تجمیع نخبگان برای اثرگذاری بر تمدن‌اسلامی

مهم‌ترین هدف این مجموعه، تحقق عدالت آموزشی در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی و شناسایی، هدایت و تربیت دانش‌آموزان با استعداد‌های برتر برای پرورش نخبگان آینده کشور است. رهبر معظم انقلاب اسلامی، در بیانات خود مدارس پرورش استعداد‌های درخشان را از مسائل مهم و اساسی آموزش و پرورش خوانده‌اند و همواره بر جدی گرفتن موضوع شناسایی و پرورش استعداد‌های درخشان تأکید دارند.

با وجود فراز و فرود‌هایی که این سازمان در طول سال‌های فعالیت خود داشته در سال ۱۳۹۷ با دستور رهبر انقلاب مجدد احیا و سال ۱۳۹۸ اساسنامه آن ابلاغ شد و سال ۱۳۹۹ اولین رئیس سازمان شروع به فعالیت کرد. سمپاد اکنون بیش از ۱۲۰‌هزار دانش‌آموز را در ۷۰۰ مدرسه سطح کشور پشتیبانی می‌کند. بسیاری از این دانش‌آموزان با حمایت‌های آموزشی و فرهنگی که در مدارس استعداد‌های درخشان دریافت می‌کنند به مقام‌آوران المپیاد‌های جهانی و رتبه‌های برتر کنکور کشور تبدیل می‌شوند. در گفتگو با دکتر الهام یاوری، ریاست سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان و معاون وزیر آموزش و پرورش، ویژگی‌های این سازمان و اهداف و چشم‌اندازش در مسیر شناسایی و پرورش نخبگان کشور را بررسی کرده‌ایم.

رویکرد کلی مدارس سمپاد، پرورش نیروی انسانی توانمند و باانگیزه برای پیشرفت همه‌جانبه کشور است. برخلاف دیدگاهی که گاهی تصور می‌شود فقط مدارس غیرانتفاعی، پسران و دانش‌آموزان پایتخت حائز رتبه‌های برتر کنکور هستند، اما بررسی رتبه‌های تک‌رقمی کنکور نشان می‌دهد دانش‌آموزان در تمام قسمت‌های کشور موفق به کسب رتبه‌های برتر در آزمون‌های علمی می‌شوند.

سمپاد، نمونه‌ای از مدارس کشور

مدارس سمپاد در همه شهر‌هایی که بیش از ۳۰۰۰دانش‌آموز مقطع هفتم و دهم داشته باشند، دارای مدارس‌استعداد درخشان هستند؛ این یعنی در حال حاضر در بیشتر استان‌های کشور مدارس سمپاد در حال فعالیت هستند. این موضوع، امکان دسترسی به این مدارس را حتی برای شهر‌های کوچک‌تری که با فاصله اندکی از شهر‌های بزرگ‌تر قرار دارند، فراهم کرده است.

دکترالهام یاوری در پاسخ به پرسش جام‌جم در خصوص تفاوت مدارس سمپاد با مدارس دیگر می‌گوید: «اساسا مدارس سمپاد تفاوت شاخص یا امکانات ویژه‌ای در مقایسه با مدارس عادی کشور ندارند. مهم‌ترین ویژگی در مدارس سمپاد وجود دانش‌آموزان مستعد و توانمند است. با توجه به این‌که این دانش‌آموزان بر اساس آزمون‌های ورودی انتخاب شده و تقریبا همگی در یک سطح قرار دارند، این موضوع موجب ایجاد انگیزه، تلاش بیشتر و اثر هم‌افزایی بر یادگیری بیشتر آن‌ها می‌شود. از طرف دیگر، معمولا سعی می‌شود معلمان خبره‌تر و باتجربه‌تر در این مدارس آموزش دهند تا امکان تعمق بیشتر دانش‌آموزان در مباحث درسی بیشتر فراهم شود.» وی درخصوص منابع آموزشی این دانش‌آموزان می‌گوید: «منابع اصلی همان کتاب‌های درسی مدارس است. در دوره اول متوسطه منابع محدودی به عنوان مکمل‌های آموزشی هم به این دانش‌آموزان تدریس می‌شود، اما در دوره دوم، سوالات بیشتر دانش‌آموزان و علاقه آن‌ها به یادگیری بیشتر تنها عامل آموختن بیشتر آنهاست.»

پرورش استعداد‌های درخشان

دکتر یاوری در خصوص نحوه گزینش و پرورش دانش‌آموزان استعداد درخشان توضیح می‌دهد: «مبنای گزینش در دوره هفتم، تست‌‎های هوش و در مقطع دهم سوالات درسی مفهومی است که پاسخگویی به آن‌ها نیاز به هوش و خلاقیت بالاتر داشته باشد.» وی می‌افزاید: «هم‌سطح شدن دانش‌آموزان، فضا را باز می‌کند که دانش‌آموزان تلاش بیشتری کنند و انگیزه بیشتری داشته باشند و فرصت بیشتری برای پرداختن به جزئیات و فهم جزئیات مطلب داشته باشند و قاعدتا رشد بهتری داشته باشند. پس از آن مهم‌ترین منبع برای پرورش استعداد‌های مختلف دانش‌آموزان کلاس‌های فوق‌برنامه‌ای متنوعی است که برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود. بر این اساس هر دانش‌آموز بر اساس علاقه‌مندی و استعدادی که دارد می‌تواند در کلاس‌های فرهنگی و علمی مورد نظرش شرکت کند.»

تجمیع یا تمرکز‌زدایی؟!

از جمله انتقاداتی که به فعالیت مدرسه‌های استعداد درخشان می‌شود این است که تمرکز اصلی امکانات و ظرفیت‌ها بیشتر در کلانشهر‌ها و به‌ویژه تهران متمرکز شده و این موضوع سبب‌شده بسیاری از دانش‌آموزان مستعدی که در شهرستان‌های کوچک‌تر یا مناطق محروم ساکن هستند، فرصت شکوفایی استعدادشان را پیدا نکنند. به همین دلیل برخی معتقدند تمرکززدایی از امکانات سمپاد می‌تواند منافع بیشتری برای پرورش استعداد‌های کشور به همراه داشته باشد. دکتر الهام یاوری، ریاست سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان، در پاسخ به این انتقاد معتقد است که خرد‌کردن و توزیع امکانات چاره کار نیست و باید منابع و امکانات به‌صورت متمرکز تجمیع شود. وی در جلسه هم‌اندیشی ۴ مهر ۱۴۰۱، با جمعی از مدیران آموزش و پرورش استان گلستان بیان کرد: «مدارس سمپاد همواره ظرفیت لازم را برای پیاده کردن تعلیم و تربیت تمام ساحتی و مطرح شدن به‌عنوان مدارس الگو در تراز سند تحول بنیادین را دارا هستند.» رئیس سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان کشور معتقد است که دانش‌آموزان سمپاد از لحاظ تمکن مالی و سطح اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده نماینده طبیعی از سطح جامعه هستند و موفقیت‌های بیشتر این دانش‌آموزان به کاهش شکاف طبقاتی کمک کرده و موجب حضور همه اقشار در سطوح بالای علمی کشور می‌شود. بر‌اساس سیاست‌گذاری‌های سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان، مدارس سمپاد در خدمت کل دانش‌آموزان کشور است و فرقی ندارد که الزاما دانش‌آموزی در داخل مدارس سمپاد باشد تا از حمایت‌های این سازمان برخوردار شود. به گفته رئیس این سازمان بسیاری از مدارس سمپاد، ورزشگاه و آزمایشگاه‌های خوبی دارند که می‌توان از ظرفیت این مدارس برای دانش‌آموزان آن یا مدارس دیگر استفاده کرد.

امکان بهره‌مندی از امکانات آموزشی برای اقشار مختلف

از‌جمله نگرانی‌های خانواده‌ها برای ورود فرزندان‌شان به مدارس سمپاد، شهریه سنگین این مدارس و تهیه امکانات مورد نیاز است. این در حالی است که میزان شهریه مصوب برای مدارس سمپاد نیمی از شهریه مدارس هم‌طراز خودش است. دکتر یاوری در خصوص اقدامات صورت گرفته از سوی سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان برای دسترسی عادلانه تمام اقشار جامعه به امکانات آموزشی مطلوب به جام‌جم می‌گوید: «ما طیف وسیعی از تخفیف‌ها را برای خانواده‌ها با سطوح درآمدی مختلف در نظر گرفته‌ایم. گاهی براساس شرایط با حفظ کرامت دانش‌آموزان ممکن است کلا شهریه‌ای دریافت نشود یا در مواردی کمک‌هایی از سوی مدرسه و انجمن اولیا و مربیان مدارس برای خانواده‌هایی در نظر گرفته می‌شود. تمام تلاش ما این است که هیچ دانش‌آموزی به دلیل مشکلات اقتصادی از تحصیل در مدارس سمپاد محروم نشود.»

آمار‌ها حاکی است که ۵۰درصد دانش‌آموزان از مدارس دولتی به سمپاد می‌آیند و مدرک تحصیل والدین بین‌کارشناسی و کارشناسی‌ارشد است. همچنین ۵۸ درصد والدین کارمند هستند. از جمله اقداماتی که این مجموعه در راستای اجرای عدالت آموزشی و برابری تحصیلی در کشور رقم زده است شاید بتوان به ظرفیت پیش آمده در دوره همه‌گیری کرونا اشاره کرد که ویدئو‌های آموزشی مدارس سمپاد در اختیار سایر دانش‌آموزان مدارس دیگر نیز قرار گرفت. همچنین در برنامه تلویزیونی علمی‌شو نیز مباحث مربوط به المپیاد رشته‌های مختلف توسط استادان این دوره‌ها آموزش داده شدند تا دانش‌آموزان سراسر کشور به این امکانات دسترسی داشته باشند. شاید تداوم چنین فعالیت‌هایی حتی اکنون که مدارس به روال عادی کاری خود بازگشته‌اند بتواند اثرگذاری خوبی در پرورش و آماده‌سازی نخبگان از سراسر کشور برای شرکت در آزمون‌های سراسری از‌جمله المپیاد‌های علمی و کنکور به همراه داشته باشد.

افتخار‌آفرینی در المپیاد‌های جهانی

رهبرمعظم انقلاب در دیدار با معلمان و فرهنگیان به مناسبت روز معلم در سال ۱۳۹۸ تأکید فرمودند: «مدارس استعداد‌های درخشان خیلی مهم است. نخبه‌پروری خیلی مهم است. مدارس استعداد‌های درخشان نبایست تضعیف بشود. هر چه می‌توانید این‌ها را تقویت کنید و جایگاه کشور در المپیاد‌های جهانی بایستی حفظ بشود. یکی از افتخارات کشور همین بچه‌های المپیادی هستند که می‌روند رتبه‌های بالا را در دنیا کسب می‌کنند و می‌آیند. نگذارید رتبه این‌ها تنزل پیدا کند.»

باشگاه دانش‌پژوهان جوان به‌عنوان زیرمجموعه سازمان ملی استعداد‌های درخشان نیز به‌صورت تخصصی به برگزاری دوره‌های آموزشی المپیاد در رشته‌های مختلف و برگزاری المپیاد‌های کشوری می‌پردازد. این باشگاه اواخر دهه‌۸۰ و اوایل دهه‌۹۰ منحل شد و عملا فعالیت پررنگ و رسمی نداشت که منجر به افت نتایج المپیاد‌ها شده بود. این مجموعه مجدد به‌تازگی احیا شد و اساسنامه آن به تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی رسید و توسط رئیس‌جمهور ابلاغ شد. اقداماتی که درنهایت موجب کسب مدال‌های رنگارنگ برای اعضای تیم‌های ملی المپیاد‌های جهانی شده و نام کشور را در المپیاد‌های جهانی ۲۰۲۲ با افتخار به اهتزاز درآورده است.

المپیاد زیست‌شناسی: رتبه اول ۴ مدال طلا
المپیاد نجوم: رتبه اول ۹ مدال طلا
المپیاد شیمی: رتبه سوم ۲ طلا و ۲ نقره
المپیاد فیزیک: ۲ مدال نقره و ۳ برنز
المپیاد ریاضی: هشتم ۳ مدال طلا و ۳ مدال نقره

چشم‌انداز پرورش نخبگان آینده

برنامه کوتاه‌مدت سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان از سال ۹۹ آغاز شده و طی دو سال تا مهر۱۴۰۱ ادامه داشته و شامل سازمان‌سازی، نیروسازی از سمپاد برای دانش‌آموزان، اولیا و مربیان و جامعه بوده است. دکتر یاوری در خصوص چشم‌انداز فعالیت‌های آینده این سازمان به جام‌جم می‌گوید: «برنامه چارچوب مفهومی طرح سمپاد تدوین شده و افراد متخصص در این رابطه نظر داده‌اند، ویژگی‌های موردنظر برای تربیت دانش‌آموزان سمپاد را استخراج کردند. بر این اساس قرار است برنامه‌های فوق‌برنامه‌ای که اغلب اختیاری هستند به دانش‌آموزان ارائه شود تا بتوانند ویژگی‌های موردنظر را در خودشان تقویت کنند.»

مدارس سمپاد، محلی به منظور تجمیع افراد مستعد برای اثرگذاری در فضای تمدنی کشور و تمدن اسلامی است تا با استفاده از همکاری و شبکه‌سازی با یکدیگر به هدف حل مسأله برسند. شعار این دانش‌آموزان «هر نیاز کشور؛ یک سمپادی آماده اثرگذاری» تعیین شده که نشان از هدف‌گذاری این مجموعه برای پرورش نخبگان آینده کشور است.

روزنامه جام جم