نقش زنان و آموزش کودکان در نجوم ایران

آلینوش طریان، اولین استاد زن در دانشگاه‌های ایران و کسی است که درس اخترفیزیک را برای نخستین‌بار در دانشگاه‌های کشور تدریس کرده است. از همین‌رو نام او برای تمام علاقه‌مندان و متخصصان نجوم ایران نامی آشنا و شناخته شده است و لقب «مادر نجوم ایران» به او داده شده است.

دکتر طریان، تباری ایرانی - ارمنی داشت و در ۱۸آبان سال ۱۳۰۰ شمسی در تهران متولد شد. گرچه که خانواده‌ای هنردوست داشت اما بر‌خلاف میل خانواده که دوست داشتند او هم در هنر و ادبیات تحصیل کند، رشته‌ فیزیک را برگزید و وارد دانشگاه تهران شد. او در این مورد در خاطراتش می‌گوید: «من به پدرم گفتم می‌خواهم کاری کنم که از عهده‌ هرکسی بر‌نیاید. من از بچگی دیده و شنیده بودم که چطور مردم می‌گویند دخترها نمی‌توانند ریاضی بخوانند یا فلان کار را انجام دهند و این همیشه باعث آزردگی من می‌شد. می‌خواستم ثابت کنم که دختر یا پسر بودن فرقی ندارد و اگر انسان استعداد و پشتکار کافی داشته باشد از عهده هرکاری بر‌می‌آید.» و این دقیقا کاری بود که آلینوش موفق به انجامش شد.
او در سال ۱۳۲۶ مدرک لیسانس خود در رشته فیزیک را از دانشگاه تهران گرفت و پس از آن هم مدتی به‌عنوان مسئول آزمایشگاه‌های فیزیک در دانشکده فیزیک دانشگاه تهران مشغول به کار شد. آلینوش طریان در آن زمان مایل به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر فیزیک بود اما دکتر محمود حسابی که استاد وی بود با درخواست او برای اختصاص بورس تحصیلی فرانسه مخالفت کرد. با این حال آلینوش تسلیم نشد و بالاخره در تابستان سال ۱۳۲۸ شمسی و با هزینه‌ شخصی و تشویق پدر برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد و در بخش فیزیک اتمسفر دانشگاه پاریس مشغول به تحصیل شد. از مهم‌ترین خاطراتی که برای دکتر طریان از آن دوره باقی ‌ماند، همکاری کوتاه‌مدت با ایرن کوری، دختر ماری کوری، نخستین زن برنده جایزه نوبل و الگوی کودکی آلینوش بود.
آلینوش طریان سال ۱۳۳۷ مدرک دکترای خود را از دانشگاه سوربن گرفت و سپس به ایران بازگشت و به‌عنوان استادیار گروه فیزیک دانشگاه تهران مشغول به کار شد. دکتر طریان سپس سال ۱۳۴۳ به درجه استادی دانشگاه تهران رسید و به اولین زنی تبدیل شد که در دانشگاه‌های ایران به این درجه می‌رسد. او اولین کسی است که در دانشگاه تهران درس فیزیک ستارگان را تدریس کرد و از همین‌رو هم به «مادر نجوم ایران» شهرت یافت. از دیگر فعالیت‌های مهم دکتر طریان می‌توان به دریافت بورس دولت آلمان غربی در سال ۱۳۴۰ برای مطالعه در رصدخانه خورشیدی آن کشور و همچنین ریاست گروه تحقیقات خورشیدی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اشاره کرد.
حوزه تخصصی دکتر طریان فیزیک خورشید و بررسی این ستاره و ستاره‌های شبیه به خورشید بود. از همین‌رو نقش وی در تأسیس و ادامه فعالیت رصدخانه فیزیک خورشیدی دانشگاه تهران بسیار پررنگ بود؛ رصدخانه‌ای که قربانی طرح‌های توسعه شهری شهرداری تهران شد و امروز دیگر هیچ اثری از آن باقی نمانده و حتی تلسکوپ آن نیز به‌صورت بسیار سهل‌انگارانه‌ای رها شد و از بین رفت. دکتر‌طریان در نهایت سال ۱۳۵۸ و پس از ۳۲ سال فعالیت علمی در دانشگاه‌های مختلف به‌صورت خودخواسته بازنشسته شد. وی اسفند سال ۱۳۸۹ و در ۹۰ سالگی در تهران درگذشت. دخترکی که روزی در جامعه‌ای که به علم و خصوصا نقش زنان در آن بهایی داده نمی‌شد و مردم‌ش معتقد بودند «دخترها نمی‌توانند ریاضی بخوانند»، انبوهی از افتخارات علمی را از آن خود کرد و نامش برای همیشه در تاریخ علم کشورمان جاویدان شد؛ زندگی او چراغ راهی است برای همه‌ علاقه‌مندان به علم و به‌خصوص نجوم. در روزی که به آینده‌ زنان در نجوم توجه می‌کند، مسیر علمی‌ای که آلینوش طریان طی کرد، می‌تواند الگو و انگیزه‌ای باشد برای بسیاری از زنان علاقه‌مند به آسمان شب. بدون شک آموزش صحیح کودکان قدم مهمی است که می‌تواند تأثیر ب سزایی در این امر داشته باشد.
فردا، هشتم اردیبهشت هم روز «آموزش کودکان و نوجوانان در پیشبرد آینده نجوم» نام‌گذاری شده است. موضوعی که اجرای درست آن رابطه مستقیمی با نسل‌های بعدی و آینده‌ نجوم ایران دارد. مهسا‌محرمی، مدرس نجوم کودکان در همین رابطه به جام‌جم می‌گوید: «ایجاد تفکر علمی در کودکان و این‌که چگونه به‌دنبال علت اتفاقات باشند از هر چیزی مهم‌تر است؛ این‌که کودکان بیاموزند هر چیزی را چشم و گوش‌بسته قبول نکنند و برای پذیرش هر ادعایی به‌دنبال استدلال علمی باشند» به‌خصوص در دنیایی که اطلاعات نادرست علمی و به‌اصطلاح شبه‌علم ساده‌تر از هر زمان دیگری در اختیار جامعه قرار می‌گیرد، آموزش نسلی که قادر به صحت‌سنجی اطلاعات باشد و اجازه ندهد جریان‌های شبه‌علمی به‌راحتی گسترش پیدا کنند بسیار مهم است و نه فقط در دنیای نجوم، بلکه سطح کلی جامعه را ارتقا داده و پویاتر می‌کند.
اما ایجاد چنین فضایی نیاز به زیرساخت‌های مناسبی هم دارد. از مهم‌ترین مشکلات آموزش نجوم کودکان و نوجوانان تعداد کم مراکزی است که در این حوزه فعالیت می‌کنند؛ به‌خصوص که بیشتر این مراکز خصوصی هستند و عملا امکانات آموزشی دولتی چندانی برای آموزش این رده سنی وجود ندارد. با این حال محرمی، آینده‌ای روشنی برای نسل‌های بعدی نجوم ایران متصور است و می‌افزاید: «من آینده‌ روشنی می‌بینم، زیرا ما با یک‌سری ذهن‌های روشن و کنجکاو روبه‌رو هستیم.»
انجمن نجوم ایران همچنین روز هشتم اردیبهشت، یاد چند فعال نجوم آماتوری ایران را گرامی می‌دارد. مصطفی امام‌، شیرین حق‌شناس، سعید صادقی و آریا کریمی از منجمین آماتور تاثیرگذار سال‌های پیش بوده‌اند که دست روزگار خیلی زود آنها را از میان ما برد.
مصطفی امام، بنیان‌گذار مرکز نجوم آوااستار است؛ انجمنی که از سال ۱۳۸۸ به ترویج و آموزش نجوم می‌پردازد. شیرین‌ حق‌شناس از اعضای انجمن اخترشناسی شیراز بود و فعالیت‌های او در زمینه نجوم آماتوری و نجوم کودکان نیز هیچ‌گاه از یاد اعضای این انجمن پاک نخواهد شد. حالا افقی ۱۰ساله از نجوم ایران با تکیه بر آموزه‌های انسان‌های تاثیرگذار، پیش‌روی فعالان این حوزه است. چشم‌انداز این افق، نوید مسیر سخت و پر‌فراز و نشیبی را می‌دهد و این تلاش دوستداران نجوم است که می‌تواند جایگاه نجوم ایران را به نقطه‌ای که باید ارتقا بدهد.