غفلت از مناسب‌سازی در شهر زیرزمینی

با این که در هر واگن، صندلی‌هایی برای افراد کم‌توان تعبیه شده، اما شلوغی‌ها و البته بی‌اعتنایی برخی مسافران، مجالی برای دمی آسودن به کم‌توان‌ها نمی‌دهد. بلندگو‌هایی که نام هر ایستگاه و ایستگاهی که هم اکنون قطار در آن توقف می‌کند نیز معمولا خراب است و به این ترتیب مسافرانی که چشمانی بی نور دارند، درون قطار‌ها گیج می‌شوند. از آنجا که تابلو‌های نوشتاری واگن‌ها که کارشان اطلاع‌رسانی در مورد ایستگاه فعلی و بعدی است نیز عمدتا یا خاموش است یا اسامی را به اشتباه درج می‌کند، ناشنوایان و کم‌شنوا‌ها هم وضعیتی بهتر از نابینایان ندارند. نبود آسانسور در بسیاری از ایستگاه‌ها و خرابی گاه و بیگاه پله‌های برقی در همه خطوط متروی پایتخت نیز فقط دو پای سالم و چشم‌هایی تیزبین می‌طلبد. همین شده‌است که معلولان جسمی حرکتی و به‌ویژه افراد نابینا و کم‌بینا حضوری کمرنگ در متروی پایتخت دارند و اگر به ناچار گذرشان به دالان‌های پر پیچ و خم مترو بیفتد، یا باید به کمک مسافران یا سلانه سلانه و با احتیاط، راه را پیدا کنند.

این داستان فراموشی مناسب‌سازی در مهم‌ترین ناوگان حمل و نقل عمومی ابرشهر تهران است با این که سالانه بیش از ۳۰۰‌میلیون مسافر را جابه جا می‌کند، اما گروه‌های کم‌توان شهر را از یاد برده و خواسته یا ناخواسته آن‌ها را یا خانه‌نشین یا مجبور به تردد در خیابان‌هایی کرده که آن‌ها نیز به حقوق کم توان‌یاب پشت کرده‌اند.

تغییر زود به زود مدیران شهری باعث می‌شود حرف‌ها و وعده‌ها نیز زود فراموش شود، اما آرشیو اخبار حافظه‌ای قوی است که گرد نسیان رویش نمی‌نشیند. به همین علت به یاد می‌آوریم سال‌۹۸ معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران که مدیریتش مقارن با دوره پنجم شورای شهر بود، با لحنی مطمئن وعده مناسب‌سازی ایستگاه‌ها را داده‌بود. محسن پورسیدآقایی قول داده‌بود امکانات و تسهیلات موجود در ایستگاه‌های مترو به‌صورت فایل صوتی در اختیار نابینایان قرار بگیرد، همچنین مسیر ویژه تردد افراد روشندل در ۳۷ ایستگاه منتخب با اولویت نزدیک‌بودن به مراکز مرتبط با امور نابینایان اجرا شود و توضیحات راهنما نیز با خط بریل در کنار دکمه‌های آسانسور همه ایستگاه‌ها تعبیه شود. اجرای رمپ در همه اختلاف سطح‌های موجود داخل ایستگاه‌ها برای افراد دارای ویلچر نیز وعده دیگر وی بود که مشاهدات میدانی عملی نشدن این وعده و سایر قول و قرار‌ها را نشان می‌دهد. نابینایان در متروی تهران تنهای تنها هستند و به دلیل کاستی‌های موجود، نمی‌توانند مستقل عمل کنند. کسانی که روی ویلچر نشسته‌اند نیز قطعا آنچنان برای تردد دچار مشکل می‌شوند که قید ورود به شهر زیرزمینی را زده‌اند، طوری که در ازدحام عجیب و غریب متروی تهران، مشاهده این افراد به‌ندرت حاصل می‌شود.

افراد توان‌یابی که تا به حال بار‌ها و بار‌ها در چاله چوله‌های خیابان افتاده‌اند و به علت برخورد با موانع متعدد فیزیکی مصدوم شده‌اند، برای بیان احساس خود از این وقایع فقط سر تکان می‌دهند؛ یعنی که دیگر حرفی برای گفتن باقی نمانده‌است. تعدادی از آن‌ها که با «جام‌جم» صحبت می‌کنند، اشاره‌شان به مراسم مختلف در روز جهانی معلولان است که همه مسئولان بر مناسب‌سازی معابر و ناوگان حمل و نقل عمومی (به عنوان بخشی از چرخه حمایت از معلولان) تاکید می‌کنند و با ورق خوردن تقویم، اما همه چیز از یاد می‌رود و روزمرگی‌ها آغاز می‌شود. با این حال تنها برگ برنده این است که دست‌کم مسئولان و مدیران شهری کمبود‌های موجود را می‌پذیرند و بر نقص‌ها صحه می‌گذارند؛ همان‌طور که نرگس معدنی‌پور، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران در گفتگو با «جام‌جم» چنین کرد. او معلولان را بخش مهمی از جمعیت جامعه دانست که به دلیل وضعیت نامتناسب امکانات شهری، مجال چندانی برای بروز و ظهور توانمندی‌هایشان پیدا نمی‌کنند. وی که یکی از بستر‌های اصلی زمینه‌ساز برای حضور معلولان در جامعه و افزایش نقش‌آفرینی اجتماعی در میان آنان را حمل و نقل عمومی مناسب می‌داند، تاکید کرد «با وجود تلاش‌هایی که در حوزه مناسب‌سازی فضا‌های عمومی، پارک‌ها و معابر برای تردد آسان معلولان در شهر صورت گرفته، ولی اقدامات انجام شده کافی نیست و تا رفع نیاز این قشر فاصله زیادی وجود دارد. کاستی‌ها در حوزه حمل و نقل عمومی نیز به حدی است که بخش عمده‌ای از ظرفیت این ناوگان از دسترس معلولان خارج است.» البته با این که چنین اظهارنظر‌هایی می‌تواند آبی بر آتش مطالبات برآورده نشده ساکنان کم‌توان و ناتوان شهر باشد، ولی بی‌شک مرهمی موقت است؛ چراکه جامعه معلولان چشم‌انتظار اقدامات عملی است.

با این که معاون سابق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، مناسب‌سازی رمپ‌های خطوط مترو، ورودی ایستگاه‌های صیاد شیرازی، سهروردی، جوادیه، زمزم، شهرک شریعتی، نعمت‌آباد، آزادگان، فرودگاه، میدان آزادی، شادمان و میدان انقلاب و مناسب‌سازی ایستگاه‌های نمایشگاه بین‌المللی شهر آفتاب و فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی (ره) را نقطه‌های درخشان کارنامه مدیریت شهری در زمان خودش می‌دانست، اما واقعیت این است که کار‌های انجام شده در مقابل کار‌های برزمین مانده، کاه است در مقابل کوه. براین کارنامه پر ایراد البته شرکت بهره‌برداری متروی تهران نیز اذعان دارد و نقص‌ها و کمبود‌ها را می‌پذیرد؛ پذیرشی که البته بند‌ها و تبصره‌های زیادی دارد! براساس اطلاعاتی که روابط‌عمومی این شرکت در اختیار «جام‌جم» قرار داد «افزایش امکانات برای معلولان در فضای مترو یکی از دغدغه‌ها و اهداف اصلی شرکت بهره‌برداری متروی تهران است، اما مشکل اینجاست که بسیاری از امکانات و تدابیر لازم باید در زمان ساخت ایستگاه‌ها اعمال می‌شد که در تعدادی از ایستگاه‌های قدیمی این کار‌ها انجام نشده‌است. ضمن این که در برخی ایستگاه‌های قدیمی اصلا فضا برای ایجاد تغییر و مهیا کردن شرایط بهتر برای افراد کم‌توان وجود ندارد. در ماه‌های اخیر، اما در ایستگاه‌هایی که مجهز به آسانسور هستند، برای افراد دارای معلولیت اولویت در نظر گرفته شده و آسانسور بار نبود شرایط دیگر از جمله رمپ و... را به دوش می‌کشد.» با این که شرکت بهره‌برداری متروی پایتخت به ما توضیح داد: «در تلاشیم سطح خدمات عمومی را برای افراد دارای معلولیت افزایش دهیم و با بهره‌گیری از دستگاه‌ها و فناوری‌های روز تا جای ممکن در ایستگاه‌هایی که فضا اجازه می‌دهد، شرایط را برای افراد دارای معلولیت تسهیل کنیم»، ولی چون حرف از تنگنا‌های مالی به میان می‌آورد، تحقق این برنامه را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برد: «اصلاح روند گذشته و استفاده از دستگاه‌های جدید و به روز نیازمند هزینه است. حال آن که در شرایط امروز که مترو سخت در تلاش است تا ناوگان فرسوده را اورهال و انبار‌های خالی از قطعات را پرکند، منابع مالی و اعتباری از اهمیت بسیاری برخوردار است.»

تنگنا‌های مالی در کشور گرچه واقعی، اما همواره یکی از بهترین توجیه‌ها برای انجام نشدن کارهاست. به همین علت ما از رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر پایتخت خواستیم به عنوان پارلمان شهر این موضوع را پیگیری کرده و مناسب‌سازی ناوگان حمل و نقل عمومی را به عنوان حق مردم بر شهر دنبال کنند. نرگس معدنی‌پور نیز چنین پاسخ داد: «هم اکنون کمیسیون‌های تخصصی در شورا در حال پیگیری مناسب‌سازی حمل و نقل عمومی هستند، اما باید توجه داشت در ادوار گذشته تعداد زیادی ایستگاه مترو و بی‌آرتی ساخته شده و تعداد زیادی واگن قطار و اتوبوس خریداری شده که عموما فاقد شرایط لازم برای تردد معلولان هستند؛ بنابراین اصلاح این روند زمانبر و هزینه‌بر است، اما قطعا این یک مطالبه جدی است که شورای شهر ششم از مدیریت شهری دارد.»

روزنامه جام جم