ریشه‌یابی سلامتی در دندان‌ها

این چالش ممکن است به جراحی دندان یا کشیدن بینجامد و در چنین صورتی می‎تواند منبعی برای ذخیره کردن سلول‎های بنیادی فرد باشد. این نوع از سلول‎ها که از پالپ دندان‎های عقل و شیری به دست می‎آیند در حال حاضر به‌طور ویژه مورد توجه محققان جهان هستند. تحقیقات نشان می‎دهد که این سلول‎ها احتمالا در درمان برخی بیماری‎های غیرخونی کاربرد دارند و جمع‌آوری و نگهداری آن‌ها در کشور‌های پیشرفته مختلف آغاز شده است. کشور ما هم تحقیقات خود را در این زمینه آغاز کرده است و به‌زودی امکان نمونه‌گیری و ذخیره سلول‎های ریشه دندان عقل و شیری در ایران محقق می‌شود. در گفتگو با دکتر مرتضی ضرابی، رئیس بانک خون بند‌ناف رویان، کاربرد‌های این سلول‎ها و مراحل تحقیقاتی مورد نیاز برای بهره‌برداری از آن‌ها را جویا شده‌ایم.

دکتر مرتضی ضرابی علت مورد توجه قرار گرفتن این نوع از سلول‎های بنیادی را این‎طور توضیح می‎دهد: «ریشه دندان‎های شیری یا همان پالپ دندان و دندان عقل نوعی از سلول‎های بنیادی مزانشیمی دارند که این سلول‎ها هم قدرت تکثیر خوبی دارند هم قدرت تمایز با بافت عصبی و استخوان و غضروف. میزان اولیه این سلول‌های بنیادی در دندان‎های شیری بسیار کمتر از دندان عقل است. تحقیقات در رابطه با کاربرد‌های این سلول‌ها هنوز در دنیا ادامه دارد. گزارش‎هایی ارائه شده که در برخی موارد آسیب‎های لثه یا آسیب استخوان فک از این سلول‏ها استفاده شده است، اما گزارش‎های این زمینه، هنوز خیلی زیاد نیست، چون به‌تازگی آغاز شده است.»

تحقیقات سلول‎های مزانشیمی در ایران

دکتر ضرابی از مراحل تحقیقاتی این کار در ایران به جام‌جم می‎گوید: «ما در ایران تلاش کردیم سلول‎های بنیادی مزانشیم ریشه دندان را جداسازی کنیم و آن را کشت داده و تکثیر کنیم. چندسالی هم هست که آن‌ها را به شکل فریز‎شده در مراکز تحقیقاتی نگهداری می‎کنیم. تا به امروز نمونه‎های تحقیقاتی در مؤسسه رویان اصفهان جمع‎آوری و نگهداری می‎شده است تا مراحل جمع‎آوری و نمونه‎سازی آن را تکمیل کنند و مراحل دانش فنی آن به مرور توسعه پیدا کند. در نظر داریم با تکمیل فرآیند حصول دانش فنی برای کسانی که مایل هستند این کار را انجام دهند، خدمات لازم را در ایران ارائه بدهیم.»

رئیس بانک خون بندناف ادامه می‎دهد: «سلول مزانشیم را در حال حاضر از بافت‎های دیگری مثل مغز استخوان و بند‌ناف استخراج می‎کنیم؛ برای مثال، سلول‌های بنیادی بندناف برای کودکانی که دچار فلج مغزی هستند در فاز یک و دو کارآزمایی بالینی قرار دارد، ولی هنوز از سلول‎های بنیادی مربوط به پالپ دندان استفاده نشده‎است.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا مشخص شده که این سلول‌های بنیادی در درمان چه بیماری‎هایی کارایی دارند، می‎گوید: «محققان معتقدند شاید این سلول‎ها بتواند بیشتر در درمان بیماری‏‎های عصبی مورد استفاده قرار بگیرد، زیرا که منشأ این سلول‎ها با سلول‎های ستیغ عصبی یکی است.»

شروع خدمات نگهداری سلول بنیادی دندان عقل تا پایان امسال

دکتر ضرابی در پاسخ به این سؤال که چه زمانی خدمات مربوط به ذخیره سلول‎های مزانشیم دندان عقل و شیری به صورت عملیاتی ارائه می‌شود، تصریح می‌کند: «تلاش ما این است که تا پایان امسال بتوانیم این خدمت را ارائه کنیم.»

او همچنین درباره این‌که برای ذخیره‎سازی سلول‎های بنیادی ریشه دندان شیری و دندان عقل باید به چه مراکزی مراجعه کرد، توضیح می‌دهد: «خانواده‎ای که می‌خواهد سلول‎های بنیادی را برای فرزندی که دندان شیری دارد ذخیره کند باید به دندانپزشک مراجعه کند تا دندان کشیده شود. دندانی که خودش بیفتد برای این کار مناسب نیست، زیرا که به بزاق دهان آغشته شده و سلول‎ها کاهش پیدا می‎کنند. در جراحی دندان عقل هم می‌شود دندانپزشک پس از کشیدن دندان عقل آن را در محیط مناسبی قرار دهد تا بعدا جداسازی سلول‎ها انجام شود.»

کاربرد سلول‎های بنیادی دندان عقل با بند‌ناف متفاوت است

به‌گفته رئیس بانک خون بند‌ناف، در بیشتر کشور‌هایی که بانک بند‌ناف دارند، بانک پالپ دندان هم دارند، ولی هیچ‌یک تا به‌حال اعلام نکرده‎اند که این سلول‎ها را برای چه بیماری‏هایی قرار است استفاده کنند. آنچه مسلم است این که با پیشرفت‎های پزشکی در حوزه سلول‎های بنیادی، به‌زودی کاربرد‌های زیادی برای این سلول‎ها به دست خواهد آمد. شاید این تصور برای خیلی‌ها پیش بیاید که اگر فرصت ذخیره‎سازی سلول بندناف را از دست دادند، می‎توانند در زمان جراحی یا کشیدن دندان عقل برای نگهداری سلول‎های بنیادی اقدام کنند؛ درحالی که نوع این سلول‏ها با هم متفاوت هستند.

دکتر ضرابی در توضیح این مسأله به جام‌جم می‎گوید: «سلول‎های پالپ دندان نمی‏تواند جایگزین سلول‎های بنیادی بندناف باشد، زیرا سلول‌های بندناف، خون‌ساز بوده و در بیماری‎های خونی قابل استفاده است. در بیماری‎های تالاسمی و سرطان خون حتما نمونه سلول بنیادی خون بندناف مورد نیاز است. این فرصت ارزشمندی است برای این که منبعی از سلول‎های مزانشیم برای بیماری‎های غیرخونی مانند اوتیسم، سکته‌های مغزی، قلبی، دیابت و... در اختیار داشته باشند.» بنابراین هرکدام از این سلول‎ها کارایی خود را خواهند داشت.

تولد محصولات بومی از همکاری رویان و دانش‎بنیان‌ها

از افق‎های روشنی که پیش روی فعالیت‎های دانش‌بنیان وجود دارد و باید هرچه بهتر و دقیق‎تر برای محققان کشور روشن شود همکاری با مراکز علمی تخصصی است. از دل این همکاری‎ها، نیاز‌های علمی و تحقیقاتی به‌خوبی شناسایی می‎شود و شرکت‎ها می‎توانند اولویت‎های کاری خود را در زمینه تخصصی‎شان پیدا و در همان حوزه شروع به کار کنند. در همین راستا همکاری‎های موثری در حوزه فناوری و توسعه سلول‌های بنیادی بین شرکت‎های دانش‎بنیان و بانک خون بند‌ناف مؤسسه رویان اتفاق افتاده است که در ادامه به طور مختصر به آن اشاره می‌کنیم.

جلوگیری از خروج ارز با ساخت مخزن ذخیره‎ سازی

بانک خون بند‌ناف در همکاری با شرکت‎های دانش‎بنیان امسال دستاورد‌های بسیار مهمی به‌دست آورده است. در این همکاری‌ها، یکی از شرکت‎های دانش‎بنیان به کمک بانک خون بندناف موفق شده اولین نمونه مخزن نگهداری نیتروژن مایع را طراحی کند و از این راه جلوی خروج ارز از کشور برای تهیه مخزن خارجی را بگیرد. به‌گفته دکتر ضرابی، حجم این مخزن ۱۸۰۰ لیتر است و برای نگهداری محصولات زیستی در دمای منفی ۱۹۶سانتی‎گراد مورد استفاده قرار می‎گیرد. این مخزن فقط مخصوص نگهداری نمونه‌های زیستی بانک خون بند‎ناف نیست و می‎تواند در صنایع دارویی، بهداشتی، غذایی، پزشکی و آزمایشگاهی مورد استفاده قرار بگیرد.

زخم‌‎پوش زیستی با توان ترمیم و بازسازی بالا

محصول دیگری که از دل فعالیت‏های علمی و تلاش‎های بانک خون بند‌ناف و شرکت‎های دانش‎بنیان متولد شده است، زخم‌پوش یا پانسمان زیستی است که از پرده جنینی به د‌ست آمده و برای زخم‎های حاد و مزمن، سوختگی‎ها و جراحی‎های قرنیه و همین‎طور زخم پای دیابتی به کار می‎رود. تولید این پانسمان، کشور را از نمونه‎های خارجی بی‌نیاز می‌کند و با داشتن پروتئین و فاکتور رشد برای ترمیم و بازسازی بافت‎ها بسیار مفید است.

روزنامه جام جم