خصوص شاخص‌هایی مانند تحصیلات‌، وضعیت اشتغال، ‌بازآفرینی شهری (سکونتگاه‌های غیر رسمی) وموضوعاتی از قبیل افزایش جمعیت فقیر و بالا رفتن خط فقر، مشکلات سالمندان و بازنشستگان ‌خود گویای وضعیت نابسامان رفاه وتامین اجتماعی در کشور است. در کنار این موارد بررسی وضعیت شاخص‌های سلامت اجتماعی در حوزه‌های مختلف از قبیل‌ آسیب‌های اجتماعی، عدالت اجتماعی‌ و... هم نشان می‌دهد که شرایط خوبی نداریم و بدون شک در این شرایط باید منتظر ظهور و بروز رفتارهای از قبیل خودکشی در جامعه باشیم.

با توجه به این شرایط ارزیابی شما از آینده چیست؟

‌صادقانه بگویم چشم انداز روشنی برای بهبود شرایط نمی‌بینم. آمار‌ها نیز همین مساله را نشان می‌دهند‌. سیاست گذاری‌ها و یا به عبارت بهتر غفلت از سیاستگذاری‌های موثر در حوزه‌های مختلف، فقدان کارآمدی سازمان‌ها، افزایش مشکلات مردم ‌ و...  چنین  نگرانی‌هایی را بیشتر می‌کند.

عملکرد رسانه‌ها را در این حوزه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 واقعیت این است که در حوزه خودکشی با فقدان سیاست رسانه‌ای جامع ‌مواجه هستیم. البته عموما در هر بحرانی با فقدان سیاست‌های رسانه‌ای روبه‌رو هستیم و همین موضوع می‌تواند موجب افزایش بحران‌ شود. نمی‌توان گفت که رسانه‌ها به طور کلی نباید به موضوع خودکشی بپردازند، اما نوع پرداختن رسانه‌ها به موضوع خودکشی بسیار ‌اهمیت دارد. ‌ برخی مواقع مشاهده می‌شود که رسانه‌ها تمام جزئیات یک  خودکشی را منتشر می‌کنند (بویژه در مورد هنرمندان، سیاستمداران، سلبریتی‌ها و ورزشکاران‌)‌ اما طبیعتا این موضوع پیامدهایی را ‌به همراه دارد، لذا درخصوص رسانه‌ای کردن خودکشی بیش از آن که به سمت نشر روش‌ها و برجسته کردن فجایع واقعه حرکت کنیم، باید با رویکرد ایجابی و پیشگیری به صورت مستقیم و غیرمستقیم به موضوع خودکشی بپردازیم.  معتقدم که اگر خودکشی رخ می‌دهد رسانه‌ها باید بجای تشریح واقعه، موضوع را تحلیل کنند، زیرا خودکشی جزو آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود که جنبه یادگیری اجتماعی بالایی دارد. فراموش نکنیم که رسانه‌ها نقش بسزایی در موضوع خودکشی دارند، زیرا رسانه ظرفیتی برای آگاه‌سازی است. محتوایی که رسانه‌ها تولید می‌کنند در پیشگیری و ارتقای سلامت روانی اجتماعی تاثیرگذار است.  

کدام نهاد و دستگاه‌ها در پیشگیری از خودکشی نقش پررنگ‌تری دارند؟

با توجه به ماهیت فرابخشی موضوع خودکشی ‌دستگاه های مختلفی در این زمینه مسئولیت دارند. اما در این بین ‌اورژانس اجتماعی‌، تخصصی‌ترین نهاد مرتبط با مداخله بموقع‌ در این حوزه است که از سال 1378 فعالیت خود را آغاز کرده است و سامانه تلفنی‌ 123‌ به ‌مسائلی از این دست ‌اختصاص داده شده است. مرکز مداخله در بحران، پایگاه خدمات اجتماعی، خط تلفن و خدمات سیار اورژانس اجتماعی ازجمله مهم‌ترین حوزه‌های عملکرد سازمان بهزیستی در ارتباط با خودکشی است. به همین دلیل باید امکان بهره‌مندی از این خدمات به‌صورت فراگیر فراهم شود‌.

آمار اقدام به خودکشی در دنیا چه شرایطی دارد؟

داده‌های آماری «سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد سالانه حدود 800هزار نفر در جهان بر اثر اقدام به خودکشی جان خود را از دست می‌دهند و همچنین سالانه 16میلیون نفر به قول معروف «فکر خودکشی» به سرشان می‌زند. با این حال، برآوردهای جانبی بیانگر آن است که تعداد موارد اقدام به خودکشی که به مرگ فرد منتهی نمی‌شود، 20 برابر بالاتر از آمار موارد منتهی به مرگ است. این ترتیب، هر سال تقریبا 0.01 درصد از مردم جهان بر اثر خودکشی جان‌شان را از دست می‌دهند، اما حدود 0.2 درصد از مردم جهان مقدمات خودکشی را برای خود فراهم می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بالاترین میزان خودکشی در لسوتو و کمترین مقدار مربوط به آنتیگوا و باربودا است.

فلسفه و اهمیت نامگذاری روز جهانی پیشگیری از خودکشی چیست؟‌

روز جهانی پیشگیری از خودکشی همه ساله در دهم سپتامبر مصادف با نوزدهم شهریور ماه در سراسر جهان برگزار می‌شود. این مناسبت برای افزایش آگاهی عمومی در جهان  نسبت به خودکشی و پیشگیری از آن در نظر گرفته شده‌است. مجمع جهانی پیشگیری از خودکشی  با همکاری سازمان بهداشت جهانی  و فدراسیون جهانی سلامت روان این روز را میزبانی می‌کند. مراسم جهانی این مناسبت (روز جهانی پیشگیری از خودکشی) اولین بار در سال 2003 برگزار شد. بعد از آن هر سال در کشورهای مختلف در این روز تلاش‌های علمی برای افزایش آگاهی مردم برگزار می شود. با مطالعه اسناد مرتبط جهانی متوجه می‌شویم که هدف اصلی از نام‌گذاری این روز افزایش آگاهی عمومی مردم در مورد خودکشی و بیماری‌های ذهنی مرتبط با آن، پیشگیری از خودکشی در جهان، پرداختن رسانه‌ها به خودکشی، شناسایی نشانه‌های خودکشی و معرفی راه‌حل‌های پیشگیری از آن است تا بتوان میزان خودکشی را تا حد زیادی پایین آورد. به‌طورکلی روز جهانی پیشگیری از خودکشی برای اولین بار بر مبنای دو هدف مهم «نظم دهی جهانی، منطقه‌ای و ملی و انجام دادن کارهای مختلف در زمینه‌های گوناگون برای بالا بردن آگاهی درباره رفتارهای منجر به خودکشی و نحوه جلوگیری مؤثر از این رفتار و ‌تقویت توانایی‌هایی کشورها برای توسعه و ارزیابی سیاست‌های ملی و طرح‌های پیشگیری از خودکشی» برگزار می‌شود.