بررسی اهمیت عقیله از نظر تاریخی و ادبی

نگاهی ویژه‌ به زندگی حضرت زینب (س)

دکتر محمدحسین رجبی‌دوانی در این نشست گفت: کتاب عقیله نوشته دکتر الهام امین نگاه ویژه‌ای است به زندگی حضرت زینب (س) و بررسی حوادثی است که آن وجود مقدس از کودکی تا وقایع عاشورا و اسارت شاهد آن بود. حضرت زینب (س) پیامی را بر دوش دارد که منعکس‌کننده حقیقت قیام عاشوراست.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی افزود: کسی که کتاب عقیله را مطالعه می‌کند، گویی خود را در محضر حضرت زینب (س) می‌بیند. این هنری است که نویسنده در نگارش این کتاب از خود نشان داده است. بیان کتاب به این شکل جذابیتی دارد که خواننده را با خود همراه می‌کند. خواننده وقتی کتاب را به دست می‌گیرد، نمی‌تواند آن را زمین بگذارد. رجبی‌دوانی بیان کرد: الهام امین در زمان نگارش کتاب وسواس زیادی داشت که مطالب از نظر تاریخی و صحت منابع درست عرضه شود و کتاب از این نظر مورد توجه قرار گیرد. موارد انگشت‌شماری بود که نیاز به اصلاح یا ارجاع به منابع دست اول داشته باشد. زمانی که از من خواست تا مقدمه‌ای بر این کتاب بنگارم، دیدم ایشان بانویی عالم، مومن و علاقه‌مند به اهل بیت است که اظهار ادب به ساحت حضرت زینب (س) کرده است، لذا لبیک گفتم.

شاعر و اهل ذوق

وی در ادامه گفت: کتاب عقیله با اخلاص نویسنده مورد استقبال گسترده قرار گرفت. امیدوارم همه کسانی که از علم و هنر بهره کافی برده‌اند، همچون این بانو موفق باشند. نویسنده این کتاب شاعر و اهل ذوق است. با تعابیری زیبا برای حضرت زینب (س) مطالبی را بیان کرد. این مطالب از زبان حضرت زینب (س) شنیده می‌شوند و توانسته‌اند به غنای مطالب کتاب بیفزایند.
پژوهشگر تاریخ اسلام و رئیس بنیاد ایران‌شناسی بیان کرد: من نحوه بیان کتاب را پسندیدم و در مجموع اثر زیبایی از نظر عبارت‌پردازی و کاربرد واژه‌ها دیدم که قابل تقدیر است. نویسنده با پرداختن به حوادثی که حضرت زینب (س) شاهد آنها بود یک دوره مفید از تاریخ صدر اسلام را مطرح کرد. نویسنده مورخ نیست اما ادیب است که یکی از شخصیت‌های عظیم اسلام و شیعه را به زیبایی و به صورت خاصی بیان کرده است. نباید انتظار داشته باشیم که منابع دست اول تاریخی و شیعی در کتاب مورد استفاده قرار گرفته باشد. شاید از نظر یک فرد اهل فن ارجاع به منابع دست دوم ضعف این کتاب باشد اما این کتاب ادبی است و این نقطه ضعف به شمار نمی‌رود.

طرح جلد کتاب جذاب نیست

رجبی‌دوانی در ادامه گفت: متاسفانه طرح جلد کتاب عقیله جذاب و زیبا نیست و می‌توانست زیباتر طراحی شود و چشم‌نوازتر باشد. معتقدم حضرت زینب (س) بعد از مادر عظیم‌الشان خود سرور زنان دو عالم است و حتی معتقدم که مظلومیت حضرت زینب (س) از مادرش نیز بیشتر بود. بزرگ‌ترین مصیبت حضرت زهرا (س) ارتحال پیامبر و غصب خلافت بود اما حضرت زینب (س) علاوه بر دیدن این موارد، چیزهایی دید که مادرشان نبود و ندید. ما شیعیان به این دلخوش هستیم که بالاخره امام علی (ع) به خلافت رسید اما امام در این چهار سال و نه ماه سختی بسیار متحمل شد. چنانکه فرمود؛ خار در چشم و استخوان در گلو داشتم.

همسر حضرت زینب (س) هم‌تراز با او نبود

وی افزود: حضرت زینب (س) ماموریت دارد که پیام‌رسان کربلا باشد. حضرت زهرا (س) زمانی که پدر را از دست داد، امیرالمومنین را در کنار خود دارد اما همسر حضرت زینب (س) هم‌تراز با او نیست. قدر او را نمی‌داند. همسر حضرت زینب (س) بعد از شهادت امام علی (ع) و صلح امام حسن‌(ع) نزد معاویه می‌رود و جایزه دریافت می‌کند و نام بچه‌اش را که از زن دیگری به جز حضرت زینب‌(س) است، معاویه می‌گذارد. وضعیتی برای شیعه به وجود آمد که ده‌ها سال شیعه بودن جرم بود. مقصود این‌که شیعه چنین چیزهایی را پشت سر گذاشت و تاریخ نتوانست این سختی‌ها را بنگارد.
لذا اطلاعات ما درباره حضرت زینب (س) خیلی محدود است. اما آنچه از عملکرد حضرت ثبت شده می‌تواند بسیار برای بیان عظمت حضرت زینب(س) گره‌گشا باشد. باید بر روی فرمایشات حضرت بیشتر دقت کنیم. سخنان حضرت در مجلس یزید به گونه‌ای است که دشمن را مقهور می‌کند و او به عنوان یک پیروز و فاتح سخن می‌گوید. بسیاری از مهمانان یزید بعد از شنیدن سخنان  حضرت زینب (س) حاضر نمی‌شوند پشت سر او نماز بخوانند و با این اقدام حساب شده و دقیق تمام رشته‌های یزید پنبه می‌شود.
و اربعین هم با وجود امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) اربعین شد
پژوهشگر تاریخ اسلام و رئیس بنیاد ایران‌شناسی بیان کرد: برخلاف نظر بزرگانی که اربعین را نمی‌پذیرند، معتقدم که در همان اربعین اول این بزرگواران به کربلا رفتند و اربعین هم با وجود حضرت سجاد (ع) و حضرت زینب (س) اربعین شد.

می‌توان کتاب را از نو نوشت

در ادامه این نشست دکتر محمود مطهری‌نیا، پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: کتاب عقیله از نظر تاریخی، حدیثی، زاویه ادبی قابل بررسی است اما از زاویه دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد، زاویه دید نویسنده است. کاش نویسنده مرحله به مرحله زندگی حضرت زینب (س) را از نگاه یک خانم تخیل می‌کرد. تعبیر بسیار زیبایی را در کتاب دیدم؛ حضرت زینب (س) همبازی دو سید جوانان اهل بهشت است. البته جای کار بسیار بیشتری داشت. روی بی‌قراری‌های حضرت زهرا (س) می‌توانست کار کند و از این زاویه دید می‌توان کتاب را از نو نوشت.
وی افزود: در کل در مورد بانوان اهل بیت گزارش کم داریم. نکته‌ای که جا دارد تا به آن پرداخته شود این است که سیره اهل بیت این‌گونه بود که بانوان ویژه را به صورت ویژه مورد آموزش قرار می‌دادند. به گونه‌ای که حضرت زینب (س) بعد از عاشورا طوری نقش ایفا می‌کند که درخشش مطلق است. این باید فهمیده شود. باید نقش حضرت زهرا (س) و نقش ام‌البنین خودش را در کتاب نشان بدهد و مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.

طرح جلد کتاب مخاطب را جذب نمی‌کند

مطهری‌نیا بیان کرد: در چنین کتاب‌هایی اگر زبان حال اضافه شود، خیلی جای کار دارد. کتاب عقیله از نظر تاریخی، ادبی و زاویه دید قابل بررسی است. اگر محتوای کتاب را به کنار بگذاریم، طرح جلد کتاب چندان جذاب نیست و مخاطب را برای خواندن کتاب جذب نمی‌کند. انتخاب زاویه‌دیدی از سوی نویسنده در نوشتن کتاب بسیار مشکل است و بیان این زاویه دید ظرفیت روحی بالا و ارزشمندی می‌طلبد. زاویه دید شبه‌واقعی است. شخصیتی که واقعا زنده است و حیات واقعی دارد. این کتاب یک برد بزرگ در زندگی نویسنده است.
وی در ادامه گفت: سخت‌ترین دوره زندگی امام علی (ع) دوره غارات است. اگر کسی این دوره را مطالعه کند و بمیرد، بعید نیست. این کتاب یک اثر ارزشمند ادبی است. ما بعد از حضرت زهرا (س) چنین کسی را نداریم. حضرت زینب (س) از تمام زنان تاریخ بالاتر است. خوشا به حال نویسنده کتاب عقیله که چنین توفیقی نصیب او شد.