التهاب دود بر ریه‌های سرطانی

در طول سال‌های اخیر بارها شنیده‌ایم که آلودگی هوا علاوه بر تأثیرات مخرب و جبران‌ناپذیر زیست‌محیطی و اقلیمی می‌تواند در بروز بیماری‌های ریوی به‌ویژه سرطان ریه نیز نقش داشته باشد.

کد خبر: ۱۴۰۴۵۱۰

نویسنده جواد فیاض - گروه دانش و سلامت

پیش از این سازوکار اصلی تأثیرگذاری ذرات آلاینده تغییرات در سطح دی‌ان‌ای یا همان جهش‌های ژنتیک تصور می‌شد اما براساس مطالعه گسترده‌ای بر داده‌های سلامت انسان و آزمایش روی موش‌های آزمایشگاهی، آلودگی هوا بدون جهش دی‌ان‌ای و دستکاری ژنتیکی بلکه با ایجاد محیطی ملتهب و مناسب برای رشد و تکثیر سلول‌ های جهش‌ یافته و سرطانی، سبب ابتلا به سرطان می‌شود.

تحقیقی که اخیرا در نشریه علمی معتبر Nature منتشر شده‌است، روندی را معرفی می‌کند که برای سایر سرطان‌های مرتبط با قرارگیری در معرض آلودگی‌های محیطی نیز کاربرد داشته ‌باشد و حتی ممکن ‌است روزی به روشی برای پیشگیری و درمان سرطان منجر شود.

سرنا نیک‌زینال، متخصص ژنتیک پزشکی دانشگاه کمبریج انگلستان می‌گوید: «برداشت اصلی ما از نتایج جدید به‌دست‌آمده این بود که قرارگرفتن در معرض مواد سرطان‌زا، حتی بدون تغییر در دی‌ان‌ای می‌تواند باعث ابتلا به سرطان شود. لذا هر عامل سرطان‌زایی الزاما سبب جهش ژنتیکی نخواهد شد.»

آلودگی هوا سالانه سبب مرگ میلیون‌ها نفر در سراسر جهان ازجمله بیش از ۲۵۰هزار مورد مرگ ناشی از سرطان ریه بدخیم آدنوکارسینوما می‌شود.

سرنا نیک‌زینال در ادامه افزود: «مطالعه تاثیر آلودگی هوا بر ابتلا به سرطان ریه چالش‌برانگیز بود زیرا تاکنون توجه و اشاره کمتری به آن شده‌ و در مقابل تحقیقات زیاد و گسترده‌ای در رابطه با تاثیرات عواملی چون استعمال دخانیات یا پرتوی فرابنفش صورت گرفته ‌است.»

آلودگی‌های سرطان‌زا

چارلز سوانتون، محقق سرطان مؤسسه فرانسیس کریک لندن به کمک همکاران خود، برای پی‌بردن به روند و نحوه تاثیر آلودگی هوا بر سرطان ریه، به استخراج و تحلیل داده‌های محیطی و همه‌گیری مرتبط با سرطان ریه از کشورهای بریتانیا، کانادا، کره‌جنوبی و تایوان پرداختند. این گروه برای کاهش و حذف تاثیر استعمال دخانیات در داده‌ها، تمرکز و هدف اصلی خود را روی نوعی از سرطان ریه که سبب جهش در ژنی به نام EGFR می‌شود قرار دادند. این نوع جهش ژنتیکی در افراد مبتلا به سرطان ریه که مصرف دخانیات نداشته‌اند نسبت به سایر افراد مبتلا و مصرف‌کننده بیشتر دیده ‌شده‌است. درنهایت این تیم دریافت سرطان ریه‌ای که با جهش EGFR همراه است، با قرارگرفتن در معرض هوایی حاوی ذرات قابل‌استنشاق با قطر ۵/۲ میکرومتر و کمتر، در ارتباط است. این‌دست ذرات معلق و آلودگی‌ها غالبا از موتورهای احتراق داخلی، نیروگاه‌های زغال‌سنگ و سوزاندن چوب منتشر می‌شود. برای تحقیقات بیشتر، این گروه آزمایشی را طراحی کردند که در آن دسته‌ای از موش‌های آزمایشگاهی در معرض جهش ژنی که مشابه نسخه انسانی ژن EGFR است قرار گیرند. در طول آزمایش مشخص شد دسته موش‌هایی که در معرض ذرات مشابه با ذرات موجود در آلودگی هوا قرار گرفتند، نسبت به دسته موش‌های شاهد که در معرض آلودگی هوا قرار نگرفته‌بودند، احتمال بالاتری برای ابتلا به تومورهای ریوی داشتند. نکته جالب در مورد نتایج به‌دست‌آمده این بود که با وجود نرخ بالای ابتلا به سرطان ریه در موش‌ها، افزایشی در تعداد جهش‌ها در سلول‌های ریوی آنها مشاهده نشد اما در مقابل، نشانه‌هایی از پاسخی پایدار ناشی از التهاب، تا هفته‌ها پس از انجام آزمایش قابل‌مشاهده بود.

التهاب مزمن، زمینه‌ساز سرطان

برخی سلول‌های ایمنی هنگام ورود به ریه، نوعی پروتئین به نام اینترلوکین (IL-۱β) که تحریک‌کننده التهاب است را فعال می‌کنند. درمان موش‌ها با آنتی‌بادی این پروتئین که سبب غیرفعال‌شدن آن می‌شود، درصد ابتلا به سرطان ریه را تا حد قابل‌قبولی کاهش داد.به‌صورت‌کلی، نتایج نشان می‌دهد آلودگی هوا روند رشد و تکثیر سلول‌های جهش‌یافته‌ موجود در ریه را تقویت می‌کند. این پدیده می‌تواند به سبب تجمع خطاهای دی‌ان‌ای در سال‌های طولانی باشد که با افزایش سن بیشتر خود را نشان‌می‌دهد. به گفته آلن بالمین، محقق سرطان در دانشگاه کالیفرنیا، عامل اصلی تاثیر آلودگی هوا در ابتلا به سرطان ریه، جهش‌های ژنتیک جدید نیست. ورود این ذرات معلق به ریه رفته‌رفته سبب التهابی پایدار و مزمن می‌شود و در نهایت سلول‌های جهش‌یافته را به تومور سرطانی تبدیل می‌کند.مطالعات قبلی نشان داده‌اند که سلول‌های حامل جهش‌های مرتبط با سرطان گاهی در بافت‌های سالم نیز یافت می‌شوند. سوانتون و همکارانش فراوانی جهش‌های ژن EGFR در بافت غیرسرطانی ریه را هم بررسی کردند و دریافتند که این نوع جهش‌ها در یک سلول از هر ۶۰۰هزار سلول قابل مشاهده است.

اقدامات پیشگیرانه

تحقیقات انجام‌گرفته در مورد عوامل ابتلا به سرطان ریه، ۲۰ عامل شناخته‌شده یا مشکوک به ابتلا را معرفی ‌می‌کند. در بررسی‌ها و آزمایش‌های انجام‌شده دانشمندان دریافتند که بیشتر این عوامل تعداد جهش‌ها در موش‌ها را افزایش نمی‌دهند. آلن بالمین در این رابطه می‌گوید: «آخرین تحقیقات نشان ‌می‌دهد که عوامل سرطان‌زا الزاما نیازی به تغییر مستقیم توالی‌های دی‌ان‌ای ندارند.» درحال‌حاضر بالمین و تیمش در حال کار روی طراحی آزمایش‌هایی برای بررسی عوامل سرطان‌زایی هستند که به‌دنبال ایجاد جهش‌های ژنتیکی جدید به‌وجود نمی‌آیند.

سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که حال چگونه می‌توان سلول‌های حامل جهش را از فعال‌شدن در معرض عوامل محیطی مانند آلودگی‌هوا بازداشت. به گفته آلن بالمین با توجه به این‌که میلیون‌ها نفر در معرض سطوح بالای آلودگی‌هوا هستند، درمان همه آنها با داروهای مسدودکننده IL-۱β امکان‌پذیر نیست زیرا این داروها گران‌قیمت هستند و می‌تواند عوارض جانبی ناخواسته‌ای را در افراد سالم ایجاد کند. بالمین پیشنهاد می‌کند که رژیم‌های غذایی ساده نیز می‌تواند با این نوع التهاب‌ها مقابله کند. وی می‌افزاید: باید این سؤال‌ها را دوباره مرور و سعی کنیم بهترین عوامل غذایی را که می‌توان برای پیشگیری از بیماری‌های بدخیم استفاده کرد، شناسایی کنیم. زیرا بسیاری از آنها ممکن است کارایی زیادی داشته‌ باشند اما چون هنوز آزمایشی روی آنها انجام نشده‌است، اطلاعی از میزان اثرگذاری‌شان نداریم.