بوی رضوان می‌آید از این مسیر

این یک روایت حکومتی از طی طریق با پای پیاده در مسیر امام رضاست؛ روایت‌های مردمی، اما حکایت دیگری دارد. طبق تنها سندی که اکنون در این خصوص در دست است و شامل عکس و خبری مندرج در یک روزنامه می‌شود، اولین زائر‌های پیاده امام هشتم (ع)، چهار نفر بودند که حدود ۷۰سال پیش از شمال کشورمان خود را به مشهد رسانده و به پابوسی شاه خراسان مشرف شدند. از آن زمان تا به امروز به‌تدریج فرهنگ پیاده‌روی از سراسر کشور به سمت مشهد، در دهه پایانی ماه صفر باب شد. تا همین یکی دو دهه اخیر که خیل زوار پیاده به ده‌ها هزار نفر رسید و همزمان گروهی از خیرین و تجار مشهد زیر پرچم ثامن‌الحجج گردهم آمده و با تاسیس ستادی مردمی با عنوان جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا، بنای خدمتگزاری به این زوار را در مسیر‌های منتهی و شهر مشهد پایه‌گذاری کردند. از زمانی که اربعین حسینی به پایان می‌رسد، صدای زنگ کاروان‌های پیاده از مسیر‌های منتهی به مشهد در خراسان به گوش می‌رسد؛ کاروان‌هایی که هر سال بر تعداد و جمعیت‌شان افزوده می‌شود و با هروله طی‌طریق می‌کنند تا دست‌کم خود را برای آخرین روز ماه صفر و سالروز شهادت مولایشان به بارگاه منور هشتمین اختر امامت و ولایت برسانند.

اگر شاه‌عباس با نیات سیاسی و حکومتی ۴۰۰سال پیش، پا در دشت و بیابان گذاشت و طبق برخی اسناد ۲۸روزه و طبق برخی دیگر ۴۱روزه با پای پیاده خود را به مشهد رساند، اما خراط بازرگان رشتی، حدود ۷۰سال پیش نذر کرد که برای رفع مشکلاتش پای پیاده، زائر امام هشتم شود و در سال۱۳۳۳ با سه نفر از کارکنانش، یعنی فخریان، پشت شاه و هاشمی از رشت راهی دشت و صحرا و بیابان شدند و خود را ۳۴روزه و پس از طی ۱۴۴۰کیلومتر به مرقد منور امام هشتم رساندند. خبر این سفر سخت و پررنج و درازمدت در یکی از روزنامه‌ها منتشر شد و احتمالا از بلندگوی رادیو هم به گوش برخی از مردم ایران رسید.

مشخص نیست خبر به گوش چند نفر از جمعیت ۹ میلیون نفری ایران در آن سال‌ها رسیده بود؛ آنچه مشخص است این‌که از همان سال‌ها آرام‌آرام مردم از گوشه و کنار ایران، با دل‌های شکسته و خسته، به نیت رفع مشکلات یا برآورده شدن حاجات یا عرض ارادت، به زیارت مولای خود در خراسان با پای پیاده روی آوردند و فرهنگ پیاده‌روی از نوع رضوی‌اش، کم‌کم باب و پرآوازه شد؛ سفری طولانی، با سختی‌های بی‌شمار در مسیر که چندان خبری از آن در رسانه‌ها نبود، با این حال هر سال دهان به دهان به گوش بقیه می‌رسید و هرسال بر جمعیت سال قبل افزوده می‌شد.

در یکی از روز‌های پایانی ماه صفر در سال ۱۳۸۰، اما مرحوم اعتضاد رضوی، از خیرین بنام و بنیانگذار مدارس نوین در مشهد، با تهیه مقداری آب و غذا خود را به جاده قدیم مشهد و نزدیکی کارخانه یکی از خیرین مشهدی به نام ازغدی می‌رساند، تا به زوار پیاده امام رضا، آب و غذا برساند. وقتی حال و روز زوار و آنچه از خستگی، گرسنگی و تشنگی در راه بر آنان رفته را می‌بیند، ایده خدمت‌رسانی به این زائران در ذهنش می‌نشیند و آن را با ازغدی در میان می‌گذارد و می‌خواهد که برای آن برنامه‌ریزی کنند.

این برنامه ریزی، پایه شکل‌گیری ستاد مردمی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا در سال۱۳۸۱ می‌شود و هسته مرکزی و ترکیب اولیه آن را خیرین بزرگ مشهد که عمدتا از تجار، مدرسه‌سازان، فرهنگیان و جامعه پزشکی بودند، تشکیل می‌دهند؛ افرادی، چون آقایان رجایی، ازغدی، سیدمحمود منبتی، رأفتی، سیدمحمود علوی، اخوان، حسین رضایی و مرحوم اعتضاد و نورمندی پور. در آن سال‌ها جمعیت زوار پیاده امام رضا (ع) حدود ۲۰هزار نفر بود و این افراد با جلب مشارکت‌های مالی و غیرمالی مردمی به کمک آن‌ها در جاده‌های منتهی به مشهد رفته و با برپا کردن موکب‌های بین راهی، پس از برطرف کردن تشنگی و گرسنگی، خستگی سفر را از تن آن‌ها می‌زدودند.

تقریبا هفت تا هشت سال گذشت تا دولتی‌ها هم پای کار آمدند و نهادهایی، چون استانداری، شهرداری، هلال احمر و ... هر کدام گوشه‌ای از کار را در دست گرفته و همزمان با افزایش جمعیت و نیاز زائر و تشکیل واحد زیارتی در نهاد‌های دولتی، خدمت‌رسانی به آن‌ها را در سطحی وسیع گسترش دادند تا امسال که پیش‌بینی شده حدود ۶۰۰ هزار نفر با پای پیاده خود را به مشهد برسانند.

حسین رضایی، سخنگوی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا (ع) که جزو هسته اولیه این جمعیت است دراین باره به جام‌جم می‌گوید: در سال تاسیس این جمعیت، ۱۶ ایستگاه صلواتی در دو محور نیشابور به مشهد و قوچان به مشهد برپا کردیم. همزمان شش واحد خدمتگزاری شامل اسکان، فرهنگی، تغذیه، روابط عمومی و مشارکت‌های عمومی و جاده‌ای را برای خدمت تعریف کردیم.

در ادامه هر سال که بر تعداد زائران پیاده در جاده‌ها افزوده می‌شد، خدمات‌رسانی را بر‌اساس نیاز آن‌ها بازتعریف کرده و گسترش می‌دادیم. به عنوان مثال سال۱۳۹۸ که آخرین سال خدمت به زائران پیش از محدودیت‌های کرونایی بود، ۴۹۸هزار و ۸۸۹زائر پیاده در قالب ۲۶۶۰ کاروان و همچنین تعدادی زوار انفرادی، وارد مشهد شدند که حدود ۳۰۰هزار نفر آن‌ها مرد بودند.

وی با بیان این‌که از پنج سال پیش و به منظور ساماندهی و مدیریت بهتر خدمات‌رسانی به زائران، ثبت نام آن‌ها به‌ویژه زائرانی که در مشهد محل اسکان ندارند در سامانه‌ای صورت می‌گیرد، می‌افزاید: ثبت‌نام زائران امسال از نیمه محرم آغاز شد و از علاقه‌مندان خواستیم همگی به‌صورت کاروانی عازم این سفر شوند تا با داشتن آمار دقیق بتوانیم اماکن اقامتی مناسب همراه با دیگر خدمات مورد نیاز را در مسیر و شهر مشهد به آن‌ها ارائه کنیم.

به گفته رضایی، تاکنون ثبت‌نام ۱۱۰هزار نفر قطعی و برای اسکان آن‌ها در مشهد چاره‌اندیشی شده و ۵۰ هزار نفر دیگر هم ثبت نام کردند که درحال پیش‌بینی محل اسکان مناسب برای آن‌ها هستیم.
سخنگوی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا (ع) با اشاره به تدارک ۲۶۶ محل اسکان شامل ۲۰۰مدرسه، ۵۴حسینیه و مسجد و ۱۲ سالن ورزشی یادآور می‌شود که شهرداری هم وعده اختصاص ۳۰ مرکز را به ما داده و اگر این وعده عملی شود، محل اسکان ۵۰هزار نفر باقیمانده هم فراهم می‌شود.

خدمات درمانی

درمجموع سه نوع خدمات درمانی رایگان شامل خدمات جزئی و سرپایی، خدمات همراه با نسخه و دارو و خدمات بیمارستانی در صورت نیاز و با نامه ارجاع به بیمارستان به زوار پیاده امام رضا (ع) (در جاده و محل اسکان) ارائه می‌شود. این خدمات را مجموعه‌ای از نهاد‌ها شامل جمعیت هلال احمر خراسان، ارتش، سپاه، جامعه پرستاران، پزشکان و بسیج جامعه پزشکی، انجمن داروسازان و انجمن پزشکان بدون مرز پوشش می‌دهند. حسین رضایی درعین حال تاکید می‌کند اکنون کمی مشکل تامین دارو داریم و خیرین به‌ویژه آن‌ها که در حوزه دارویی فعالند، می‌توانند در تهیه دارو مشارکت کرده و درخواست کمک رسانی خود را با واحد خدمات درمانی جمعیت خدمتگزاران پیاده امام رضا درمیان بگذارند.

خدمات اسکان

زائران پیاده امام رضا (ع) می‌توانند سه روز اقامت همراه با دریافت وعده‌های صبحانه، ناهار و شام و خدمات درمانی رایگان در اماکن پیش بینی شده داشته باشند؛ اماکنی با امکانات کامل سرویس‌های بهداشتی و حمام و... که از هر نظر مهر تایید روی آن‌ها خورده و چند واحد جمعیت خدمتگزار همچون واحد‌های ایمنی، مهندسی و واحد خدمات روی بهینه بودن خدمات‌رسانی آن‌ها نظارت کامل دارند. این‌ها را هم رضایی می‌گوید و ادامه می‌دهد که زائران سواره امام هشتم (ع) هم از خدمات اسکان و تغذیه بین راهی این جمعیت و نهاد‌های دولتی استان بی‌نصیب نمی‌مانند، هرچند اولویت با زائران پیاده است.

خدمات جاده‌ای

تعداد ایستگاه‌های صلواتی بین راهی در مسیر‌های منتهی به مشهد از ۱۶ایستگاه در سال۸۱ به ۳۲۰ ایستگاه در سال جاری رسیده که نسبت به ۳۰۰ ایستگاه در سال۹۸، به میزان ۱۱درصد افزایش داشته است. سخنگوی جمعیت خدمتگزاران امام‌رضا می‌گوید این ایستگاه‌ها احتمالا تا ۳۴۰ ایستگاه هم افزایش خواهدیافت و خدماتی که ارائه می‌کنند شامل خدمات رفاهی (صبحانه، ناهار، شام) در موکب‌های کوچک و خدمات رفاهی، درمانی، فرهنگی و اسکان در موکب‌های بزرگ است که تقریبا در هر ۱۵کیلومتر یکی از آن‌ها مستقر شده است. پخت ۴۰۰هزار قطعه نان در ۱۱نانوایی به صورت شبانه‌روز و آبرسانی با ۵۰ تانکر برای مصارف شرب و غیرشرب به میزان پنج میلیون مترمکعب، بخش دیگری از خدمات‌رسانی این موکب‌هاست.

استان‌های سهیم و معین

در یکی دو دهه اخیر که بر خیل جمعیت زوار پیاده امام هشتم افزوده شده، استان‌های دیگر هم به کمک خراسان رضوی آمده و در ایستگاه‌های بین راهی این استان را یاری می‌رسانند. خراسان‌های شمالی و جنوبی، گلستان، مازندران، تهران، مرکزی، آذربایجان‌غربی، سمنان، سیستان و بلوچستان، فارس و اصفهان ۱۱استانی هستند که خدمات‌رسانی به زائران را با موکب‌های سیار از استان‌های خود شروع کرده و پا به پای زوار، خود را به مشهدالرضا می‌رسانند. کربلایی‌های مقیم مشهد هم گروه دیگری هستند که موکب‌های خود را در جاده قدیم نیشابور برپا می‌کنند.

روستاییان در مسیر پیاده‌روی، اولین خادمان به زائران هستند. به طور مثال روستای جمال ده، در مسیر جاده نیشابور که از برادران و خواهران اهل‌سنت هستند، در این ایام همگی در خانه‌هایشان را به روی زائران پیاده باز می‌گذارند و از آن‌ها پذیرایی می‌کنند. این سنت حسنه در برخی روستا‌های اهل سنت شهرستان‌های تربت‌جام و فریمان هم وجود دارد.

از کربلا تا مشهد

یکی از تفاوت‌های پیاده‌روی اربعین به مقصد کربلا با پیاده‌روی آخر ماه صفر به قصد خراسان این است که در پیاده‌روی مشهدالرضا زائران که معمولا نذر کرده اند، برخلاف مسیر ۸۰کیلومتری نجف کربلا، مسیر‌های طولانی چندصدکیلومتری را می‌پیمایند. به طور مثال هموطنان شمالی طی ۲۱ روز گاه ۸۵۰کیلومتر پیاده‌روی می‌کنند تا به مشهد برسند. زائرانی هم از شهر‌های یزد و تهران و قم که عمدتا جزو کاروان‌های قدیمی هستند، پس از ۴۰روز پیاده‌روی به پابوسی امام همام مشرف می‌شوند. رضایی، سخنگوی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا می‌گوید ما از کاروان‌های جدیدی که از استان‌های دوردست مثل آذربایجان‌های‌شرقی و غربی راهی خراسان می‌شوند، خواسته ایم تا نیشابور یا فریمان سواره بیایند و از آنجا یعنی «تپه سلام» پیاده‌روی خود را آغاز کنند. این توصیه شامل زوار خارجی پاکستانی و افغانستانی هم می‌شود که از ورودی‌های مشهد تا حرم مطهر پیاده‌روی می‌کنند.

روزنامه جام جم