خون تازه در رگ دانش‌بنیان‌ها

دو سال طول کشید تا این قانون به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد. براساس این قانون، شرکت‎های دانش‌بنیان که به توسعه فناوری‎های پیشرفته و تجاری‎سازی آن در قالب انواع محصولات و خدمات اشتغال دارند، با ابزارهای مختلف مانند معافیت مالیاتی یا تامین مالی ارزان‌قیمت، مورد حمایت قرار می‌گیرند.

شرکت‌های دانش‌بنیان، محصولات و خدمات مبتنی بر فناوری پیشرفته می‌سازند، از ونتیلاتور، نمایشگر علایم حیاتی و تخت‌بیمارستانی گرفته تا نهال مقاوم در برابر تنش‎های حرارتی و کم‌آبی برپایه مهندسی ژنتیک. توسعه کسب‌وکار شرکت‌های دانش‌بنیان مانند سایر کسب‌وکارها نیازمند منابع مالی است و گرچه بازیگرانی مانند بانک‎ها وجود دارد اما به دلایل مختلف از جمله ایجاد ابزارهای تخصصی تامین مالی، طراحان قانون دانش‌بنیان در ماده۵ آن تاکید کردند باید صندوقی ویژه تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان شکل بگیرد.

صندوق نوآوری و شکوفایی از سال۹۲ به طور رسمی کار خود را آغاز کرده و در این سال‌ها خدمات مختلفی به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه کرده است. مسلم ‌ است که از الزامات توسعه کسب‌وکار شرکت‌های دانش‌بنیان، تامین منابع مالی است و برای آن‌که صندوق نوآوری بتواند در آینده به‌خوبی از رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و نقش‌آفرینی آنها در اقتصاد کشور پشتیبانی کند، باید سرمایه آن افزایش یابد.

در جلسه شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‏بنیان که ۲۱دی۱۴۰۱ برگزار شد؛ با موافقت رئیس‌جمهور و تصویب هیات امنای صندوق نوآوری و شکوفایی، مقرر شد سرمایه این صندوق طی پنج سال آینده به ۱۰۰هزار میلیارد تومان افزایش یابد. درخصوص این موضوع و برنامه‎هایی که صندوق برای این افزایش سرمایه دارد با سیاوش ملکی‎ فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت‎و‎گو کرده‌ایم.

ملکی ‎فر درباره میزان سرمایه اولیه‎ای که برای صندوق نوآوری و شکوفایی در نظر گرفته شد، می‎گوید:‌ «در قانون دانش‌بنیان مصوب سال ۱۳۸۹، سرمایه اولیه صندوق ۳۰۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شد که با احتساب قیمت روز دلار، حدود سه میلیارد دلار بود. مطابق قانون سرمایه اولیه باید ظرف سه سال به صندوق تزریق می‌شد. اما قطعا شرکت‌های دانش‌بنیان به مرور افزایش پیدا می‌کردند و بنابراین سرمایه صندوق هم باید همپای رشد شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کرد.»

او می‌افزاید:‌ «به همین خاطر در همان قانون تاکید شد که هر سال معادل نیم‌‌درصد بودجه عمومی کشور به صندوق اختصاص یابد تا سرمایه صندوق به موازات شرکت‎ها رشد داشته باشد اما در عمل، از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ مجموعا ۲۶۲۲ میلیارد تومان سرمایه اولیه به صندوق تزریق شد که با ۳۰۰۰ میلیارد تومان مصوب، فاصله داشت.

این در حالی است که پس از آن نیز سالانه معادل نیم‌درصد بودجه عمومی کشور به صندوق داده نشد.» معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی می‌گوید اما زیست‌بوم دانش‌بنیان موجودی پویاست که یک لحظه از حرکت نمی‌ایستد. او می‌افزاید: «تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان امروز به ۸۰۰۰ شرکت رسیده است و این تعداد همچنان در حال افزایش است. از سوی دیگر، کسب‌وکار شرکت‌های دانش‌بنیان پیوسته در حال رشد است.

تورم را هم نباید از یاد برد، زیرا موجب افزایش نیاز شرکت‌ها به منابع مالی می‌شود. این سه نیروی همزمان موجب شد فاصله توان صندوق با نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان افزایش یابد، در حالی که همان‌طور که گفتیم، آنها باید همپای هم رشد کنند تا صندوق توان لازم برای تامین مالی شرکت‌ها را داشته باشد.»

اقتصاد دانش ‎بنیان با سهم یک درصد از GDP محقق نمی ‎شود

اما معیار واقعی برای رشد اقتصاد دانش‌بنیان چیست؟ آیا تعداد این شرکت‌ها اهمیت دارد یا بزرگی کسب‌وکار آنها یا سهم فعالیت‌های دانش‌بنیان در اقتصاد کشور؟
ملکی‌فر در این‌خصوص می‌گوید: ‌«سال گذشته مقام‌معظم رهبری در دیدار سالانه خود با نخبگان اشاره کردند که مجموع فروش شرکت‎های دانش‎بنیان به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است و سهم این شرکت‎ها در تولید ناخالص ملی، حدود یک درصد است که با وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد. درواقع اگر قصد داریم مطابق چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور و سایر اسناد و سیاست‌های بالادستی، ایران را به یک اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل کنیم، قطعا با سهم
یک درصدی دانش‌بنیان‌ها از تولید ناخالص داخلی این هدف محقق نخواهد شد. رهبری در همان دیدار تاکید کردند که ظرف چهار سال سهم دانش‏بنیان‎ها از تولید ناخالص داخلی باید به ۵ درصد برسد.»

چرا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان؟

معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در پاسخ به این سؤال که عدد ۱۰۰ هزار میلیارد تومان به عنوان سرمایه صندوق در پنج سال آینده، چگونه محاسبه شده است می‌گوید: «در سال ۱۴۰۰ برآورد ما برای فروش دانش‌بنیان‌ها ۳۰۰ هزار میلیارد تومان و برای سال ۱۴۰۱، ۴۳۰ هزار میلیارد تومان است. براساس سیاست‌های ابلاغی برنامه هفتم توسعه، از ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۶ رشد اقتصادی کشور باید ۸ درصد باشد. با اعمال این نرخ رشد می‌توان تولید ناخالص داخلی در سال ۱۴۰۶ را محاسبه کرد که مطابق آنچه گفته شد، سهم ارزش افزوده شرکت‎های دانش‌بنیان در آن باید ۵ درصد باشد. بر این مبنا در آن سال مجموع فروش شرکت‌های دانش‌بنیان باید ۱۴۰۰ هزار میلیارد تومان باشد. شرکت‌ها در آن سال برای تامین سرمایه در گردش، هزینه‌های تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری جدید به حدود ۷۰۰ هزار میلیارد تومان منابع مالی نیاز دارند اما همه این مبلغ را قرار نیست صندوق تامین کند.» او در پاسخ به این که صندوق قرار است چه مقدار از این مبلغ را تامین کند، می‌گوید:‌ «هدف ما این است که در آن سال صندوق بتواند ۳۰ درصد منابع مالی مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان را تامین کند که حدود ۲۱۲ هزار میلیارد تومان است و با در نظر گرفتن ضریب اهرمی دو برابری صندوق، ۱۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه برای ایفای این نقش کفایت می‌کند».

این مبلغ از چه محلی تامین خواهد شد؟

تامین منابع یکی از مهم‎ترین مسائل این بحث است. با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و چالش‎هایی که در این حوزه وجود دارد، اولین سوالی که درباره نحوه تامین سرمایه صندوق مطرح است به منبع یا منابع آن مربوط می‎شود.

این رقم قرار است از کجا تامین شود؟ ‌دکتر ملکی‌فر در پاسخ به این سؤال می‎گوید:‌ «خوشبختانه سه منبع برای این افزایش سرمایه در قوانین حوزه دانش‌بنیان پیش‌بینی شده است. منبع اول، همان سالانه معادل نیم‌درصد از بودجه عمومی است که در قانون دانش‌بنیان مصوب ۱۳۸۹ آمده است. در ماده ۳ قانون جهش تولید دانش‌بنیان نیز آمده است که واردات ماشین‎آلات و تجهیزات خدمات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی مشمول حقوق ورودی می‎شود و بخشی از این حقوق ورودی باید به عنوان سرمایه در اختیار صندوق قرار گیرد». او ادامه می‌دهد: «در نهایت منبع سوم تامین سرمایه صندوق براساس ماده ۱۱ قانون جهش تولید است که می‎گوید برای صادرات کالاهای واسطه‌ای نیمه‎خام مالیات در نظر گرفته شود.»

پاسخی به نقدها درباره اعطای تسهیلات به دانش ‎بنیان‎ ها

ملکی‌فر درباره نقدهایی که به صندوق برای اعطای تسهیلات قابل توجه به برخی شرکت‎ها وارد است، می‌گوید:‌ «صندوق مولود قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و مامور به تامین مالی این شرکت‌ها است اما دخل و تصرفی در ارزیابی و تایید صلاحیت دانش‌بنیان شرکت‌ها ندارد. متولی ارزیابی شرکت‌ها و تایید صلاحیت دانش‌بنیان بودن‌شان، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است که به طور پیوسته شرکت‌ها را ارزیابی می‌کند و فهرست آن را در اختیار مجریان قانون قرار می‌دهد. نه‌تنها صندوق نوآوری و شکوفایی، بلکه سایر دستگاه‌های مجری قانون دانش‌بنیان نیز تابع ارزیابی‌های معاونت علمی هستند. صندوق نوآوری یک نهاد عمومی است و زیرنظر نهادهای نظارتی مانند دیوان محاسبات و سازمان بازرسی فعالیت می‌کند. صندوق نوآوری نمی‌تواند به طور مستقیم به شرکت‌های غیردانش‌بنیان تسهیلات بدهد اما این به آن معنا نیست که همه شرکت‌ها بدون سقف یا بدون ارزیابی می‌توانند از صندوق وام بگیرند. اعطای تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان ضوابط مشخصی دارد.»

او تاکید می‎کند: «صندوق فهرست همه شرکت‌های دانش‌بنیانی که به آنها خدمات داده را با جزئیات کامل در اختیار اعضای هیات امنای خود و نهادهای نظارتی قرار داده است.»

روزنامه جام جم