تامین مالی‌جمعی: مشارکت مستقیم شهروندان در تولید دانش‌بنیان

«تامین مالی» که بسیاری از ما به اشتباه آن را به «وام» محدود می‌کنیم، دنیای وسیعی است که ابزار‌های متنوعی دارد. هرکدام از این ابزار‌های تامین مالی، کارکرد، ویژگی‌ها و ملاحظات خود را دارد و می‌تواند گره از کار کسب‌وکار‌ها در مراحل مختلف چرخه عمرشان باز کند. «تامین مالی جمعی» یا همان «کرادفاندینگ» از ابزار‌های نوآورانه و موثر دنیای تامین مالی است که پس از چند سال انتظار، از اوایل سال گذشته به همت فرابورس ایران عملیاتی شد. تامین مالی جمعی سه رکن اصلی دارد:

۱) سرمایه‌پذیر: کسب‌وکاری که به دلایلی (عمدتا تامین سرمایه در گردش) نیازمند منابع مالی است و آماده است تا سرمایه‌گذاران را در سود و زیان کسب‌وکار خود شریک کند.

۲) سرمایه‌گذار (ان): افراد حقیقی یا حقوقی که علاقه‌مند به مشارکت در سود و زیان سرمایه‌پذیر هستند.

۳) عامل (یا سکو): سرمایه‌پذیر‌ها را شناسایی و ارزیابی کرده، در معرض دید سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد و امکان سرمایه‌گذاری در طرح سرمایه‌پذیر را فراهم می‌سازد.

از ویژگی‌های مهم تامین مالی جمعی این است که اجازه می‌دهد منابع مالی سرمایه‌گذاران که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها را شهروندان عادی با سرمایه‌های خرد تشکیل می‌دهند، به‌طور مستقیم و بی‌واسطه وارد عرصه کار و تجارت و به‌ویژه «تولید» شود.

به بیان دیگر، به جای این‌که شهروندان سرمایه خود را نزد بانک‌ها بسپارند تا بانک‌ها این منابع را تجمیع و به عرصه تولید تزریق کنند، خودشان طرح‌های سرمایه‌پذیر را می‌بینند، وارسی کرده و در مورد مشارکت در آن‌ها تصمیم می‌گیرند.

تامین مالی جمعی در ایران، به‌درستی محدود به شرکت‌های دانش‌بنیان نیست، اما صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری که ماموریت آن تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان است، این فرصت را برای استفاده از منابع مردمی (در کنار منابع دولتی و عمومی) در پیشبرد طرح‌های دانش‌بنیان غنیمت شمرد و با تضمین اصل سرمایه سرمایه‌گذاران (بخوانید بیمه اصل پول شهروندان)، تلاش کرد تا شهروندان بیشتری را به مشارکت در تامین مالی جمعی طرح‌های دانش‌بنیان ترغیب کند.

صندوق بر این باور بود که اغلب طرح‌های دانش‌بنیان، به لحاظ اقتصادی جذاب و سودآور است و حالا که امکان مشارکت مردم و کسب منفعت آن‌ها از این طرح‌ها فراهم شده است، دلیلی وجود ندارد که این فرصت از شهروندان دریغ شود. به همین منظور، صندوق یک مسابقه تلویزیونی به نام «کارویا» تدارک دید که سال گذشته از شبکه اول سیما پخش شد و حدود ۲۰ طرح سرمایه‌پذیر دانش‌بنیان را پس از ارزیابی هیات داوران، در معرض دید عموم قرار داد.

واکنش سرمایه‌گذاران به مسابقه کارویا غافلگیرکننده بود و برخی از این طرح‌ها رکورد‌های تامین مالی جمعی را جابه‌جا کردند. برای مثال یکی از این طرح‌ها توانست ظرف ۱۵ دقیقه، ۴ میلیارد تومان منابع جمع‌آوری کند که در نوع خود بی‌نظیر بود.

در این مسابقه، در مجموع ۱۸طرح دانش‌بنیان توانستند ۳۹میلیارد تومان منابع مالی از ۱۶۲۷ سرمایه‌گذار حقیقی و حقوقی دریافت کنند. میانگین زمان اجرای این طرح‌ها ۱۰ ماه و میانگین سود سالانه آن‌ها نیز ۵۰‌درصد اعلام شده بود.

اما برخی با دیده تردید به این طرح‌ها نگاه می‌کردند و سؤال‌شان این بود که آیا واقعا این طرح‌ها خواهند توانست برای مثال ۵۰‌درصد ارزش‌افزوده ایجاد کنند؟ و اگر این ارزش‌افزوده را ایجاد کردند، آیا واقعا آن را به‌موقع به سرمایه‌گذاران خواهند رساند؟ به‌طور خلاصه، آیا سازوکار تامین مالی جمعی قابل اعتماد است؟ و آیا طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیان واقعا سودآور است؟

حالا پس از گذشت کمتر از یک‌سال از پخش برنامه کارویا از شبکه یک سیما، پاسخ این سؤال‌ها تا حد خوبی روشن شده است. پنج شرکت دانش‌بنیان که جزو اولین شرکت‌کننده‌های کارویا بودند، موفق شدند سود پیش‌بینی‌شده را محقق کنند و اصل و سود پیش‌بینی شده را به سرمایه‌گذاران خود بپردازند.

گرچه تامین مالی جمعی اساسا ابزاری برای تامین مالی خرد محسوب می‌شود و هنوز راه درازی برای همه‌گیرشدن و موفقیت در پیش دارد، اما این شروع خوبی بود که خبر از آینده‌ای بزرگ برای تامین مالی جمعی می‌دهد. آینده‌ای که به شهروندان ایرانی، فارغ از جنسیت، سن و محل سکونت، اجازه می‌دهد بی‌واسطه در تولید دانش‌بنیان مشارکت کنند و از منافع اقتصادی آن بهره‌مند شوند.