اعتراف به شکست در بازی‌ بزرگ

تلاش‌های آمریکا و متحدان غربی آنها و به‌ویژه رژیم‌ صهیونیستی شامل سلسله‌اقداماتی از رایزنی و دوره‌گردی در اروپا برای محدودکردن ایران تا اعمال تحریم‌ های یکجانبه و تحمیل جنگ هشت‌ساله بود. هرچند این هدف محقق نشد و این پروژه‌ها عملا ناکام ماند.

اخیرا نشریه ریسپانسیبل استیت کرفت وابسته به «اندیشکده کوئینسی» در گزارشی تحلیلی درباره موضع آمریکا  نسبت به منزوی کردن ایران نوشته بود: رویکرد همیشگی آمریکا در چند دهه گذشته، منزوی کردن بیشتر ایران بوده است اما این حس انزوا ممکن است تمایل ایران برای تنش‌زدایی و همکاری اقتصادی را خاموش کند و به سمت سیاست‌های نامطلوب براند. سیاست آمریکا همچنان ایران را وادار می‌کند مقاومت در برابر فشار خارجی را بیشتر کند، توانمندی‌های اقتصادی و نظامی خود را افزایش دهد و نیروی خود را صرف رابطه با دولت‌هایی کند که تمایلی به مشارکت در کمپین فشار علیه ایران ندارند. 

البته جمهوری اسلامی ایران اساسا با توجه به مختصات ژئوپلیتیک و توانمندی‌های داخلی، کشوری نیست که بتوانند آن را منزوی کنند. هرچند ممکن است برخی کشورها آن‌هم در یک مقطعی روابط‌شان را محدود کنند اما حتی همان کشورهایی که سردمدار این بحث‌ها و منزوی‌کردن ایران هستند، در بلندمدت ناگزیرند به‌نوعی در روابط‌شان با ایران تجدیدنظر کنند. درواقع هدفگذاری ایران قوی ابعاد مختلف و پیامدها و ثمرات متعددی دارد که یکی از آثار و پیامدهای آن در عرصه سیاست‌خارجی این بوده که نمی‌شود ایران را منزوی کرد. حتی اندیشکده‌ها و موسسات غربی معتقدند که ایران توانسته است برنامه منزوی‌سازی خود را  که توسط غرب و آمریکا طراحی شده است، خنثی کند.

 رسوایی میکونوس و عبرت اروپایی‌ها 
حتی در دوران سال‌های دهه ۷۰ بعد از قضیه میکونوس همه کشورهای اروپایی با یکدیگر تصمیم گرفتند که نمایندگی‌های خود را در ایران تعطیل کنند و از ایران خارج شوند، ولی بعد از مدت کوتاهی مجبور شدند برگردند و آلمان که پیشقدم این اقدام بود، به خواست و اراده ایران و هدایت‌هایی که مقام معظم رهبری کردند، آخرین کشوری بود که به آن اجازه داده شد تا به ایران برگردد. در وقایع پاییز سال گذشته هم شاهد بودیم که با وجود فشار رسانه‌ای شدید سفارتخانه‌های کشورهای اروپایی حاضر به ترک تهران نشدند. البته با وجود فشار و تحریم‌های گسترده غرب و آمریکا علیه ایران و طرح‌های گوناگون برای منزوی‌کردن ایران در منطقه و جهان، تحولات در ماه‌های گذشته و فعالیت‌های دستگاه دیپلماسی ایران نشان داده است که طرح‌ها و برنامه غرب و آمریکا برای منزوی‌کردن جمهوری اسلامی ایران موفق نبوده و ایران به ارتباط فعالانه خود با کشورهای منطقه و دیگر کشورها در سطح جهان ادامه می‌دهد. موضوعی که مصداق آن صلح با عربستان در زمستان ۱۴۰۱ و شروع ارتباط گسترده با کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس است.  مثلا در همین ماه‌های گذشته امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران به قطر، عمان، کویت و امارات سفر کرد و مقامات ارشد ایران همسو با همسایگان به‌جای غرب بر بهبود روابط با کشورهای همسایه اولویت بخشیده‌اند و حتی رابطه با کشورهایی مثل مصر و لیبی هم با وجود سال‌ها شکاف در دستورکار است. 

 بازگشت میانجی اتحادیه اروپا بر سر میز با ایران 
بعد از توافق سیاسی ۱۰ مارس بین ایران و عربستان‌سعودی با میانجیگری چین، ایران از این فرصت برای بهبود روابط خود با سایر کشورهای عربی شورای همکاری خلیج‌فارس و مصر استفاده کرد و وزیر خارجه کشورمان به دوحه رفت و در دیدار با امیر شیخ تمیم بن حمد در مورد افغانستان، فلسطین و سایر مسائل بین‌المللی رایزنی نمود. مدت کوتاهی پس از دیدار امیرعبداللهیان با رئیس دولت قطر، دوحه میزبان مذاکرات بین انریکه مورا، میانجی اتحادیه اروپا و علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای تهران بود. البته این دیدارها چند روز پس از آن صورت گرفت که رهبر انقلاب اعلام کرد توافق هسته‌ای جدید با قدرت‌های غربی امکان‌پذیر است و امیرعبداللهیان فردای آن روز برای دیدارهای دوم و سوم تور خود به عمان و کویت رفت و در سفر به مسقط با سید بدر البوسعیدی، همتای عمانی خود دیدار و گفت‌وگو کرد. وزیر امور خارجه سلطان‌نشین در دیداری که امیرعبداللهیان از آن به‌عنوان «سازنده» یاد کرده بود، گفته بود: در دیدگاه‌های دو کشور بر سر یک‌سری مسائل اتفاق‌نظر وجود دارد که به ثبات امنیت و صلح کمک می‌کند. درواقع قرینه‌های متعددی نشان می‌داد سفر اخیر سلطان هیثم بن طارق السعید به تهران یعنی عمان همچنان نقش پل ارتباطی مهمی بین ایران و غرب ایفا می‌کند.
 
دروازه‌بانی برای خلیج‌ فارس 
امیرعبداللهیان در کویت هم اعلام کرد حل چالش‌ها با مشارکت جمعی کشورهای منطقه بهترین راه برای دستیابی به پیشرفت ملت‌ها و تامین امنیت خلیج‌فارس است. حتی وزیر خارجه تور کشورهای خلیج‌فارس را در امارات به پایان رساند و در دیدار با شیخ عبدا... بن زاید آل‌نهیان بر اهمیت ایجاد رویکرد بین‌المللی مبتنی بر اقدامات چندجانبه و همکاری و مشارکت تاکید کرد. ایران و امارات همچنین قرارداد دوجانبه خدمات حمل‌ونقل هوایی امضا کردند. حتی هر دو طرف ایرانی و عرب خلیج‌فارس منافع خود را در گفت‌وگوی بیشتر و ادامه تنش‌زدایی دارند. مرور این وقایع نشان می‌دهد تهران به تعهدات خود در زمینه بهبود روابط با کشورهای همسایه پایبند است درحالی‌که کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس اکنون فصلی پرتنش را ورق می‌زنند و تلاش می‌کنند صفحه جدیدی باز و به تبعیت از عربستان جبهه‌بندی خود در مقابل آمریکا را تکمیل کنند. درواقع آنها بین تشدید و کاهش تنش در نوسان هستند و اکنون به سمت کاهش تنش حرکت می‌کنند. البته مهم این است که دیدار مقامات ارشد ایران و کشورهای عربی را در چارچوب تمایل برای رهایی از انزوای بین‌المللی تحلیل کنیم. از این رو ایجاد روابط قوی‌تر با عربستان‌سعودی و کشورهای کوچک‌تر شورای همکاری خلیج‌فارس برای چنین تلاش‌هایی حیاتی است. حتی باربارا اسلاوین، مدرس امور بین‌الملل در دانشگاه جورج واشنگتن در اظهارات قابل‌تاملی گفته بود: سفر امیر عبداللهیان اگرچه از منظر عمومی خوب است اما هدف سفر وی دستیابی به توافقات ملموس نیست بلکه به‌دنبال ایجاد این تصور است که ایران در جامعه بین‌الملل منزوی نیست.
 
متغیر اصلی تغییر یک بازی بزرگ
به‌هرحال سفر اخیر امیرعبداللهیان مبتنی بر تلاش ایران برای ایجاد پله‎های ارتباطی بیشتر با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس برای تضمین ثبات در منطقه و تقویت همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف ازجمله اقتصاد است و متغیر اصلی شکل‌دهنده روابط ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس هم توافق ۱۰ مارس بین ریاض و تهران. هرچند نقش پکن در میانجیگری این توافق از دیدگاه سیاست‌گذاران کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس قابل‌توجه است و با درک این موضوع که چین نقش دیپلماتیک قاطع‌تری را در منطقه ایفا و درعین‌حال خلأهای ایجادشده ناشی از شکست سیاست خارجی واشنگتن در ایجاد ثبات بیشتر در خاورمیانه را پر می‌کند، نفوذ رو به رشد پکن را از منظر ترویج صلح در منطقه می‌توان بررسی کرد. حتی قبل از شروع دوره جدید تنش‌زدایی ایران و عربستان‌سعودی، عمان، قطر و کویت به شیوه‌های بسیار عمل‌گرایانه به ایران نزدیک شده بودند و روابط گرمی را با تهران شروع کردند. بااین‌حال این اعضای «دوست» شورای همکاری خلیج‌فارس به طرق مختلف نسبت به احساس ناامنی عربستان‌سعودی دربرابر تهران حساس بودند و همین امر محدودیت‌هایی را در روابط آنها با ایران ایجاد کرد. اکنون که ایران و عربستان در حال بهبود روابط هستند کشورهای کوچک‌تر شورای همکاری خلیج‌فارس می‌توانند با نگرانی کمتری در مورد مسائل مربوط به ریاض روابط خود با تهران را تقویت کنند.
 
خنثی کردن تحریم‌ها ، فاز جدید دور زدن انزوا
نکته بسیار اساسی دیگر در این زمینه مسیر خنثی‌شدن تحریم‌هاست که ایران آن را نه از راه مذاکره و FATF که از مسیر گشایش ارتباط با همسایگان دنبال و اجرایی کرده است و از این رو در میدان تحریمی ایران به‌طور جدی وارد میدان شده و سعی کرده خود را از قیدوبندهای قدرت‌های غربی رها کند کمااین‌که می‌بینیم بحث دلارزدایی فراتر از ایران در حوزه قدرت‌های نوظهور و سازوکارهای مورد حمایت آنها هم به نحوی جدی دنبال می‌شود.

عضویت در سازمان‌های مهم بین‌المللی
عضویت ایران در سازمان‌های مهم بین‌المللی بخش دیگری از خنثی‌سازی طرح انزوای ایران در بلندمدت بوده است. به‌طورمثال در شرایط کنونی شاهدیم که وزن و جایگاه ایران در چارچوب معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش قابل‌توجهی داشته و مثلا حضور ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای و پذیرش این مسأله از سوی کشورهای عضو تا حد زیادی ناشی از نیاز کنشگران حاضر در این سازمان‌ها به استفاده از ظرفیت‌ها و قدرت ایران بوده و متقابلا ما هم از این موضوع منافع زیادی را می‌بریم. یا مورد دیگر سازوکار بریکس پلاس است که رویکردی مشابه داشته و کشورهای این مجموعه هم با توجه به نقش و جایگاه بین‌المللی ایران پذیرای کشورمان بودند. درواقع سرعت فزاینده نیازهای جهانی به نقش‌آفرینی ایران یکی از آلترناتیوهای این اتفاق بوده که تا حد زیادی مایه نگرانی جبهه مخالفان ایران هم شده و درمجموع با توجه به اقدامات صورت‌گرفته و برآورد برنامه‌ها و اقدامات پیش‌رو می‌توان گفت تاکنون بخش زیادی از پروژه «انزوای جمهوری اسلامی ایران» در محیط غرب‌آسیا و بین‌المللی خنثی شده است.