تاریک و روشن بهار بورس

حالا که در مسیر نزول قرار گرفته برخی سهامداران که اغلب عادی هم هستند صحبت از استعفای وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار را مطرح می‌کنند اما کارشناسان بر این باورند نوسان ذات هر بازاری خصوصا در بازار سرمایه و عزل و نصب تاثیر زیادی بر روند بازار ندارد.

این روزها تعداد زیادی از اقتصاددان‌ها اعتقاد دارند که بورس تنها راه مدیریت تورم است. در اصل، کارکرد مهم بازار سرمایه، تامین نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی و پرداخت سود به سرمایه‌گذاران است. به نظر می‌رسد انتظارت از بازار سرمایه فراتر از کارکرد طبیعی آن است.

اینجاست که صعودهای غیرمنتظره شاخص بورس، چشم و گوش‌ها را تیز می‌کند از یک‌طرف نوسان گیران که همیشه در گود هستند، بهتر از گذشته عمل می‌کنند و از طرفی جریان حرکت «پول هوشمند» به سمت سهم‌های مرغوب‌تر یا به اصطلاح اهل‌فن سهم‌های بنیادی تقویت می‌شود. منظور از پول هوشمند، پولی است که سرمایه‌گذاران خبره و متخصص، به گردش در می‌آورند.

این گروه در زمان‌هایی که بورس ریزش می‌کند، با قیمت‌های پایین‌تر ترکیب سبد سرمایه‌گذاری خود را متنوع می‌سازند و در شرایطی که بازار روزهای متوالی سبز می‌شود، سود خود را خارج می‌کنند. این روزها نرم‌افزارهای متنوعی برای شناسایی مسیرهای حرکت پول هوشمند وجود دارد اما در مجموع صعود بازار بورس در هفته‌های اخیر این گروه را بیش از همه خشنود کرده است؛ فارغ از این‌که شاخص بورس از دو میلیون و ۵۳۵هزار واحد(بیشترین قیمت) در ۱۶اردیبهشت ماه به دو میلیون و ۳۰۵هزار واحد در روز ۱۹اردیبهشت سقوط کرد. در نتیجه جدا از این‌که بورس عملکرد ریزشی داشته اما سرمایه‌گذاران هوشمندی که در روزهای ۲۰تا۲۲ فروردین ماه با شاخص حدود دو میلیون و ۲۰۰‌هزار واحدی وارد بورس شدند تا روز گذشته سود خوبی را به پرتفوی خود وارد کرده‌اند.

ریزش بورس و پرسش پر تکرار
با این‌که حساب و کتاب جریان‌هایی حقیقی و حقوقی که پول هوشمند را به حرکت درمی‌آوردند، روشن است اما سرمایه‌گذاران عادی که آگاهی از چند و چون نوسانات ندارند و نمی‌توانند وضعیت فنی و بنیادی بازار را تحلیل کنند، می‌پرسند: چرا با این‌که شاخص برای روزهای متوالی سبز است و معامله‌گران از افزایش سطح معاملات به طرز بی‌سابقه‌ای استقبال کرده‌اند، بازار در مسیر ریزشی قرار می‌گیرد؟ این پرسش به‌ویژه از سال ۱۳۹۹ که شاخص بورس در ۱۹ مرداد به دو میلیون واحد رسید و در اسفند ماه به یک میلیون و ۳۰۷‌هزار واحد سقوط کرد، به‌جا مانده است. خیلی‌ها که معامله‌گر حرفه‌ای محسوب نمی‌شوند و وضعیت این روزهای بازار را با سال ۹۹ مقایسه می‌کنند، همچنان در مورد آنچه «رشد شارپی بورس و سقوط ناگهانی» آن می‌خوانند دچار ابهام هستند.

تفاوت بورس در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۲
به‌دنبال صعود تاریخی و بی‌سابقه بورس در سال ۹۹، خیلی‌ها لوازم ابتدایی زندگی خود مانند ملکی که در آن زندگی می‌کردند را فروختند و وارد بازار شدند اما در جریان ریزش تاریخی بورس با فروش سنگین حقیقی‌ها مواجه شدند. این در حالی است که به سهامداران توصیه می‌شود اگر قصد ورود به بازار سرمایه را دارند با پس‌انداز خود وارد بازار شوند نه این‌که سرمایه خود را بفروشند و در این بخش سرمایه‌گذاری کنند. طبق گزارش‌ها در دوم شهریور ماه ۹۹، سه هزار میلیارد تومان سرمایه در دوم شهریور ماه از بورس خارج شد. در نتیجه بازار ۱۴۰۲ به لحاظ صعود و ریزش با بازار ۹۹ مورد قضاوت قرار می‌گیرد. این در شرایطی است که باید عوامل و عللی چون عملکرد حقیقی‌ها و حقوقی‌ها را در شرایط متفاوتی در ۱۳۹۹ و ۱۴۰۲ مورد نظر قرار داد.

سهامداران دست به ماشه
محمد‌مهدی زارع‌پور، کارشناس بورس معتقد است که بازار سرمایه در اصلاح به سر می‌برد. وی تفاوت ریزش‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۲ را ابتدا با این واقعیت شرح داد: «گرچه بازار سرمایه بسیاری از ضررهای ۹۹ را جبران کرده اما در حال حاضر شمار زیادی از سهامداران به سبب اتفاقات سال ۹۹ و ریزش تاریخی بورس همچنان به بازار بدبین هستند اعتماد کمتری به آن دارند. نگرانی که در حافظه تاریخی سهامداران وجود دارد سبب می‌شود، سرمایه‌گذاران واکنش هیجانی سریع بروز دهند. به بیان دیگر، بسیاری از سرمایه‌گذاران با شنیدن یک خبر منفی به منظور پوشش ریسک خود، بسیار سریع «دست به ماشه» می‌شوند و صف فروش تشکیل می‌دهند. به نظر می‌رسد حجم صف فروش روزهای اخیر که شوکه‌کننده بوده، در پی چنین اتفاقی رخ داده است.»

هشدار نسبت به تغییر قوانین
به‌گفته زارع‌پور «برخی از اقدامات اخیر سازمان بورس از‌جمله کاهش نصاب خرید سهام صندوق‌های با درآمد ثابت، کاهش ضریب اعتبار بدهی کارگزاری‌ها به مشتریان و هشدارهای مکرر مسئولان مبنی بر احتیاط بیشتر سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه در این اصلاح بی‌تاثیر نبوده است.» این کارشناس بازار سرمایه با مدنظر قرار دادن عوامل موثر بر شرایط فعلی شاخص بورس، گفت: «نکته دیگر صف فروش سنگین سهام‌های بزرگ بنیادی و شاخص در روز‌های اخیر بود که می‌توان ابطال زیاد واحد‌های صندوق سهامی را یکی از دلیل آن برشمرد و فروش بیشتر از حد انتظار این صندوق در شرایط حاکم بر بازار سرمایه را نیز از جمله ریزش شاخص طی روزهای اخیر دانست.»

کنار گذاشتن قیمت‌گذاری دستوری
او با بیان این‌که در شرایط فعلی، بازار سرمایه در حال احیای اعتماد از دست رفته خود است، تاکید کرد: «در این شرایط، مسئولان سازمان بورس باید به رسالت اصلی خود بپردازند و با نظارت و آموزش مناسب، رشد و کارایی بیشتر بازار سرمایه را موجب شوند. پیشنهاد می‌شود در شرایط کنونی، از تغییر قوانین در ابعاد مختلف بازار صرف‌نظر شود تا بازار سرمایه به سمت بلوغ بیشتر برود و سایه ریسک تغییر قوانین از سر این بازار برداشته شود. انتظار داریم با پیگیری بیشتر از قیمت‌گذاری دستوری جلوگیری شود تا سرمایه‌گذاران راحت‌تر بتوانند روند بازار و سهام ارزنده را تشخیص دهند.»

زارع‌پور، تفاوت میان رشد شاخص در سال ۱۴۰۲ با سال ۱۳۹۹ را از دیگر نکات حائز اهمیت در شرایط فعلی بازار برشمرد و افزود: «در سال ۹۹ نرخ بهره در حال کاهش بود، اما در این زمان، نرخ بهره بانکی در حال افزایش است. عقب‌ماندگی بازار سرمایه در سال ۱۴۰۱ به نسبت بازار‌های موازی دیگر از جمله بازار مسکن، طلا، خودرو، دلار و... از دیگر تفاوت‌هاست؛ در شرایط فعلی، سودآوری مناسب صنایع در سال منتهی به ۱۴۰۱ و ادامه روند در سال جاری نیز باعث تفاوت بازار کنونی با بازار سال ۹۹ شده است.»

مختصات اقتصاد در سال ۱۳۹۹
در سال ۱۳۹۹ شاهد تغییر شدید نرخ بهره بین بانکی از ۱۸ به ۹‌درصد و مجدد به محدوده ۱۸‌درصدی بودیم. این درحالی است که هم‌اکنون نرخ سود بین بانکی در محدوده ۲۴‌درصد است. از سوی دیگر در شرایط فعلی بازار با وجود رشد پی در پی نرخ بهره بین بانکی این شاخص به عنوان یک عامل منفی در مقابل روند بازار مورد توجه قرار نگرفته است. در واقع میزان ورود پول حقیقی چنان گسترده بود که عملا رشد بیش از حد نرخ سود بین بانکی نیز نتوانست مانع رشد بازار سهام شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد با توجه به تثبیت نرخ ارز در بازار مبادله ارزی و رشدی که گروه‌های پتروشیمی و فولادی در دو ماه اخیر بازار سهام تجربه کردند، از این دو گروه پیشران بازار نمی‌توان انتظار رشد بیشتری را داشت. در واقع بخش مهمی از این شرکت‌ها در سقف قیمتی خود با توجه به معیارهایی از قبیل قیمت به سود و قیمت بر فروش قرار گرفته‌اند. این درحالی است که دو گروه بانکی و خودرویی که در رشد‌های اخیر بازدهی مناسبی نداشتند، شاید بتوانند پرچمداری بازار را در ایام پیش رو در دست داشته باشند.

از دیگر تفاوت‌هایی که به نظر می‌رسد بازار سهام ۱۴۰۲ را با بازار سهام ۹۹ متفاوت می‌کند، افزایش تعداد صندوق‌های سهامی و روش‌های غیرمستقیم سرمایه‌گذاری در بازار بورس است. صندوق‌هایی که وجود آنها باعث می‌شود تا افرادی که تخصص کافی ندارند، با سرمایه‌گذاری در آنها درگیر هیجانات کاذب نشوند و سرمایه خود را به‌دلیل نداشتن تخصص کافی برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام، به افراد متخصص بسپارند. گرچه خلأ وجود این صندوق‌ها در سال ۹۹ به وضوح احساس می‌شد اما امروز، تعداد این صندوق‌ها بسیار بیشتر شده موضوعی است برای این‌که بازار سهام رفتاری مشابه با بازار سال ۹۹ را تکرار نکند.

نظر خاندوزی در مورد وضعیت بورس
وزیر امور اقتصادی و دارایی با رد فرضیه حبابی بودن رشد بورس در ابتدای سال ۱۴۰۲ گفت: بورس در ماه‌های اخیر رشد سریعی داشت و ممکن است در این مسیر توقف‌هایی هم داشته باشد اما در نهایت به مسیر خود ادامه می‌دهد. سیداحسان خاندوزی با تاکید بر این‌که بورس حباب ندارد، بیان کرد: هیچ‌کدام از شاخص‌های ریالی، ارزی و سایر شاخص‌های مدنظر برای تحلیل بازار، نگرانی درباره حبابی بودن بورس را تایید نمی‌کند. وزیر اقتصاد گفت: از نظر کارشناسی اساسا فرضیه حبابی بودن رشد بورس در ابتدای سال ۱۴۰۲ کاملا منتفی است.

چرا بورس ریخت؟
مجید عشقی، رئیس سازمان بورس گفت: یکی از دلایلی که سبب اُفت سنگین بازار در روز دوشنبه شد، به بحث دامنه نوسان بازمی‌گردد زیرا با افزایش دامنه نوسان هیجانات بازار با سرعت بیشتری تخلیه می‌شود.وی افزود: اتفاقاتی که از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ رخ داد، تحلیل چندانی روی آن انجام نشده بود. این اطلاعات را به‌صورت ناشناخته در اختیار یک گروه قرار دادیم که نتایج خوبی داشت، البته به‌طور کامل منتشر نشده است.عشقی گفت: بحث‌هایی چون حاکمیت شرکتی نیازمند برخی تغییرات در حوزه علمی و اجرایی است، ضمن آن‌که امسال تمرکز بازار سرمایه بر بحث تأمین مالی پروژه‌ها و صنایع تولیدی است.وی اضافه کرد: اکنون شرایط بنیادی شرکت‌های بورسی، نهادهای مالی، منابع مالی بازارگردان‌ها قابل مقایسه با سال ۹۹ نیست. نمی‌توانیم بازار را همیشه از نوسانات مصون بداریم به همین دلیل ابزار و صندوق‌هایی ایجاد شد تا افراد بر اساس میزان ریسک‌پذیری خود در آنها سرمایه‌گذاری کنند. به‌گفته وی، در میان‌مدت و بلندمدت با توجه به فرآیند دوسویه شدن جریان معاملات در بازار سرمایه شرایط این بازار بهتر خواهد شد.