گروه بریکس، ظرفیت‌ها، چالش‌ها

آنچه که باعث توجه دقیق سایر بلوکهای قدرت و صاحبنظران بینالمللی به بریکس شد به ظرفیتهای این غول نوظهور بازمیگشت که علاوه بر دربرگرفتن بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان، بین ۲۵ تا ۲۸ درصد اقتصاد جهان را نیز شامل میشد.گروه بریکس با چنین ظرفیتهای منحصر بهفرد، بخشی از اهداف خود را اصلاح نظام حکمرانی جهان برای افزایش نقش و سهم بازارهای نوظهور اعلام کرد؛ اهدافی که بهسرعت حساسیت بلوکهای رقیب نظیر اتحادیه اروپا، ژاپن و بیش از همه آمریکا را برانگیخت. بریکس که بهنوعی رقیب گروه ۷ در عرصه معادلات اقتصاد بینالملل محسوب میشود با برگزاری نشستهای منظم و مصوباتی در زمینه تعامل بیشتر اعضا برای دستیابی به واحد ارزی مشترک با هدف دلارزدایی در معاملات جهانی و تاسیس بانک توسعه به بلوکی جذاب برای بسیاری از کشورها تبدیل شده است. نشانههای این جذابیت به علاقهمندی بسیاری از کشورها برای ورود به این باشگاه قابل رصد است، چنانکه همزمان با برگزاری نشت سران بریکس در ژوهانسبورگ و بنا به اعلام مقامات آفریقای جنوبی، بیش از ۴۰ کشور برای عضویت در این ائتلاف فراقارهای ابراز علاقه کردهاند. در بین کشورهای علاقهمند برای عضویت در بریکس میتوان به آرژانتین، جمهوری اسلامی ایران، مصر، عربستان و اندونزی اشاره کرد. هرچند قدرتهای نوظهور بریکس از ظرفیتها و پتاسیلهای فراوانی به لحاظ ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی برخوردارند و دو عضو دائم شورای امنیت یعنی چین و روسیه به آن ضریب قدرت سیاسی میدهند اما بهنظر میرسد این بلوک نیرومند با چالشهایی نیز مواجه است. بخشی از چالشهای مطرح شده در مورد بریکس به جوسازیها و سنگاندازیهای آمریکا بازمیگردد که با القای رقابت بین چین و هند، سعی دارد با اختلافافکنی بین اعضای بریکس، انسجام سازمانی این بلوک نوظهور را تضعیف کرده، مانع وحدت و همراهی بیشتر بین اعضای بریکس شود. برای مثال بلومبرگ اخیرا نوشت، این باشگاه برای چین و هند به اندازه کافی بزرگ نیست.اختلافنظر بین کشورهای گروه بریکس نسبت به پذیرش اعضای جدید، دومین چالش این بلوک اقتصادی است. برخلاف تاکید چین برای گسترش دایره نفوذ بریکس و تسهیل پذیرش اعضای جدید، بهنظر میرسد برزیل و هند با رویکرد پرشتاب چین چندان موافق نیستند، بهعبارتی بهتر چین بهدنبال گسترش نفوذ بریکس و اعضا برای مقابله با هژمونی آمریکاست؛ موضوعی که برزیل بنا به ملاحظاتی موافق آن نیست، البته لولا داسیلوا، رئیسجمهور برزیل این گزارش رویترز را رد کرد و گفت برزیل از پیوستن کشورهای بیشتر به گروه بریکس حمایت میکند. با وجود اعلام موضع رئیسجمهور برزیل بهنظر میرسد هند همچنان نسبت به افزایش اعضای بریکس محتاط است.سومین چالش به نخبهگرایی سازمانی بازمیگردد که بیشتر سازمانهای بینالمللی و منطقهای اعم از سیاسی، اقتصادی و نظامی با آن مواجه هستند. به اعتقاد کارشناسان در سازمانهایی که چند کشور قدرتمند با کشورهای کوچک گردهم آمده و عضو یک سازمان هستند، به همان میزان که عضویت و حضور قدرتهای بزرگ به آن سازمان یا بلوک وزن میدهد به همان میزان از قدرت مانور کشورهای کوچک عضو سازمان میکاهد؛ چالشی که با توجه به قدرت عظیم اقتصادی چین و فاصلهاش با سایر اعضا، ضمن اینکه به بریکس وزن میدهد در عینحال جایگاه ویژهای به پکن در تصمیمگیریهای بریکس اعطا کرده است. در چنین وضعیتی ورود کشورهای دارای پتانسیل منطقهای و فراقارهای، میتواند با متوازن ساختن معادلات درونسازمانی به رفع این چالش کمک کند. برای مثال همانگونه که پیوستن کشورهایی نظیر ایران بهعنوان قدرت منطقهای به پیمان شانگهای، نخبهگرایی چین و روسیه در این سازمان را تعدیل خواهد کرد، در مورد بریکس نیز ورود کشورهایی همچون اندونزی، مصر، ایران و عربستان نهتنها بر وزن و جایگاه بریکس خواهد افزود که به توازن تصمیمگیریهای این بلوک برای پیشبرد اهدافش بهویژه تقویت چندجانبهگرایی در عرصه بینالملل کمک خواهد کرد. علاوه بر این در پرتو ورود قدرتهای منطقهای، برخی رویکردهای رسانهای هدفمند دال بر اینکه یک یا دو عضو بریکس در این ائتلاف فراقارهای همهکاره هستند نیز تصحیح خواهد شد.