فانوس عمار روشنگر راه تبیین

سینماگران انقلابی کوشیده‌اند از این رسانه در راستای ترویج و نهادینه‌سازی ارزش‌های انقلاب و در بطن آن فرهنگ مقاومت استفاده کنند.

برگزاری جشنواره‌های سینمایی ازجمله اقدامات بارز پس از انقلاب در این مسیر بود. یکی از نمونه‌های موفق این رویدادها، «جشنواره‌ مردمی فیلم عمار» است که به واسطه شکل و شمایل متفاوت و پیوند تازه‌ای که بین مردم و سینما ایجاد کرد، خیلی زود مورد توجه قرار گرفت. کلید برگزاری جشنواره مردمی فیلم عمار اولین‌بار زمانی زده شد که جمعی از جوانان و فیلمسازان متعهد کشور آثاری را درباره فتنه ساخته‌بودند اما نهادهایی که باید از این آثار حمایت می‌کردند قدمی برای نمایش و دیده‌شدن آنها برنداشتند.

سایت این جشنواره در این خصوص چنین عنوان می‌کند: «... سال ۱۳۸۹، در اولین سالگرد حماسه نهم دی، طبیعی بود که تلویزیون فیلم‌های با موضوع فتنه را نمایش دهد اما این اتفاق نیفتاد. به‌همین‌دلیل، تعدادی از فعالان فرهنگی، تصمیم گرفتند در حد توان خود، برای رساندن این فیلم‌ها به دست مردم تلاش کنند. آنها با فعالان چند استان و شهرستان ارتباط گرفتند و درخواست کردند این فیلم‌ها را با هر امکاناتی که دارند در فضاهایی مثل مسجد، هیات، مدرسه و... نمایش دهند.»

برگزاری اولین دوره جشنواره هرچند قابل تحسین و ارزشمند بود اما تصورات بر این بود که یک اقدام احساسی و هیجانی است و دوره دیگری در پی نخواهد داشت. با وجود این در دی‌ماه ۹۰، فراخوان دومین دوره با هدف شناسایی و حمایت از فیلمسازان متعهد و ایجاد پایگاهی جهت پیشروی انقلاب اسلامی در سینمای ایران، منتشر و با استقبال مردم روبه‌رو شد.

۱۳ سال از این رویداد می‌گذرد و حالا سیزدهمین دوره جشنواره پس از عبور از فراز و نشیب‌های بسیار آغاز شد و در این مدت نشان داد که به بلوغ محتوایی و ساختاری رسیده‌است. این جشنواره چه از لحاظ شکل برگزاری و چه از حیث محتوای آثار، خطوط تمایز روشنی با جشنواره‌های مرسوم دارد. یکی از مهم‌ترین خطوط تمایز این جشنواره، شبکه گسترده اکران‌های مردمی و تنوع قالب‌های تولید محتوای چندرسانه‌ای است. از سوی دیگر پیوست‌های علمی و فرهنگ جشنواره در قالب برگزاری نشست‌های تخصصی نیز بر غنای علمی این رویداد فرهنگی افزوده‌است.

راهی برای تبیین و ازدست‌نرفتن سرمایه‌های فرهنگی

گرچه ساختار اصلی جشنواره عمار به سال ۸۹ بازمی‌گردد اما پایه‌های آن از سال‌ها قبل‌تر و طی کلاس‌های آموزشی فیلمسازی و سینما در باغ فردوس نهاده شد. اواسط دهه ۸۰ زنده‌یاد نادر طالب‌زاده دوره‌های آموزشی ویژه و فشرده فیلمسازی برای یک‌سری جوانان انقلابی حزب‌ا... لبنان و افغانستانی در باغ‌فردوس تهران بـرگزار کرد.

این دوره آموزشی‌ که با حضور اساتیدی چون مسعود فراستی، مسعود نقاش‌زاده، رضا برجی و... برگزار می‌شد به مرور محلی برای آموزش‌های کارگاهی سینما تبدیل گردید. هرچند بعد از مدتی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت تصمیم گرفت بخشی از باغ‌فردوس را به موزه تبدیل کند و با این اقدام تفکرات آموزشی نادر طالب‌زاده به حالت تعلیق درآمد. تعطیلی این مرکز آموزشی و عدم توانایی حفظ این هنرجویان باعث پراکندگی آنها شد. هنرجویان لبنانی با رفتن از ایران، تلویزیون المنار را پایه‌گذاری کردند و هنرجویان افغانستانی نیز به افغانستان برگشتند و در تلویزیون آنجا مشغول به کار شدند. متاسفانه برخی از این هنرجویان هم با وجود آموزش در ایران به دلیل نبود رویکردهای حفظ سرمایه‌های فرهنگی در بدنه نهادهای دولتی، به اروپا رفتند و جذب رسانه‌های فارسی‌زبان معاند شدند. از این رو نادر طالب‌زاده تلاش کرد تا با گردهم‌آوردن جوانان هنرمند ذیل یک جشنواره مردمی، در جهت تبیین دستاوردها و تلاش‌های انقلاب اسلامی از طریق رسانه سینما گام بردارد و جلوی از دست رفتن سرمایه‌های فرهنگی کشور را بگیرد. مسیری که طی ۱۳ سال گذشته نشان می‌دهد با موفقیت مثال‌زدنی طی شده‌است.

نگاهی به تاریخچه‌ جشنواره‌ مردمی فیلم عمار

اولین دوره جشنواره به کوشش دفتر مطالعات جبهه‌‌فرهنگی انقلاب‌اسلامی صورت گرفت و بر فیلم‌های مستند از زوایای پنهان فتنه‌ ۸۸ متمرکز بود، ۲۰ اثر به‌طور همزمان در ۳۰ نقطه‌ کشور مانند شهرهای مشهد، جیرفت، تبریز، تهران و... به‌صورت مردمی اکران شدند و مورد توجه مردم و مخاطبان قرار گرفتند. با وجود این‌که انتظار نمی‌رفت این جشنواره امتداد داشته‌باشد، سال۱۳۹۰ نیز فراخوانی برای ارسال آثار هنرمندان و سینماگران در پنج محور (تاریخ انقلاب، جنگ‌نرم فتنه ۸۷، نقد درون‌گفتمانی و بیداری اسلامی) توسط دبیرخانه‌ منتشر شد. به‌رغم بی‌توجهی بسیاری از رسانه‌های جمعی، استقبال مردمی از این دوره جشنواره افزایش یافت و ۲۷۶ اثر ارسالی هنرمندان و فیلمسازان به جشنواره، این‌بار در ۲۰۰ نقطه از شهرها و روستاهای کشور اکران شدند.
دوره‌ سوم آن ابعاد وسیع‌تری به خود گرفت و این‌بار جشنواره در چهار بخش مستند، سینمایی، نماآهنگ و انیمیشن برگزار شد. ۷۲۲ اثر به دبیرخانه جشنواره رسید که از این میان ۳۰۰ فیلم در ۹۰۰ نقطه اکران شدند. استقبال وصف‌ناپذیر چه در حوزه تولید و چه در حوزه اکران، برگزارکنندگان جشنواره را مصمم‌تر کرد.

چهارمین جشنواره سال ۹۲ برگزار شد. حضور فیلمسازان حرفه‌ای و جوان در آن نشان داد این جشنواره محفلی برای نمایش آثار جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و بروز استعدادهای جوان آن است. اضافه شدن بخش بین‌الملل در این سال، باعث شد بسیاری از فیلمسازان مستقل که فریاد بیداری آنها شنیده نمی‌شد در این جشنواره شرکت کنند. ۱۷۰۰ اثر داخلی و ۵۰۰ اثر بین‌المللی در این دوره از جشنواره شرکت کردند. تعداد اکران‌های همزمان در همه استان‌های کشور به بیش از ۲۵۰۰ مورد رسید، در حالی که در بسیاری از مکان‌های کشور اکران آثار این جشنواره در طول سال هم تداوم داشت. روند رو به رشد جشنواره مردمی عمار، چه از نظر گسترش اکران‌های مردمی و چه از حیث افزوده شدن شاخه‌های هنری متعدد همچون تولیدات رادیویی، لوح‌نگار، برنامه‌های تلویزیونی، پژوهش، اقلام تبلیغی و... تا به آن‌جا رسید که در هشتمین دوره از آن، بیش از ۳۰۰۰ اثر از هنرمندان و سینماگران در تمام کشور در این جشنواره اکران و سال به سال ایده‌های جدیدی برای گسترش آن طراحی شد.

تعیین بخش‌هایی همچون «حافظه ملی» که به تاریخ معاصر ایران می‌پردازد، «رویای ایرانی» که روایت پیشرفت‌های فناورانه در عرصه‌های مختلف است، «همت مومنانه» که شرح فداکاری و پشتکار هموطنان در حوزه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی است، «ملت قهرمان» که خلأ فقدان قهرمان کشور را جبران می‌کند؛ از جمله مواردی است که در سال‌های گذشته با استقبال مخاطبان مواجه شده‌است. اکران‌های مردمی در سال‌های گذشته نشان داد بخش قابل توجهی از مخاطبان بالقوه تولیدات تصویری و سینمایی از نگاه بسیاری از فیلمسازان ما پنهان مانده یا به تعبیر بهتر، نادیده گرفته شده‌اند. حالا بعد از گذشت ۱۳دوره از جشنواره عمار، با یک نگاه کلی به جشنواره به این نقطه می‌رسیم که این رویداد دیگر به محلی برای تعامل و تأمل فعالان حوزه اندیشه، رسانه و مردم تبدیل شده‌است.

۲۶ هزار و ۴۰۲ اثر در ۵۵ موضوع انقلابی

با مروری بر آمار ۱۳ دوره جشنواره عمار، ۲۶ هزار و ۴۰۲ فیلم در قالب‌هایی چون مستند، فیلم داستانی پویانمایی، فیلم ما، نماآهنگ، تولیدات تلویزیونی و... به جشنواره ارسال شده که ۳۳۶۱ موضوع آن در بخش رقابتی حضور داشته‌ است. براساس آمار، در طول این ۱۳ دوره، ۶۵۷۳ فیلم در قالب مستند، ۳۷۳۶ فیلم در قالب داستانی، ۱۵۰۵ فیلم در قالب فیلم ما، ۳۶۷۸ نماآهنگ و ۳۸۷۸ فیلم در قالب تولیدات تلویزیونی به دبیرخانه جشنواره ارسال شده است که نشان از گستره بسیار خوب آن در میان مردم دارد. یکی از برنامه‌های مهم جشنواره عمار در حوزه پژوهش است و دبیرخانه این جشنواره به منظور پشتیبانی تئوریک از فعالیت‌های جبهه انقلاب در عرصه فرهنگ، هنر و رسانه؛ بخش «نقدها، مقالات سینمایی و پژوهش» را توسعه داده و در دهمین دوره عمار، آغاز به کار جشنواره علوم انسانی عمار را به عنوان یکی از بخش‌های جانبی، اعلام کرد.

در این بخش و در تمام این دوره‌ها ۸۸۴ مقاله به جشنواره ارسال شده است. در بخش فیلمنامه نیز علاقه‌مندان به این حوزه سینمایی در طول ۱۳ دوره، ۳۴۹۴ متن به جشنواره ارسال کردند. در بحث موضوعات محوری جشنواره نیز، در ۱۳ دوره این جشنواره، ۵۵ موضوع همچون جنگ نرم، جنگ اقتصادی، ملت قهرمان، نقد درون‌گفتمانی، تاریخ معاصر ایران و جهان، مدافعان حرم، جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، تاریخ سیاسی، بیداری اسلامی، وحدت، ایران و آمریکا، حرکت‌های خودجوش مردمی و... متمرکز بوده است.

براساس آمار به دست آمده در طول این ۱۳ سال، آثار بسیار زیادی در این حوزه‌ها گردآوری شده‌ است. مثلا درخصوص بخش ملت قهرمان ۳۲۹ اثر، جنگ نرم ۴۸۱ اثر، نقد درون‌گفتمانی ۲۷۹ اثر، تاریخ معاصر ایران ۲۷۱ اثر، بیداری اسلامی و جهانی ۲۴۱ اثر، مدافعان حرم ۹۳ اثر و ... جمع‌آوری شد که بی‌شک می‌تواند گنجینه‌ای پربها برای نمایش ایران انقلابی به مردم باشد.

فعال‌ترین فیلمسازان عمار

محسن مقصودی، کارگردان و تهیه‌کننده با تولید ۵۹ اثر و داوری در یک اثر از رکوردداران جشنواره عمار است.

سیدسلیم غفوری را نیز می‌توان در زمره فعال‌ترین هنرمندان جشنواره عمار دانست. او ۱۷ فیلم را در این جشنواره اکران کرده و در ۸ جشنواره داور بوده است.

هادی محمدیان که پویانمایی سینمایی «شاهزاده روم» او رکورد فروش انیمیشن در سینمای ایران را شکست و جوایز زیادی در جشنواره‌های مختلف از آن محمدیان کرد از دیگر فعالان این جشنواره است. او در دوره‌های مختلف این جشنواره پنج فیلم ارائه داده و پنج بار هم به عنوان داور حضور داشته است.

در بخش بانوان نیز انسیه شاه‌حسینی، نویسنده و فیلمساز با ۷ داوری، یکی از فعالان این جشنواره بوده است.
با مروری به گستره فعالیتی جشنواره می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که اتفاق مهمی که در فیلم‌های جشنواره عمار افتاده این است که غالب سازندگان این فیلم‌ها جوان و درحال آزمون و خطا برای رسیدن به قله‌های کمال هنری هستند. ما در این جشنواره شاهد تولد یک جریان متعالی و انقلابی هستیم که اینها هنر را برای هنر نمی‌خواهند، بلکه تلاش دارند این ابزار را برای انتقال پیام خود به کار گیرند. برند اصلی این اتفاق فرهنگی و وجه تمایز آن با دیگر فستیوال‌های رایج در ایران و جهان «مردمی‌بودن» تمام جنبه‌های آن -از برگزارکننده گرفته تا اشخاصی که فیلم می‌‍‌سازند- است و جالب‌تر آن‌که اعضای اصلی دبیرخانه‌ها در استان‌های مختلف کشور، نمایش‌دهندگان، اعضای اتاق فکر، مستندسازان و... همگی به صورت رایگان، بدون هیچ چشمداشتی و فقط برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی کار می‌کنند.

تمام هم و غم این مجموعه عظیم، از ابتدا معرفی مجموعه عظیم مضامین دراماتیک انقلاب شکوهمند اسلامی برای استفاده فیلمسازان است تا گام موثری در جهت کامل‌ترشدن سینمای ایران برداشته باشد. بی‌شک باید این حرکت را که حالا شاهد بلوغ آن هستیم، به فال نیک گرفت و آن را سرآغاز یک جنبش و بالاتر از آن یک جریان در سینمای مستند ایران دانست.

رکوردداران جریان متعهد و معتقد به انقلاب

بلوغ جشنواره مردمی فیلم عمار، حاصل ادراک بی‌عدالتی در نظام رسانه‌ای کشور است. از این رو باید تلاش کرد با به صحنه‌آوردن هنرمندانی که عالم هنر را فرصتی برای رشد و تعالی انسان می‌دانند، صدای حنجره‌های سانسورشده و سیمای جمهور مردمانی باشد که در سپهر رسانه‌ای امروز ما، ضریب درخوری نمی‌یابند. ایده‌ای که در اواسط دهه ۸۰ با تلاش خستگی‌ناپذیر نادر طالب‌زاده، هنرمند فقیدی که نامش همواره در هنر فیلمسازی انقلاب ماناست، مطرح شد و به مرور با حضور هنرمندانی چون رضا برجی، پرویز شیخ‌طادی، جهانگیر خسروشاهی، ابراهیم فیاض، هوشنگ توکلی، سیدمسعود شجاعی طباطبایی و مسعود ده‌نمکی ریشه گرفت. نادر طالب‌زاده به عنوان یکی از پایه‌گذاران و در عین حال فعالان این جشنواره بود. او علاوه بر حضور مستمر، در جشنواره اول به عنوان داور بخش مستند، در دومین جشنواره به عنوان داور فیلم داستانی و مستند، در سومین جشنواره به عنوان داور بخش مستند و در چهارمین جشنواره به عنوان داور بخش بین‌الملل حضور داشت. وی همچنین در دو فیلم مستند عصر (قسمت غزه) و بین سندان و چکش به عنوان تهیه‌کننده و با مستند تقلب واقعی در کسوت کارگردان در جشنواره حضور داشت. رضا برجی نیز که با مستندسازی در ۱۴ جنگ بین‌المللی در این حوزه رکوردار است، در این جشنواره نیز پای ثابت بود. او با فیلم «در امتداد غدیر» در کسوت کارگردان حضور داشت و در اولین، هشتمین و دوازدهمین جشنواره به عنوان داور حضور پیدا کرد.

اضافه‌کردن مخاطبان جدید به سینما: یکی از ابتکارات جشنواره عمار، اکران‌ بدون نیاز به سالن سینما در سراسر کشور و اعتماد و اتکا به مردم در نمایش فیلم‌هاست. از یک‌سو چون با توجه به هویت مردمی آن در هر مکانی (مسجد، مدرسه، پارک، حوزه علمیه، منازل، پایگاه بسیج، سالن‌های نمایش و...) و با هر وسیله نمایشی (ویدئو پروژکتور، تلویزیون، رایانه و...) اکران می‌شود و فیلم مناسب همه سنین و همه اقشار در آن وجود دارد، این رویداد کاری کرد که در ۹۵ درصد شهرهای ایران که سالن سینما ندارند، امکان نمایش فیلم‌ها به وجود آید.

قهرمان‌پروری در سینمایی ضد قهرمان: قهرمان‌پروری یکی از راهکارهای وحدت‌آفرینی، هویت‌بخشی و ایجاد امید در جامعه است؛ موضوعی که سینمای امروز ایران توجه جدی به آن نمی‌کند و در سال‌های اخیر در ذهن خیلی از نویسندگان و کارگردانان کمرنگ شده‌است. جشنواره عمار به راحتی از کنار این مهم نگذشت و به تصویر کشیدن اسطوره‌هایی که وجودشان برای دلگرمی و وحدت درونی جامعه الزامی است را به عنوان یک هدف مورد تاکید قرار داد. این جشنواره با توجه به قهرمانان اصلی راه انقلاب، تلاش کرد با شناسایی شهدا، خانواده شهیدان و افراد تاثیرگذار در جهت رشد فکری انقلاب، که کمتر مورد توجه رسانه‌های دیداری و شنیداری قرار گرفته‌اند، بپردازد.

پایان انفعال مخاطبان در کشور: یکی از چالش‌های جدی جشنواره‌های سینمایی را باید تولید آثاری دانست که توجه جدی به مردم ندارند. به عبارتی، مردم نقش چندانی در مسیر تولید آنها ندارند و سبب دوری بسیاری از مردم از سینما شده‌است. در جشنواره‌ عمار برای نخستین‌بار، این مخاطبان هستند که سوژه‌ها و آثار مورد نظر خود را پیشنهاد می‌کنند و به آنها امتیاز و جایزه می‌دهند. پرداختن به نیازها و اولویت‌های مردمی جامعه، یکی از نقاط قوت این جشنواره است و باعث حمایت و توجه آحاد ملت نیز شده‌است. در حقیقت عمار، اتفاقی مبارک برای نشان‌دادن مفهوم جدیدی از سینمای ایران است که به دور از دغدغه‌های غالب در حوزه فرهنگ‌وهنر و به‌خصوص سینمای کشور شکل گرفت و امروز دیگر خانه امنی شده که فیلمسازان دغدغه‌مند انقلاب اسلامی در آن کار می‌کنند.

تکمیل چرخه‌ تولید توزیع و مصرف: جشنواره‌ مردمی عمار، رویدادی است که با هنرمندانی از جنس مردم، آثاری برای عموم خلق می‌کند تا همان مردم با حمایت از آثار دلخواه‌شان، چرخه‌ تولید، توزیع و مصرف آثار این جشنواره را تکمیل کنند. این موضوع توانسته چرخه معیوب سینمای ایران را که سال‌هاست از توجه مردمی خالی شده‌است، بهبود بخشد. ضمن آن‌که بی‌توجه به نبود زیرساخت‌های سینمایی ـ که دهه‌هاست مورد بی‌توجهی دولت‌ها قرار گرفته ـ این رویداد توانست سینما رابه در خانه مخاطبان ببرد، که کمتر رویداد سینمایی توانسته در جذب مخاطبان این‌گونه موفق عمل کند.

امتداد سالانه: امتداد سالانه و تعمیم تولید و توزیع فیلم‌ها و آثار تصویری مختلف در طول سال، یکی دیگر از ویژگی‌های متمایز و منحصربه‌فرد این جشنواره است. مهم‌ترین چراغ و فانوس همیشه روشن جشنواره مردمی فیلم عمار، سامانه عماریار با زیرشاخه اکران مردمی است و شما به‌عنوان مخاطب سینما هر زمان اراده کنید و شوق تماشا داشته‌باشید، می‌توانید سری به این سایت بزنید و آثار متنوع و مورد نظر خود را در قالب‌های مختلف چون فیلم سینمایی، مستند سینمایی، انیمیشن، داستانی کوتاه، تاک‌شو، سریال، نماآهنگ، موشن‌گرافی و... ببینید.