جراحی‌‎های پیچیده با دستان ربات ایرانی

این ربات‌‎ها که در بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده بیمارستان‎‌ها قرار می‎‌گیرند هر روز در حال توسعه و پیشرفت هستند و از نظر بسیاری از متخصصان پزشکی می‌‎توانند دنیای پزشکی را متحول کنند. محققان ایرانی هم از این حوزه جا نمانده‌اند و در سال‌های اخیر تلاش کردند با طراحی و ساخت ربات جراح سینا هم نیاز کشور را به این حوزه پاسخ دهند و هم در زمینه صادرات محصول و ارزآوری برای ایران فعال باشند. ربات جراح سینا در دومین نمایشگاه بین‌‎المللی فناوری و نوآوری ۲۰۱۵ INOTEX در نمایشگاه بین‌‎المللی تهران رونمایی شد و پس از آن مراحل کارآزمایی بالینی را سپری کرد. این ربات که صددرصد ایرانی است برای جراحی‌های سه ناحیه حفره شکمی، لگنی و قفسه‌سینه کارایی دارد و در آینده قرار است برای جراحی‎‌های پیچیده دیگر مانند جراحی‌های چشم و ارتوپدی توسعه یابد. سینا در سال‌۱۴۰۰ به اندونزی صادر شد و با توجه به قیمت و کارایی مناسب آن، رایزنی‌‎های جدیدی برای صادرات به آمریکای جنوبی انجام شده است.

سامانه جراحی رباتیک سینا مدل فلکس، سامانه جراحی رباتیک از راه دور است که امکان انجام عمل‌های جراحی لاپاروسکوپی به‌روش رباتیک را فراهم می‌کند. این سامانه از دو بخش اصلی تشکیل شده است: بخش اول کنسول کنترل فرآیند جراحی که در اختیار جراح قرار دارد و ‌فرمان‌های حرکتی دست‌های جراح و فرمان‌های کنترلی از انگشتان و پاهای جراح را دریافت می‌کند و تصویر زمان حقیقی‌(Real-time) از موضع جراحی را در اختیار جراح قرار می‌دهد.

جراحی از راه دور با کمترین شکاف
مراحل اولیه طراحی و ساخت سامانه جراحی رباتیک از راه دور سینا از ۱۰سال پیش در سال۱۳۹۰ آغاز شده است. نمونه اولیه نسخه ابتدایی آن با کاربری بسیار محدودتر از ربات سینای کنونی در سال ۹۲ تولید شد. پس از ساخت نمونه اولیه نسخه ربات جراح سینا، برای افزایش کارایی و ارتقای فناوری به کار رفته در این سامانه، مراحل تحقیق و توسعه برای طراحی و ساخت نسخه دوم این ربات جراح انجام شد. مدل جدید این سامانه رباتیک با قابلیت‌ها و ویژگی‌های بسیار متنوع‌تری ساخته شد. یکی از ویژگی‌های مهم این ربات توانایی بررسی روی بافت‌های مصنوعی و پس از آن روی جسد انسان و حیوان زنده است. در نسخه قدیمی این ربات، ابزارها در داخل شکم بیمار انعطاف‌پذیر نبودند که امکان جراحی را بسیار محدود می‌کرد. در نسخه جدید ابزار‌های جراحی ربات به‌صورت مچ‌دار و کاملا انعطاف‌پذیر طراحی شده‌اند؛ به طوری که ابزارهای جراحی ربات از شکافی به‌قطر پنج میلی‌متر وارد بدن بیمار شده و به صورت کامل حرکات دست جراح را در بدن بیمار در لحظه شبیه‌سازی می‌کند. به این ترتیب می‌توان ابزارهای جراحی را از شکاف کوچکی وارد بدن کرد. ضمن این‌که ربات قادر است ترجمه تمام حرکات دست و مچ جراح را در بدن بیمار داشته باشد و جراحی لاپاراسکوپی را به‌صورت کامل انجام دهد. این قابلیت کمک می‌کند جراحی‌های بسیار پیچیده و وسیعی که نیاز به بازشدن شکم بیمار دارد به جراحی بسته با ایجاد چند شکاف پنج میلی‌متری تبدیل شود.

سینا به اندونزی رفت
از لحاظ عملکرد، ربات سینا کاملا مشابه تنها نمونه خارجی، یعنی ربات جراح آمریکایی «داوینچی» است اما طراحی مفهومی و معماری خود ربات کاملا منحصر به فرد و بر اساس طراحی مهندسان ایرانی انجام شده است. این سامانه رباتیک که تابستان۱۴۰۰ اولین عمل جراحی پیش بالینی‌اش را با انجام عمل عقیم‌سازی سگی زنده با موفقیت گذرانده بود، در آذر۱۴۰۰ به اندونزی صادر شد تا با نصب در دو مرکز آموزشی امکان آموزش جراحان اندونزیایی را فراهم کند. سال۱۳۹۸ در بازدید وزیر بهداشت اندونزی از پژوهشکده فناوری‌های و تجهیزات پیشرفته پزشکی ربات جراح سینا مورد توجه او قرار گرفت. از آنجا که ربات جراح سینا قیمتی معادل یک سوم داوینچی و هزینه لوازم مصرفی و تعمیر و نگهداری آن یک‌پنجم تا یک‌دهم داوینچی است، توجه وزیر بهداشت اندونزی را به‌شدت جلب کرد. پس از بررسی‌های دو جراح اندونزیایی که بیشترین تعداد عمل جراحی رباتیک با ربات داوینچی را داشتند و تأیید عملکرد ربات، اندونزی چند دستگاه ربات را از ایران خریداری کرد. دستگاه‌ها در آذر۱۴۰۰ در دو شهر اندونزی نصب شدند و کارمندان این شرکت دانش‌بنیان به اندونزی اعزام شدند تا جراحان اندونزیایی را برای انجام جراحی رباتیک با ربات جراح سینا آموزش دهند.

برنامه‌‎های متنوع صادرات سینا
با توجه به استقبال از جراحی‌های رباتیک در سراسر دنیا، بومی‌سازی دانش فنی ساخت چنین سامانه‌هایی می‌تواند مسیر ورود به بازار پرتقاضای بین‌المللی را مهیا کند. از آنجا که از یک‌سو این فناوری سال‌هاست به‌صورت انحصاری در اختیار آمریکا بوده است و شرکت‌های معدودی قابلیت تجاری‌سازی چنین محصولی را دارند و از سوی دیگر بازار بسیار بزرگی برای این محصول وجود دارد، سامانه جراحی رباتیک از راه دور سینا قابلیت صادرات بالایی دارد. با وجود این‌که محصول در مرحله مطالعات پیش‌بالینی است، بحث صادرات آن به بسیاری از کشورها ازجمله روسیه و کشورهای شرق‌آسیا مانند چین در حال مذاکره است. قیمت رقابتی این محصول نسبت به نمونه مشابه خارجی در کنار ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن، نکته کلیدی در ورود به بحث صادرات و بازارهای جهانی خواهد بود.
به گفته دکتر علیرضا میرباقری، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان، صادرات این محصول ارزآوری معادل ۱.۱میلیون یورو به‌ازی هر دستگاه برای کشور خواهد داشت. قیمت این سامانه جراحی از راه دور رباتیک ایرانی یک‌سوم قیمت نمونه آمریکایی است. همچنین قیمت ابزار مصرفی این ربات یک‌دهم قیمت تنها نمونه آمریکایی است و همین موضوع باعث شده که آمریکای‌جنوبی هم خواستار خرید این ربات باشد. در همین راستا به‌تازگی فرآیند صادرات سینا به آمریکای‌جنوبی هم آغاز شده است.

کاهش خطا و افزایش دقت، مزیت‌‎های جراحی رباتیک
از مزیت‌های استفاده از سامانه جراحی رباتیک از راه دور سینا، فراهم‌کردن امکان جراحی از راه دور از شهری به شهر دیگر است. به این ترتیب انجام جراحی‌های مهم توسط جراحان حاذق، به مراجعه به شهر یا بیمارستان محل فعالیت آن جراح نیاز نخواهد داشت. با وجود این انجام جراحی از راه دور، با توجه به اهمیت جان بیمار بدون‌شک نیازمند زیرساخت‌های ارتباطی و خطوط اینترنت با پهنای باند مناسب و مطمئن خواهد بود. یکی از ویژگی‌های مهم این ربات جراح ایرانی، امکان جراحی از راه دور است اما تمام مزیت‌ استفاده از این فناوری نیست. در دنیا هر ۳۰ثانیه یک‌بار، یک جراحی رباتیک در حال انجام است اما هیچ‌یک از آنها هنوز از راه دور نیست. زیرا نه‌فقط در کشور ما بلکه در هیچ کجای دنیا شبکه‌های مخابراتی و اینترنتی هنوز آن‌قدر قوی و قابل‌اطمینان نیست که جراحی‌ها از راه دور انجام شود. برای این کار مانند اتفاقی که در جراحی هفته گذشته، همراه‌اول برای ما فراهم کرد به خطوط اینترنتی مستقل نیاز است. امیدواریم با راه‌اندازی خطوط اینترنت نسل پنجم، بستر مناسب برای انجام جراحی‌های از راه دور در کشور فراهم شود. مزایای اصلی استفاده از این سامانه نه‌فقط در بحث جراحی از راه دور بلکه در حالت محلی و از اتاقی در کنار اتاق عمل اصلی نیز مطرح است. برای مثال انجام جراحی از خارج از اتاق جراحی موجب حفاظت از جراح در برابر عوامل بیماری‌زا و عفونت‌های محتمل در اتاق‌عمل مانند اچ‌آی‌وی، هپاتیت و کووید ــ ۱۹ می‌شود. از سوی دیگر از آنجا که در این روش حرکات دست جراح مقیاس‌گذاری می‌شود، دامنه حرکتی ۱۰سانتی‌متری دست جراح در بدن بیمار ابزار را به اندازه یک سانتی‌متر جابه‌جا خواهد کرد. بنابراین خطای حرکتی دستان جراح به میزان یک‌دهم کاهش خواهد داشت. همچنین لرزش احتمالی دست جراح نیز در این روش حذف خواهد شد. از سوی دیگر استفاده از روش جراحی رباتیک، بسیاری از جراحی‌های باز را به جراحی‌های بسته تبدیل می‌کند که خود این موضوع موجب کاهش آسیب‌پذیری بیمار پس از جراحی، احتمال عفونت و همچنین کوتاه‌شدن دوره نقاهت بیمار خواهد شد. به‌علاوه ایجاد شرایط کاری ارگونومیک برای جراح و در نتیجه کاهش خستگی در عمل‌های طولانی‌مدت و کاهش خطاهای احتمالی در طول جراحی می‌شود.