معماری با حجب و حیای ایرانی

معماری سنتی ایرانی با شاخصه‌های اسلامی دارای ویژگی‌های خاص و وابسته به تناسبات، هندسه و فضاست. این سبک از معماری مانند معماری مصری‌ها یک معماری حجمی نیست، بلکه طراحی یک فضا در میان یک پوشش بوده و از عناصری مانند ایوان و ستون برخوردار است.

معماری ایرانی به‌دلیل حجب و حیایی که مردم داشتند نوعی معماری درونگرا به‌شمار می‌آید و در این معماری نمی‌توان به‌راحتی و مستقیم از خیابان و محله وارد خانه شد، بلکه با یک‌سری فیلترها، فضاها از هم جدا می‌شوند. در گذشته‌های نه‌چندان دور، هشتی‌های ورودی منازل دو در جداگانه داشت که وارد اندرونی و بیرونی می‌شد. اندرونی در معماری سنتی به جایی گفته می‌شد که بانوان و اهالی خانه در آنجا زندگی می‌کردند و بیرونی هم برای پذیرایی از مهمانان بود. شاید در معماری‌های سنتی مناطقی مثل کاشان و یزد، ساختمان‌ها نمای خاصی نداشته باشند اما داخل آنها بسیار زیبا، جذاب و دلنشین است. یکی از عناصر مهم در معماری سنتی، پرهیز از بیهودگی است. یعنی عنصر یا متریالی بی‌تاثیر در ساختمان طراحی نمی‌شود. بر همین اساس در گذشته فلز وجود نداشت و پنجره‌ها از چوب ساخته می‌شدند تا استحکام بیشتری داشته باشند. یا استفاده از شیشه‌های رنگی برای جلوگیری از تجمع پشه، مگس و حشرات موذی دیگر بود. مردمداری، عنصر دیگری از معماری سنتی ایرانی است. به این معنی که ساختمان‌ها با بدن انسانی همخوانی داشتند.

بر همین اساس فضاها را بزرگ نمی‌ساختند و در اندرونی سقف‌ها بلند نبود تا اتاق‌ها به‌راحتی گرم و سرد شوند. از دیگر ویژگی‌های معماری ایرانی، خودبسندگی است. یعنی مواد و مصالح به کار رفته در همان اقلیم یافت می‌شد و از همان خاک به دست می‌آمد. مثلا در معماری قبل از اسلام سنگ‌های مورد نیاز در ساخت‌و‌سازها را از مناطق دیگر می‌آوردند اما در معماری ایرانی ــ اسلامی از ابزار و مصالح اقلیمی استفاده می‌شود. با تمام این تفاسیر و درست در زمانی که دیگر معماری اصیل در ساختمان‌ها و بناها به چشم نمی‌خورد، نگاهی به بناهای سنتی باقیمانده از گذشتگان هم نشان می‌دهد ارزشی برای آنها قائل نیستیم. در شهرهای مختلف به تخریب بناهای تاریخی پرداخته و در جایی مثل یزد، حتی بادگیرها در حال محو شدن هستند. این در حالی است که عربستان طی ۴۰ سال اخیر در ساخت بادگیرها به جایی رسیده که آن را ثبت جهانی کرده است. فراموش نکنیم که بازارها، نمونه منحصر به‌فردی از معماری کهن این مرز و بوم هستند. در تیمچه بازار قم که اثری گرانقدر از استاد معمار قمی است، همه شاخصه‌های معماری سنتی در آن دیده می‌شود و حتی در‌ها دارای تناسب است اما در سبک جدید و ساختمان‌های نو، هیچ‌یک از این شاخصه‌ها به چشم نمی‌خورد. اگر بخواهیم کمی حساس‌تر به تجزیه و تحلیل وضعیت کنونی بپردازیم، می‌توان گفت حتی معماری مسجد مقدس جمکران نیز انتقاداتی به همراه دارد. از جمله این‌که در ساخت آن یک‌سری قوس‌های بیضی شکل ایجاد شده که دید گنبد را گرفته است و شبستان‌ها از کیفیت اجرای مناسب برخوردار نیست!