آژیر قرمز در منابع آبی

اخیرا خبری به گوش رسیده مبنی بر این‌که قرار است آب شرب در پایتخت جیره‌بندی شود؛ موضوعی که تاکنون اتفاق نیفتاده اما در صورت ادامه بحران، شاید این تصمیم‌ گرفته شود. البته دولت در بودجه سال آینده اقدام تنبیهی برای مشترکان بدمصرف در نظر گرفته، به طوری‌که بر اساس بند الف تبصره ۶ لایحه بودجه۱۴۰۲ کل کشور، وزارت نیرو از طریق شرکت‌های آب و فاضلاب استانی سراسر کشور مکلف شده علاوه بر نرخ آب‌بها به‌ازای هر مترمکعب فروش آب بالاتر از الگوی مصرف تا دو برابر بیش از الگو، ۱۵‌درصد نرخ آب‌بها را افزایش دهد و از مشترکانی که بیش از دو برابر الگو مصرف کرده‌اند به ازای هر مترمکعب مازاد، ۳۵‌درصد بیشتر دریافت کند.

گزارشی که در ادامه می‌خوانید جزئیاتی از وضعیت بخش‌های آبریز کشور است که چندان مطلوب نیست. براساس اعلام دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، حجم آب موجود در سدهای کشور نیز از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۰دی ماه به‌رقم ۱۸.۵۱میلیارد مترمکعب رسید. این رقم در سال گذشته ۱۸.۷۰مترمکعب بوده که یک‌ درصد کاهش دارد. میزان کل ورودی آب به سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهرماه) تا ۱۰ دی ماه در حالی به رقم ۴.۸۴میلیارد مترمکعب رسیده که این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۵.۰۸میلیارد مترمکعب بوده است که کاهش ۵‌درصدی را نشان می‌دهد. وضعیت خروجی آب از سدها هم به این‌گونه است که در این مدت ۵.۴۷میلیارد مترمکعب آب از سدها خارج شده است. سال آبی گذشته رقم خروج آب از سدها ۵.۶۸میلیارد مترمکعب بود که در مقایسه با میزان خروجی امسال ۴‌درصد کاهش را نشان می‌دهد. در این‌ بین وضعیت سدهای استان هرمزگان از بقیه سدهای کشور بهتر است، به‌گونه‌ای که سد استقلال با ۱۳۶میلیون مترمکعب آب با رشد ۱۵۴‌درصدی نسبت به پارسال همراه شده است.

میزان پرشدگی این سد اکنون ۵۷‌درصد است. سد شمیل و نیان هم با ۳۸‌میلیون مترمکعب آب رشد ۱۵۶‌درصدی نسبت به سال آبی پارسال دارد و میزان پرشدگی آن به ۳۹‌درصد رسیده است. وضعیت سدهای کرخه، اکباتان همدان، شهیدرجایی مازندران، تهم زنجان و چاه‌نیمه‌های سیستان وخیم بوده و زیر ۳۰‌درصد پرشدگی دارند. شرایط فعلی کمبود آب در حالی است که در محیط پیرامونی ایران نیز همسایگان در حال انجام اقداماتی هستند که منابع آبی ایران را تحدید خواهد کرد.

به‌عنوان نمونه احداث سد بخش‌آباد به منظور تأمین آب استان فراه افغانستان با پیمانکاری شرکت‌هایی از چین و قطر توسط طالبان وارد مراحل برنامه‌ریزی و اجرا شده‌است. این گروه برای بهره‌برداری بیشتر آب و انتقال ندادن آن به ایران برنامه‌ای بلندمدت دارد. سال گذشته هم سد ایلیسو ترکیه آبگیری شد و اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور از جنگ آب در خاورمیانه سخن گفت. گفتنی ‌است وضعیت آب شرب استان تهران نیز نزدیک به بحران بوده و نیازمند اقدامات فوری دستگاه‌های مسئول است. برخی سدهای استان تهران تنها ۲‌درصد پرشدگی دارد. افزایش برداشت از سفره‌های زیرزمینی به احتمال جیره‌بندی و رسیدن به حداکثر نیترات مجاز در آب نزدیک شده است.

میزان مصرف

در بخش شهری ۵۸‌درصد مشترکان الگوی مصرف را رعایت می‌کنند که این رقم در مشترکان روستایی ۵۵‌درصد است. در بخش شهری ۳۷‌درصد مشترکان مصرفی تا دو برابر الگو دارند و رقم در میان مشترکان روستایی ۳۳‌درصد است. با وجود تمام مشکلات تامین آب در روستاها، ۱۲‌درصد مشترکان روستایی بیش از دو برابر الگوی مصرف، آب مصرف می‌کنند که این رقم در شهرها ۵‌درصد است و نشان می‌دهد که مصارف دیگری مانند شرب دام و کشاورزی هم از این محل انجام می‌شود. ۱۲‌درصد مشترکان در بخش شهری از نظر حجمی مصرف بیش از الگو دارند که این رقم در بخش روستایی ۳۱‌درصد است که باید شاهد تغییر و کاهش آن باشیم.

براساس آخرین آمار شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور حدود ۲۷۰شهر کشور دچار تنش آبی هستند. حجم مخازن تهران در (۲۰ دی‌ماه ۱۴۰۱) ۲۵۸‌میلیون مترمکعب بوده و در روز مشابه سال ۱۴۰۰ این عدد معادل ۳۳۵‌میلیون مترمکعب ثبت شده است که اختلاف آن ۷۷‌میلیون مترمکعب کسری مخزن را نشان می‌دهد. وضعیت ورودی سدها از ابتدای سال آبی تا ۲۰دی‌ماه ۱۴۰۱، معادل ۱۲۸‌میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با ۱۵۱‌میلیون مترمکعب مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۵‌درصد کاهش ورودی داشته است. در شرایط کنونی وضعیت ذخیره آب در سدهای پنج‌گانه تهران مناسب نیست و با کاهش ورودی نیز مواجه هستند به طوری‌که در سدهای امیرکبیر، لتیان، لار، طالقان و ماملو به ترتیب با کاهش حجم ۱۴، ۴، ۳، ۲۹ و ۲۷‌میلیون مترمکعبی نسبت به سال قبل مواجه هستیم. آن‌طور که علیرضا ارسطویی، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران اعلام کرده میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی تاکنون ۸.۴۷میلی‌متر ثبت شده که این میزان در سال گذشته ۱.۷۵میلی‌متر بوده است که بر این اساس میزان بارش‌ها نسبت به سال آبی قبل آن ۳۶‌درصد و نسبت به بلندمدت ۵۰٫۲‌درصد کاهش یافته است.

موضوعی به نام اقتصاد آب

چندی پیش خبری مبنی بر استفاده از آب شرب در صنایع افزایش یافته که اتابک جعفری، مدیرعامل آبفای کشور اعلام کرد که این یک اقدام ممنوعه است اما باید توجه داشت در اقتصاد آب استفاده صنایع برای پساب خیلی به‌صرفه نیست به این دلیل که آب ارزان در اختیار آنها قرار می‌گیرد. مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور می‌گوید قیمت تمام‌شده آب در بخش بهره‌برداری ۴۰۰۰تومان و در بخش اجرا حدود ۶۰۰۰تومان است، به عبارتی تأمین هر مترمکعب آب شرب برای دولت ۱۰هزار تومان هزینه در بردارد اما در بخش خانگی به‌طور متوسط کمتر از ۱۰۰۰تومان به‌ازای مصرف هر مترمکعب از مشترکان دریافت می‌شود و متوسط رقم دریافتی از مشترکان در همه بخش‌های مصرفی، ۱۵۰۰ تومان به‌ازای هر مترمکعب است.

میزان مشترکان بدمصرف

در سطح کشور ۴‌درصد مشترکان آب، بدمصرف هستند. برای مشترکان بدمصرف، ابتدا اخطار داده می‌شود، اگر روند مصرف خود را اصلاح نکنند، در وهله بعد با ۶ساعت قطعی آب روبه‌رو می‌شوند. به‌گفته مسئولان حوزه آب، عموم مردم در سال جاری در اصلاح روند مصرف، همکاری داشتند به‌طوری‌که مشترکان پرمصرف آب در تهران از ۴۸‌درصد به ۳۵‌درصد و مشترکان بدمصرف تهرانی از ۸‌درصد به ۵‌درصد کاهش پیدا کرده است‌. قطع آب، از خطوط قرمز در برنامه‌های وزارت نیرو است. این گفته حمیدرضا جانباز، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور است که اعلام کرده برنامه‌های بسیاری برای مدیریت تنش آبی در این دوره در نظر گرفته شده است که در بخش راهکارها و روش‌های تامین، توفیق چندانی نداشته‌ایم. وی معتقد است آمارها نشان می‌دهد مقایسه سهم هزینه آب و فاضلاب در سبد خدمات نشان می‌دهد که کشور در بدترین شرایط قرار دارد و فقط ۰.۶درصد سهم هزینه خانوار مربوط به خدمات آب و فاضلاب بوده و در سال‌های گذشته شکاف قیمتی بین قیمت فروش و قیمت تمام‌شده رو به افزایش بوده است.

روزنامه جام جم