نوآور در مداحی

شنیدن صدا و نوای حاج‌ محمود کریمی، حتی بدون شعر خاصی و با یک زمزمه ساده در چند ثانیه، می‌تواند یک ایرانی را از ساحت غیبت و غفلت به ساحت انس و حضور ببرد و عمیق‌ترین عواطف و خاطرات معنوی را برای او زنده کند.

این جملات از دکتر محمدمهدی سیار (شاعر، نوحه‌ و ترانه‌سرا) درباره مداحی‌های محمود کریمی است. محمود کریمی یکی از نوآوران مهم عرصه مداحی است. او هرساله می‌کوشد نوآوری فرمی تازه‌ای در حوزه مداحی تجربه کند. در این فهرست هشت‌مداحی به عنوان نمونه گردآوری شده تا به بهانه آنها، از خلاقیت‌های محمود کریمی صحبت شود.

صدای نفس هم جزو نوحه است
یکی از نوآوری‌های محمود کریمی نفس نفس زدن در حین اجراست که نمونه آن در شب پنجم محرم۹۸ اجرا شد. این نفس نفس زدن کریمی و مستمعین حس و حال دویدن حضرت عبدا... بن حسین را به‌خوبی به مخاطب القا می‌کند. در حقیقت کریمی از لحن کار می‌کشد و با فضاسازی، فرم ویژه مداحی‌اش را می‌سازد مثلا در مداحی «مثل یک پدر،باغبون من» وقتی حضرت قاسم با امام سخن می‌گوید لحن حماسی است و وقتی امام با قاسم‌بن حسن(ع) سخن می‌گوید، لحن سوزناک است. در مداحی هوا گرم و تب دار است نیز مخاطب با لحن خسته و صدای ضعیف، ملالت ظهر عاشورا را می‌رساند و بخش‌هایی را حماسی می‌خواند که مربوط به دلاوری حضرت عباس(ع) است تا جایگاه حضور او در کربلا درک شود.

نکته‌سنجی در اقتباس نغمه
یکی دیگر از نکات ویژه مداحی، اقتباس‌های کریمی از نغمه‌هاست که باید بپذیریم باری به هرجهت نیست. او به صرف اقتباس از یک نغمه اصیل و گوشنواز قانع نمی‌شود و تناسبات بیشتری را فراهم می‌کند. کریمی در این مداحی از لالایی مشهور فیلم شیار۱۴۳ که یادآور مادران شهید است برای بیان زبان حال حضرت رباب خطاب به حضرت علی اصغر استفاده کرده است. از جمله مشهورترین اقتباس‌های او مداحی «از خیمه برون...» با اقتباس از موسیقی‌های فیلم «محمد رسول ا...» و مداحی «مرده بدم زنده شدم» برگرفته از قطعه نینوا ساخته حسین علیزاده است که هر دو دارای دلالت‌های هنری فراتر از صرف اقتباس هستند.

آوینی خوانی
دهه اول محرم ۱۳۹۷ اولین باری بود که نثر در هیأت به عنوان سبک سینه زنی و در زمینه خوانده می‌شود. محمود کریمی فتح خون شهید آوینی را در هیئأت «رائه العباس» خواند. با این کار هم اشاره‌ای به یکی از مهم‌ترین کتاب‌های نثر عاشورایی کرد و نیز گامی در راستای توجه به چنین متونی برداشت. البته در بیشتر شب‌هایی که این کتاب خوانده شده به خاطر نداشتن وزن «درونی و بیرونی» و گوشواره و بندی که مخاطب بتواند آن را با مداح تکرار کند، معمولا همراهی متن برای مخاطب با ملالت همراه بود.

روضه‌های تجسمی
یکی دیگر از نوآوری‌هایی که در مداحی کریمی می‌توان رصد کرد روضه‌های تجسمی است که نمونه بارز آن را در شب هشتم محرم۱۴۰۱ دیدیم. انتخاب شعر خوب و اجرای درست آن، این روضه خوانی را خاص کرده است.  این شعر بدون فعل، مرثیه‌ای برای حضرت علی اکبر است که مقطع خوانی کریمی درک بهتر معنای شعر را برای ما فراهم می‌کند و عبارت اربااربای مقتل را تداعی می‌کند.
 
«سه‌گاه»در دستگاه امام حسین(ع)
کریمی به خاطر مسلط بودن بر ردیف موسیقی ایرانی آن را‌ به‌خوبی در خدمت دستگاه امام حسین به کار می‌گیرد. مثلا در ابتدای خواندن رباعی «اول به مدینه مصطفی(ص) بر سر زد» در دستگاه چهارگاه چاووشی می‌خواند و از دستگاه سه گاه (گوشه مخالف) برای اعلام خبر بهره می‌برد و ماه محرم را توصیف می‌کند و در این‌باره به ما خبر می‌دهد.

قاب‌های آسمانی
در دوران همه‌گیری کرونا، بسیاری از مردم ناراحت بودند که هیأت‌ها تعطیل شده و نمی‌توانند مثل گذشته عزاداری کنند. در این میان، محمود کریمی خودش سراغ مردم رفت و در محله‌ها هیأت سیار برپا کرد. البته او پیشتر در سال اول کرونا، هیأتش را با قاب‌های عکس‌ شهدا در ماه رمضان برگزار کرد. در آن دوران عکس شهدا معمولا در جلسات مختلف و در فاصله خالی میان مردم استفاده می‌شد اما هیأت حاج محمود با میزانسنی ظاهر شد که گویی اصلی‌ترین حاضران هیأت، خود شهیدانند. حتی قاب‌ها هم مرتب کنار هم گذاشته نشده‌اند تا تداعی‌کننده حضور طبیعی باشند.

مهتاب و مین و من 
محرم سال ۹۷ محمود کریمی شعر «امیر اسفندقه» را خواند که برگفته از رمان «وقتی مهتاب گم شد» نوشته حمید حسام و با تکیه بر فصل «مهتاب، مین، من» است.  شعر اسفندقه غزلی کوتاه و با مضامین مأنوس سینه‌زنی نیست، بلکه ۱۲بیت دارد که خواندن آن در هیأت حوصله می‌خواهد. با این حال این شعر به‌درستی و به طور کامل خوانده شده است. بیت چون باد رد شدیم از سیم خاردار نیز تصویری آشنا از بغض رهبر انقلاب هنگام نقل جمله‌ای از علی چیت‌سازان را تداعی می‌کند که «اگر چنانچه از سیم خاردار می‌خواهی رد شوی، اول باید از سیم خاردار نفست عبور کنی».

نیمایی خوانی
محمود کریمی در هیأت انواع قالب‌های شعری را می‌خواند و معمولا جواب می‌گیرد، حتی اگر آن شعر یک نیمایی باشد. نمونه آن مداحی او در سال۱۳۸۵ در هیأت رزمندگان شمیرانات بود. این مداحی قابلیت داشت که در ایام کرونا به خاطر حضور مردم در فضای باز و فضاسازی خود شعر که ناظر به طبیعت است دوباره بازخوانی شود. سال گذشته نیز کریمی شعر سپید «در سایه سار نخل ولایت» سید‌علی موسوی گرمارودی را خواند که با وجود چالش‌های بیشتر شعر سپید از نداشتن وزن، ترجیع بند نسبتا موزونی از دل شعر کشف کرد: «پیش از تو هیچ اقیانوس را نمی‌شناختم».