تعداد زیاد منابع، نقطه قوت کتاب است

نوع کنشگری امام‌خمینی(ره)
در ابتدای جلسه، محمد طلایی مدیر گروه مطالعات تاریخی پژوهشکده باقرالعلوم، گفت: این پروژه براساس یک دغدغه کاربردی اجرا شد. افرادی از قشر فرهیخته همچون دانشجویان و طلاب جوان و کنشگر خواستار یک تصویر جامع از تاریخ انقلاب بودند تا بتوانند تحلیل درستی از مسائل داشته‌باشند. بنابراین ما در این مجموعه‌کتاب‌ها سعی کردیم خواننده بتواند حوادث را کنار هم قرار بدهد و نوع کنشگری امام‌خمینی(ره) را دریابد. سیاست ما این بود که زیاد وارد تحلیل نشویم. مخاطب کتاب افراد متخصص تاریخ نیستند؛ بلکه کسانی هستند که قصد آشنایی با زمینه و زمانه امام‌خمینی(ره) را دارند و این کتاب‌ها مطالب را در اختیار آنان قرار می‌دهد. طلایی افزود: برای اتقان کتاب خیلی تلاش شد، تا جایی که جلد اول کتاب سه بار مورد بازنویسی قرار گرفت.

 برای کسی که می‌خواهد در مورد امام فیلم بسازد یا رمان بنویسد
در ادامه جلسه، حجت‌الاسلام‌ حمیدرضا باقری، نویسنده مجلدات اول و دوم «حیات روح خدا» گفت: ما فکر می‌کنیم دغدغه‌هایی که ما برای نگارش این کتاب‌ها داشتیم تا حدی برآورده شد. یک دغدغه این بود اگر کسی بخواهد در مورد امام پژوهش کند یا فیلم بسازد یا رمان بنویسد، با اثری جامع مواجه باشد که هم منظم و هم دارای زمان‌بندی است؛ دغدغه دیگر هم این بود اثر تولید شده وجوه مختلف شخصیتی امام را در بر بگیرد.
 
نقل قول‌های مستقیم و طولانی
رضا مختاری اصفهانی، پژوهشگر تاریخ معاصر در نقد کتاب گفت: با این‌که در فضای حوزوی و میراث علمی آن، هم نقد راوی و هم نقد روایت دانشی شناخته‌شده است و حتی نسبت به فضای نوین از این جهت متقدم‌تر است؛ اما متأسفانه در برخی کتاب‌های تاریخی که توسط حوزویان منتشر می‌شود، زیاد به نقد روایت‌ها پرداخته نمی‌شود و روایات را بدون پالایش پشت هم می‌آورند و در کتاب‌ حاضر هم تا حدی این مسأله وجود دارد. او در ادامه بیان کرد: زندگی‌نامه‌نویسی نوعی از نگارش تاریخ است که در آن به قلم پرداخت‌شده نویسنده نیاز است. در این کتاب ما شاهد نقل قول‌های مستقیم و طولانی هستیم؛ در حالی که قلم نویسنده باید بیشتر در کتاب حضور داشته‌باشد. نقل قول‌های موجود در کتاب، به شاکله متن ضربه می‌زند و آن را دچار نوسان می‌کند. نویسنده کتاب «حاج‌‌‎آقا حسین قمی» در نقد دیگری به کتاب بیان کرد: در حالی که ما منابع و اسناد دست اول را در اختیار داریم، باید تا جای ممکن از اسناد و منابع درجه اول استفاده شود؛ ولی در کتاب از منابع درجه چندم و روایات پسینی استفاده شده‌است.
 
دقت در استفاده از واژگان
مختاری اصفهانی اضافه کرد: نویسنده در نگارش باید بی‌طرفی را لحاظ کند و از واژگان ارزشی استفاده نکند؛ موضوع امام‌خمینی(ره) موضوعی است که برای همه افراد با هر گرایش سیاسی می‌تواند جذاب باشد؛ بنابراین سبک نگارش باید طوری باشد که انقلابی و غیرانقلابی بتوانند کتاب را بخوانند. ما باید افراد بیشتری را جذب کنیم و برای برآورده‌شدن این منظور حتی در استفاده از واژگان باید دقت داشته‌باشیم. نویسنده کتاب «فقیه اصلاحگر» همچنین بیان کرد مناسب بود در این کتاب‌ها به ترسیم فضای قم بیشتر توجه می‌شد؛ باید تحلیل می‌شد وقتی امام از خمین می‌آید و به قم می‌رسد با چه فضایی مواجه شده‌اند.
 
حجم زیاد منابع، نقطه قوت کتاب است
جواد موگویی، مستندساز، نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب، بیان کرد از روایت‌های پسینی باید با راستی‌آزمایی استفاده شود. وی کتاب‌های منتشرشده از مجموعه «حیات روح خدا» را از جهت آوردن نقل قول‌های مستقیم، شبیه کتاب «اسرار آیت» که خود مؤلفش بوده‌است، دانست. موگویی در همین زمینه گفت: این‌گونه نقل قول آوردن باعث می‌شود برداشت شود شما (خطاب به باقری) نویسنده کتاب نیستید و صرفا تدوینگر آن هستید و حال آن‌که من درک می‌کنم این کار را شما به نیت اتقان بیشتر انجام داده‌اید. موگویی البته حجم زیاد منابع و فیش‌ها را از این نظر نقطه‌قوت کتاب دانست که می‌تواند برای پژوهشگران مورد استفاده مستقیم قرار گیرد؛ اما در عین حال گفت: ای کاش به منابع موجود تاریخ شفاهی دفتر حفظ و نشر آثار امام‌خمینی(ره) هم مراجعه می‌کردید. نویسنده کتاب «خون دل» با تبیین اهمیت استفاده از منابع تاریخ اضافه کرد: گاهی این منابع، به دلایلی هنوز منتشر نشده‌است و گاهی هم با این‌که منتشر شده اما کامل منتشر نشده‌است و شاید نبود برخی دسترسی‌ها این کار را دشوار کند.موگویی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به روایت اختلافات امام با افراد و برخی جریانات در کتاب اشاره کرد و گفت: شما شواهد این اختلافات را آوردید و خواننده متوجه می‌شود مثلا بین امام و فداییان اسلام یا فلان عالم دینی اختلافاتی وجود دارد، اما به اندیشه‌ای که باعث این اختلافات شده‌است، کمتر پرداخته‌اید؛ در حالی که خواننده می‌خواهد جمع‌بندی شما را ببیند. بنابراین می‌شود حجم برخی نقل قول‌ها کم و در عوض به جنبه تحلیلی کتاب افزوده شود.

 قسمت‌هایی از کتاب را به‌راحتی حذف کنید
نقد دیگر موگویی به کتاب این بود که امام در این کتاب آن طور که باید شخصیت‌پردازی نشده‌است. وی همچنین گفت گاهی کتاب برای توضیح زمانه و جریانات به توضیحات زیادی درباره آنها پرداخته‌است و حال آن‌که این‌گونه توضیحات می‌توانست کمتر شود تا خواننده همچنان روی خط اصلی کار که تمرکز بر امام است، به لحاظ ذهنی مستقر بماند. موگویی به عنوان یک راهکار برای راحت‌شدن از محتواهایی که محصول تتبع نویسنده بوده اما به دلیل علاقه به تفصیل و اتقان نتوانسته‌است آنها را کنار بگذارد، پیشنهاد کرد در تدوین نهایی کتاب، همانند اتکای کارگردان به تدوینگر که در مدت کوتاهی حجم زیادی از راش‌ها را حذف می‌کند، در پرداخت نهایی کتاب هم از افرادی استفاده شود که با توجه به تمام جوانب بتوانند قسمت‌هایی از مطالب را به‌راحتی حذف کنند و این‌گونه انسجام موضوعی کتاب و تمرکز بر خط اصلی بیشتر شود.

 جمع‌بندی باعث تطویل و تفصیل می‌شود
در پایان هم محمد طلایی با اشاره به نکته آقای موگویی درباره ضرورت آوردن اندیشه سیاسی پشت‌صحنه برخی اختلافات گفتند: ارائه جمع‌بندی نهایی درباره منشأ اختلافات وقتی در یک متن تاریخی هستید چندان ساده نیست؛ زیرا خود این وادی هم یک وادی تفصیلی و پیچیده است و خود اندیشه‌های افراد دست‌کم حسب مواقف خاص زمانی فراز و فرود دارد و خود جمع‌بندی درباره این اندیشه و در وهله بعد، این‌که فلان مسأله تاریخی به این اندیشه بازمی‌گردد باعث تطویل و تفصیل بسیار می‌شود. ایشان البته اشاره کرد، علاوه بر پروژه تدوین تاریخ حیات رهبران انقلاب و روایت حوادث انقلاب از این زاویه که موجب شکل‌گیری این 14 مجلد خواهدشد، حکایت این روایت‌های تاریخی در قامت سیره‌های عملی رهبران انقلاب سپس بیان منطق کنش‌های ایشان در پروژه‌ای دیگر در پژوهشکده بررسی خواهدشد و این بخش می‌تواند توصیه آقای موگویی را برآورده سازد. 

منبع: ضمیمه قفسه کتاب روزنامه جام‌جم