مسئولیت ‌از دست رفته!

در چنین شرایطی افراد برای رسیدن به هدف‌های خود به هر وسیله‌ای دست می‌زنند. برای نمونه در یک پژوهش میدانی بیش از ۷۵‌درصد از مردم پول و پارتی را برای احقاق حق خودشان ضروری دانسته و تنها ۲۵‌درصد از آنها به اجرای مساوی قانون اعتقاد‌داشتند. از این نظر می‌توان چنین برداشت کرد که شاخص‌هایی چون امید به آینده، قابل‌اعتماد بودن یا منصف بودن افراد و تکیه بر انصاف اجتماعی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. همچنین مواردی مانند کاهش اعتماد مردم به بازار بـورس در سـال‌هـای اخیر و ضـرر بـیش از ۵۰ درصدی سرمایه‌گذاران در کنار وقایع و رخدادهای مختلف دیگر وضعیتی را به وجود آورده است که اطمینان به رسانه‌های جمعی، نهادهای کارگری، موسسات تجاری و کـارگزاران دولتی به شدت کاهش یافته و نوعی سوءظن در روابط شهروندان با این نهادها به وجـود آمـده اسـت.
آن‌گونه که نظرسنجی ایسپا در اسـفند۱۴۰۰ بـا عنـوان سنجش برخی ابعاد اعتماد اجتماعی در ایران نشان می‌دهـد، ۳۰.۲درصد مـردم از نگاه پرسش‌شوندگان قابـل اعتمـاد هسـتند و میزان بی‌اعتمادی مردم به یکدیگر به ۶۸.۲درصد رسیده است. این یعنی بیش از نیمـی از مـردم ایران به همدیگر اعتماد ندارند و این زنگ خطر شاید از تمامی زنگ خطـرهـای دیگـر موجـود در جامعه ما شنیدنی‌تر است.
بی‌اعتمادی افراد به یکدیگر و همچنین بی‌اعتمادی به ساختار و نهادهای اجرایی جامعه، باعث بروز نارضایتی‌ها، سوءاستفاده‌های مختلف و قانون‌گریزی می‌شود. در بررسی انحراف‌ها و مسائل اجتماعی، ریشه بسیاری از آسیب‌ها را در بی‌اعتمادی افراد به یکدیگر می‌توان جست‌وجو کرد. هرچه میزان برخورداری از حقوق شهروندی افزایش یابد، مسئولیت‌گریزی شهروندی کاهش می‌یابد و برعکس. در بررسی متغیرهای زمینه‌ای پاسخگویان نظرسنجی‌ها، رابطه معناداری بین سن و درآمد افراد با میزان مسئولیت‌گریزی شهروندی وجود ندارد.
در حالی که سطح تحصیلات با میزان مسئولیت‌گریزی شهروندی رابطه معناداری دارد. به عبارتی هرچه سطح تحصیلات افراد افزایش یابد، مسئولیت‌گریزی شهروندی آنها کاهش می‌یابد. همچنین میزان مسئولیت‌گریزی شهروندی بین زنان و مردان تفاوت معناداری وجود ندارد. میزان برخورداری از حقوق شهروندی و تحصیلات به طور مستقیم بر مسئولیت‌گریزی شهروندی موثرند و بی‌اعتمادی اجتماعی به طور مستقیم تاثیر ندارد. بی‌اعتمادی اجتماعی به صورت غیرمستقیم(ورود متغیر برخورداری از حقوق شهروندی) مجموعا با ضریب ۰.۷۲درصد بر مسئولیت‌گریزی شهروندی تاثیرگذار است.
مسئولیت‌گریزی اگر به موقع مورد بررسی و توجه قرار نگیرد، علاوه بر آسیبی که بر حیات نظام اجتماعی وارد می‌کند، مسائل و آسیب‌های اجتماعی متنوع و حتی نوظهوری را به وجود خواهد آورد.
همچنین بر اساس مطالعات انجام شده، گسترش بی‌اعتمادی در جامعه، تحمل رفتار فاسد را افزایش می‌دهد و در نتیجه با ایجاد انتظار رفتار فاسد، مشارکت در عمل فاسد آسان‌تر می‌شود. همچنین یافته‌های تحقیقات نشان می‌دهد میزان مسئولیت‌گریزی شهروندی در بین پاسخگویان، از حد متوسط بالاتر و نزدیک به زیاد است. میزان بی‌اعتمادی اجتماعی نیز از سطح متوسط به بالا است که بیشتر بعد بی‌اعتمادی سازمانی را شامل می‌شود.
برای بهبود این شاخص‌ها باید در حوزه‌های اجرایی دستگاه‌های پاسخگو و کارآمد، تامین عدالت اجتماعی، ترویج ارزش تعهدات و مسئولیت اجتماعی و شهروندی توسط رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی، آموزش کارآمد و مستمر در خصوص وظایف شهرداری و شهروندان، آگاه‌سازی حقوق شهروندی و مطالبه‌گری از جمله موارد ضروری و دارای اولویت در توسعه شهری و مسئولیت شهروندی قرار گیرد.