نگاهی به نمایش «ماشین دودی» حسین تفنگدار

سفر در لابه‌لای تاریخ

کد خبر: ۱۴۰۳۰۲۵

نویسنده سید‌علی تدین‌صدوقی | منتقد تئاتر

حسین تفنگدار هماره دغدغه تاریخ معاصر این سرزمین کهن و البته ماتم‌زده و پرمصیبت را داشته است؛ تاریخی که مملوست از جانبازی‌ها، فداکاری‌ها، شهادت‌ها، جانفشانی‌ها و خون دل خوردن‌ها و البته شکست‌ها، غارت‌ها، بیگانه‌پرستی‌ها، خیانت‌ها و... به همین دلایل تفنگدار در لابه‌لای اوراق تاریخ در جست‌وجوی اشتبا‌هات و خیانت‌های بیگانه‌پرستان و بی‌لیاقتی‌های حاکمان بوده تا بلکه مفری بیابد برای بازگستراندن تاریخ پر‌فراز و نشیب این مرزوبوم از برای رهایی نسل اکنون و آیندگان از این واماندگی‌ها، سرخوردگی‌ها، شکست‌ها، خودکامگی‌ها و... تا درسی باشد و چراغ راهی فراسوی نسل‌ها.

و هم از این‌روست که تفنگدار همواره در کارهایش سراغ ادبیات، شعر، موسیقی اصیل، ظرفیت‌های هنرهای ایرانی و نمایش‌های سنتی ـ آیینی می‌رود. از شاهنامه و نقالی گرفته تا دیگر شیوه‌های متنوع نمایش ایرانی.او این‌بار نیز با نامی آشنا سراغ سرخوردگی‌ها و شکست‌های این سرزمین می‌رود که از نادانی خودی‌ها و به‌اصطلاح منورالفکران و خودکامگی و شهوت و جنون قدرت حاکمان و خیانت جاسوسان و ‌بیگانه‌پرستان و بردگان زر و زور و تزویر ناشی شده است. نمایش «ماشین‌دودی» بدون این‌که به تاریخی مشخص اشاره کند، زمان معاصر و تاریخ معاصر را به یادمان می‌آورد. در واقع ماشین‌دودی خود یک نشانه است برای سفر به گذشته؛ سفری به درازنای تاریخ چند صدسال اخیر. ماشین‌دودی در هر ایستگاهی که نگه می‌دارد، صفحه‌ای از تاریخ را ورق می‌زند؛ از عهدنامه فاجعه‌بار ترکمانچای گرفته تا تراژدی جانفشانی و ایستادگی عباس‌میرزای قاجار در برابر روسیه تزاری، از حمله اشرف افغان و رسیدنش به پشت دیوارهای اصفهان و پختن آش مشکل‌گشا توسط شاه به ‌جای مقابله با دشمن گرفته تا خیانت به لطفعلی‌خان زند و شنیده شدن صدای پای ستوران‌ آغامحمدخان قاجار و...

تفنگدار، تاریخی را در برابر دیدگان‌مان می‌گستراند که پر است از خیانت‌ها، بیگانه‌پرستی‌ها، خودکامگی‌ها، بی‌لیاقتی حاکمان، کشتار، تجاوز، قتل، غارت و درنهایت جدا شدن بخش‌های وسیعی از ایران که چون دملی چرکین و چونان زخمی ناسور در حافظه تاریخی این مملکت برجای‌مانده است.حلقه وصل همه این وقایع که گام‌به‌گام در تاریخ به عقب می‌رود تا به‌دلایل‌ و علت این‌ همه ناکامی و دسیسه و خیانت برسد، همان ماشین‌دودی است. تفنگدار در این گذار به واکاوی و موشکافی همه این وقایع و فجایع دست یازیده است تا بلکه راه چاره‌ای برای آینده پیدا کند تا دگربار دچار چنین فجایع اجتماعی و تاریخی نشویم؛ تا دچار خودکامگان، قدرت‌پرستان و خیانت‌پیشگان نشویم؛ تا بلکه از این خرافه و عقب‌ماندگی رهایی یابیم، زیرا که ملتی که تاریخ خود را نداند و نخواند، محکوم به تکرار آن خواهد بود. تفنگدار ما را بر ماشین‌دودی خیال که از ایستگاه‌های واقعیات محتوم می‌گذرد، سوار می‌کند تا تاریخ را نظاره‌گر باشیم تا بدانیم و دیگر تکرار نکنیم و فرصت‌ها را به‌دست نااهلان ندهیم. در واقع مسافران این ماشین‌دودی تاریخ، ما هستیم. شخصیت‌های نمایش ما را با خودت همراه می‌کنند تا به عمق این تراژدی و این فجایع تاریخی برسیم.