کتاب، غذای روح کودک

کتاب خوب، سبک زندگی آدم‌ها را می‌سازد و مسیر روشنی را پیش پای فرد قرار می‌دهد. این اتفاق در دوران نوجوانی که زمان شکل‌گیری شخصیت یک فرد است، اهمیت دو چندان می‌یابد، زیرا نوجوان در این برهه با تأسی از قهرمان‌هایی که در انیمیشن‌ها یا کتاب‌ها با آن روبه‌رو می‌شوند، تک‌تک آجرهای زندگی آینده‌ خود را در مغزش روی هم می‌چیند.

کتاب خواندن برای نوجوانان موجب بروز خصوصیات و ویژگی‌های رفتاری مثبت در او می‌شود. تمام این خصوصیات منجر به افزایش اعتماد به نفس فرد شده و این اعتماد به نفس به نوعی به معنای تکیه فرد بر توانایی‌های وجودی خودش است.

مقام معظم رهبری در دیداری که چند روز پیش از نمایشگاه کتاب داشتند به این موضوع اشاره و تاکید فرمودند: «باید تا آنجا که امکان‌پذیر است در زمینه تولید کتاب‌های کودکان و نوجوانان متناسب با فرهنگ خودمان، تلاش شود تا از کتاب‌های بیگانه بی‌نیاز شویم. این فرمایش اهمیت تحریر کتاب‌های مناسب دوران نوجوانی را روشن می‌کند و بر این نکته مهم اشاره دارد که کتاب مناسب تا چه اندازه می‌تواند در تعیین خط مشی زندگی افراد تاثیر گذار باشد.»

کتاب و نیاز نوجوان به آموختن

عشق به مطالعه، دروازه‌ دنیای یادگیری، فرهنگ و اندیشه را روی نوجوانان می‌گشاید. بسیاری از افراد کتابخوان از نوجوانی به‌عنوان دوره‌ای یاد می‌کنند که به‌شدت در کتاب‌ها غوطه‌ور بوده‌اند. در این دوران نوجوان کتاب می‌خواند تا بداند چه کسی است و در کجای جهان قرار دارد. ادبیات می‌تواند الگوهای زندگی، قهرمانان و ضدقهرمانان را در اختیار او قرار دهد. در کل سال‌های نوجوانی، زمان بسیار خوبی است تا در آن امید به آینده را در کتاب‌ها جست‌وجو کنیم.

اما این‌که چه کتابی با چه محتوایی در اختیار نوجوان قرار گیرد بسیار اهمیت دارد. در حال حاضر کتاب‌های ترجمه در حوزه کودک و نوجوان بسیار قابل ملاحظه است و به همین دلیل بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با وجود آن‌که کتاب‌های خارجی هم می‌تواند در بالا بردن فرهنگ کتابخوانی اهمیت داشته باشد اما باز هم نمی‌تواند با فرهنگ ما همخوانی کامل برقرار کند.

کتاب، خوراک ذهنی کودک و نوجوان

احسان بیات، مشاور کودک و نوجوان به جام‌جم توضیح می‌دهد که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حوزه نشرتولید کتاب برای گروه سنی نوجوان است. در حوزه کودک و بزرگسال ما کتاب کم نداریم اما باید اذعان کنیم در حوزه نوجوان تعداد کتاب‌های ترجمه شده بیشتر است. این در حالی است که تولید کتاب باید با فرهنگ و سبک زندگی نوجوان همسو باشد تا کمتر دچار تعارض شویم.

وی با اشاره به این‌که در سال‌های اخیر میزان تولید محتوا در حوزه نوجوان بیشتر شده است، تاکید می‌کند: «قدیم‌تر‌ها داستان‌هایی مانند سیندرلا، شنل قرمزی و ده‌ها قصه دیگه تنها کتاب‌های موجود بودند که با فرهنگ ما قرابت زیادی نداشتند اما امروزه باب جدیدی در این حوزه گشوده شده است. نگاهی کوتاه به کتاب‌های حوزه نوجوان در نمایشگاه کتاب نشان می‌دهد گام‌های بزرگی در تالیف کتاب‌های مختص نوجوانان برداشته شده است.»

توجه به زندگی شهدا و نگارش زندگی‌شان، نگاه نوجوانان به قهرمانانی مانند سوپرمن یا مرد عنکبوتی را تغییر داده است. حالا دیگر شهید همت،شهید همدانی و شهید باکری به قهرمان واقعی زندگی نوجوانان تبدیل شده‌اند اما با وجود این هنوز هم باید با تدوین این کتاب‌ها به فرهنگ‌سازی و ساخت سبک درست زندگی برای نوجوانان همت گمارد.

این مشاور حوزه کودک و نوجوان بر این باور است که خانواده‌ها نیز باید بر کتاب‌ بچه‌ها نظارت کافی داشته باشند. گاهی کتاب‌های نامناسب می‌تواند روش فکر کردن درست را از کودک بگیرد و از آن برداشتی نامناسب شود. بسیاری از منافقان و دشمنان مردم با برداشت‌های اشتباه خود از برخی کتاب‌های نامناسب به جای این‌که در کنار مردم باشند در مقابل آنها قرار گرفتند به همین جهت محتوای کتابی که در اختیار کودک و نوجوان قرار می‌گیرد باید با فرهنگ، سنت و آیین مردم همسو باشد.

ادبیات کودک و نوجوان، دروازه‌ای رو به تخیل

به اعتقاد بیات، ادبیات کودک و نوجوان دروازه‌ای رو به تخیل و جهان گسترده است و دایره واژگانی را وسیع می‌کند و در حوزه پرورش کودک نقش مؤثری دارد. اگر محتوای خوب تولید شود، می‌توانیم توقع داشته باشیم که کودک و نوجوان پس از مطالعه اثر و کتاب نه‌فقط بحث آموزشی و تعلیمی را فراگرفته بلکه به لحاظ دنیای واژگان و تصاویر ذهنی نیز دچار تحول می‌شود.

او توضیح می‌دهد در حال حاضر مجرای درستی برای معرفی کتاب حوزه کودک و نوجوان وجود ندارد و در تولید محتوا در این حوزه با ضعف روبه‌رو هستیم، بنابراین مخاطب ملاک مناسبی برای انتخاب کتاب ندارد و آنچه مشتری را به سمت خود می‌کشد، رنگ و لعاب کتاب است که اغلب از انیمیشن‌های خارجی الگو گرفته ‌شده است.

اما معضل دیگری که به گفته این کارشناس دامن افراد را می‌گیرد، این است که در حال حاضر آن‌قدر که لوکس بودن کتاب برای خانواده‌ها اهمیت دارد، محتوا اهمیت ندارد. به این معنا که خانواده به جلدکتاب و به نقاشی‌های داخل آن توجه می‌کنند. خانواده‌ها کمتر به این موضوع توجه می‌کنند که محتوا تا چه اندازه می‌تواند در شکل‌گیری شخصیت کودک تاثیر گذار باشد.

او که دستی در تالیف کتاب کودک و نوجوان دارد، ادامه می‌دهد: «در کشور ما ادبیات کودک و نوجوان بیشتر در دایره ترجمه تعریف می‌شود، عده‌ای حاکمیت هنری را در دست گرفته‌اند و اجازه نمی‌دهند کار خلاق تولید شود، با این‌حال نویسندگان حوزه کودک و نوجوان با سختی فراوان به کار خود ادامه می‌دهند.»