تعامل در سرزمین فرصت‌ها

رئیس‌جمهور در سفری بسیار فشرده به سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه رفت و صبح جمعه به تهران بازگشت و هدف اول سفر به این سه کشور آفریقایی را تقویت عمق راهبردی جمهوری اسلامی ایران با آفریقا عنوان کرد.

سفر به قاره آفریقا تمام شد اما تعامل با این قاره ثروتمند در حاشیه تازه شروع شده است؛ این یعنی پایان سفر فشرده سه‌روزه به این قاره با طلوع یک رابطه تجاری اقتصادی از سرزمین آفریقا در حال شکل‌گرفتن است. رئیس‌جمهور پنجشنبه ۲۲ تیردر آخرین روز از سفر خود در  به آفریقا بعد از کنیا و اوگاندا به زیمبابوه رفت؛ کشوری که نوع تعامل گرم و صمیمی آنها به پروتکل‌های خشک و رسمی جان تازه‌ای داده بود و نه‌فقط استقبال گسترده مردمی بلکه عدم رعایت پروتکل‎های تشریفات توسط رئیس‌جمهور زیمبابوه برای استقبال، بدرقه و حضور شخص وی برای استقبال از رئیسی در فرودگاه نشان داد آفریقایی‌ها تعامل با ایران را دوست دارند. البته مواضع رئیس‌جمهور زیمبابوه هم بسیار قابل تامل بود، امرسون منانگاگوا همان اول کار حرفی زد که به اصطلاح رسانه‌ای‌ها تیتر بود. او گفت آمریکا و انگلیس علی‌رغم تحریم‌ها، خودشان در معادن ما سرمایه‌گذاری کرده اند، چرا ایران نمی‌آید؟!

این روند غربی‌ها را حسابی نگران کرده و سی‌ان‌ان در گزارشی سفر رئیس‌جمهور ایران به آفریقا را تهدیدی برای تحریم‌های آمریکا دانست و از استقبال گرم مقامات آفریقایی ابراز نگرانی کرد.
 
حرارت بالای استقبال در فرودگاه هراره 

به هرحال اجرای دوباره سرود سلام فرمانده توسط دانش‌آموزان مسلمان کشور زیمبابوه در همان پای پرواز رئیس‌جمهور، یکی از حاشیه‌های جالب این سفر بود. البته نوجوانان زیمبابوه‌ای پس اجرای سرود در استقبال از رئیس‌جمهور ایران، فکر می‌کردند اجرای آنها دیده نشده اما با توقف رئیسی و اجرای دوباره مورد تشویق قرار گرفتند و در انتها درخواست عکس یادگاری کردند که رئیس‌جمهور با روی باز پیشنهاد آنها را پذیرفت.
 
روتین‎های یک سفر خارجی با امضای اسناد

 سیدابراهیم رئیسی در فرودگاه شهر هراره پایتخت زیمبابوه مورد استقبال گرم و رسمی امرسون منانگاگوا، رئیس‌جمهور این کشور قرار گرفت و مقامات دو کشور در حضور رئیسی و امرسون منانگاگوا ۱۲‌سند و تفاهم‌نامه همکاری امضا و بر همکاری‌های اقتصادی بیشتر تاکید کردند؛ همکاری در زمینه‌های نفت و انرژی، مخابرات و فناوری اطلاعات، تامین اجتماعی و بیمه، کار و اشتغال، آموزش عالی و علوم و تحقیقات و فناوری، کشاورزی و شیلات، غذایی و دارویی، تامین، توزیع و تولید تجهیزات پزشکی، ایمنی حرفه‌ای و کاهش آسیب‌های مربوط به کار، حمایت‌های اجتماعی و حمایت از کودکان، توانمندسازی افراد معلول و تفاهم‌نامه همکاری میان شرکت تراکتورسازی ایران و شرکت ماگای زیمبابوه محور اسناد همکاری‌های امضاشده میان جمهوری اسلامی ایران و زیمبابوه بود.

در این مراسم رئیسی در سخنانی با بیان این که شاید رابطه دوستی ما به آفریقا و زیمبابوه مورد پسند برخی‌ها نباشد، گفت: برای ما مهم نیست که کسی این روابط را بپسندد یا نه، بلکه مهم این است که محور این روابط تلاش برای تامین منافع دو ملت و کشور ایران و زیمبابوه است. تاکید ما بر تسریع در اجرای تفاهم‌نامه‌ها و اسناد همکاری امضاءشده میان دو کشور است تا نتایج آنها در عمل به تامین منافع دو ملت بینجامد. پس از آن روسای‌جمهور دو کشور راهی کاخ ریاست جمهوری زیمبابوه شدند و با یکدیگر به صورت خصوصی گفت‌وگو کردند.

در ادامه، نشست هیات‌های عالی‌رتبه ایران و زیمبابوه به ریاست روسای‌جمهور دو کشور برگزار شد. در این نشست رئیسی با بیان این که سطح روابط تجاری و اقتصادی ایران و زیمبابوه به میزان سطح دوستی و مودت فیمابین نیست، بر اراده جمهوری اسلامی ایران برای توسعه تجارت و همکاری‌ها در حوزه معدن، صدور خدمات فنی و مهندسی، کشاورزی، علم و فناوری، تجهیزات پزشکی و دارویی و مبادلات کالاهای تولیدی میان دو کشور تاکید کرد. امرسون منانگاگوا، رئیس‌جمهور زیمبابوه هم در این نشست ضمن ابراز خرسندی از سفر رئیسی به این کشور، این سفر را در توسعه تعاملات دو کشور بسیار موثر دانست و از شرکت‌های ایرانی برای استفاده از ظرفیت‌های کشورش در حوزه‌های مختلف صنعت و معدن و کشاورزی دعوت کرد. همچنین رئیس‌جمهور کشورمان در آخرین برنامه سفر خود به زیمبابوه، با حضور در بنای یادبود مبارزان و قهرمانان استقلال زیمبابوه به مقام آنها ادای احترام کرد و نهایتا با بدرقه رسمی رئیس‌جمهور زیمبابوه، هراره را به مقصد تهران ترک کرد.

رئیس دولت سیزدهم، بامداد جمعه ۲۳تیر به ایران رسید و در فرودگاه مهرآباد تهران با بیان این که هدف این سفر تقویت عمق راهبردی جمهوری اسلامی ایران بود، گفت که گسترش ارتباط با کشورهای قاره آفریقا از اهداف این سفر بود؛ چرا که آفریقا قاره فرصت‌های ارزشمند، منابع سرشار طبیعی، معادن و زمینه‌ها و استعدادهای فراوان است. رئیسی همچنین با اشاره به علاقه‌مندی این کشورها برای خرید محصولات دانش‌بنیان ایرانی گفت: تسهیل تامین مواد اولیه و کالاهای اساسی با قیمت مناسب و امکان اجرای طرح کشت فراسرزمینی در این کشورها از دیگر اهداف این سفر بود که با موفقیت دنبال و توافق شد که به شکل تهاتری و در ازای فروش محصولات و موادپتروشیمی، کالاهای اساسی موردنیاز ایران از این کشورها وارد شود.

‌معماری نوین اقتصادی در آفریقا

با تحولات ژئوپلیتیکی و ظهور نظم جدید جهانی، معماری اقتصادی در آفریقا هم دستخوش تغییرات گسترده‌ای شد و کشورهای قدرتمند اقتصادی در حال رقابت برای افزایش سهم خود از بازارهای اقتصادی از راه‌های صادرات و سرمایه‌گذاری هستند. چین، هند، ترکیه، روسیه، آمریکا و عربستان برای تصاحب جایگاه و استفاده از ظرفیت‌های تجاری و منابع طبیعی آفریقا رقابت دارند. حتی برخی از این کشورها از جمله ترکیه، استراتژی توسعه روابط با آفریقا را تدوین کردند و مسئول ویژه‌ای هم برای پیگیری پرونده آفریقا منصوب کردند. مرور این اطلاعات یعنی ایران در دهه گذشته از سرمایه‌گذاری اقتصادی در این قاره جا مانده است و دولت سیزدهم باید یک عقب‌ماندگی حدودا ۱۰ ساله را هم جبران کند. 
نکته جالب این که در ۲۰ سال گذشته بر اساس آموزه‌های پان‌آفریکن و برنامه‌های توسعه سازمان ملل متحد، تغییرات بنیادین در آفریقا صورت گرفته و به همین دلیل میل به همگرایی در میان کشورهای آفریقایی افزایش زیادی داشته به طوری که عنوان «توسعه» به کلیدواژه ارتباط با آفریقا تبدیل شده است. نکته اصلی و طلایی دیگر این که آفریقا یکی از اضلاع اصلی بریکس هم هست و نقش پررنگی در آن دارد که باید از ظرفیت‌های فراوان بریکس همانند شانگهای استفاده مطلوبی داشت. 
 
تفاهم با کنیا برای واردات دامی 

از سوی دیگر ذخایر غنی آفریقا در حوزه‌هایی مانند سنگ‌آهن و بوکسیت برای تأمین نیاز ایران و ظرفیت کشاورزی آنها از طریق کشت فراسرزمینی و تولید  نهاده‌های دامی قابل توجه است و ایران دقیقا روی همین موضوع هم سرمایه‌گذاری کرد به طوری که مثلا مجوز واردات گوشت قرمز از کنیا که پس از بررسی‌های دقیق سازمان دامپزشکی و صدور تأییدیه‌های بهداشتی صادر شد، می‌تواند به تعدیل قیمت گوشت در بازار ایران کمک کند، از طرف دیگر چون واردات این محصول در ازای صادرات نیسان آبی است می‌توان گفت هیچ ارزی از کشور برای واردات گوشت قرمز هم خارج نمی‌شود. آفریقا همچنین می‌تواند بازاری گسترده برای خودروهای ایرانی باشد چراکه آفریقا با بازارهای بکر و وسیع خود نیازمند تکنولوژی و فناوری‌های نوین است و با توجه به توانمندی‌های ایران در حوزه‌های فناوری، دانش‌بنیان، خدمات فنی و مهندسی، صنایع دفاعی و بهداشتی و انتقال فناوری زمینه‌های مساعدی برای گسترش همکاری دارد. در مقابل هم ایران در حوزه صادرات‌خودرو، صنعت ساختمان‌سازی، نفت و گاز و خدمات فنی و مهندسی می‌تواند تعامل سازنده‌ای با کشورهای غرب‌آفریقا داشته باشد.
 
عینی‌کردن یک رابطه انتزاعی 

کما این که در سفر کنیا با حضور روسای‌جمهور دو کشور، مراسم امضای اسناد و تفاهم‌نامه‌های همکاری میان ایران و کنیا برگزار شد و در آنجا هم پنج سند همکاری در حوزه‌های دامپزشکی، ارتباطات، فرهنگ، شیلات و فنی‌حرفه‌ای امضا شد و ویلیام سامویی روتو و رئیسی، روسای جمهور ایران و کنیا بر امکان وجود حجم روابط تجاری به ۲۰ و ۳۰ برابر وضعیت فعلی اشتراک نظر داشتند. همچنین سید ابراهیم رئیسی در دومین مقصد از سفر منطقه‌ای خود به آفریقا هم در حالی به اوگاندا رفت که در این کشور هم چهار سند همکاری در زمینه‌های معافیت صدور ویزا، همکاری کشاورزی، تشکیل کمیسیون دائمی مشترک و بیانیه مشترک امضا شد.