ضرورت جلوگیری از کوچ زودهنگام عشایر

عشایر تاریخ و فصل کوچ مشخصی دارند و از صد‌ها سال پیش بر اساس همین تقویم سفر‌های ییلاقی و قشلاقی خود را برنامه‌ریزی می‌کردند. این تاریخ هرسال از سوی سازمان عشایر هم اعلام می‌شود، به گونه‌ای که طبیعت بتواند خود را با شرایط آب و هوایی وفق دهد و گیاهان رشد مناسب برای برداشت داشته باشند. متاسفانه در چند سال اخیر شاهد یک نوع بی‌نظمی و کوچ خارج از زمان یا زودهنگام از سوی برخی عشایر هستیم که درصددند زودتر خود را به مناطق مورد نظر با مراتع خوب برسانند، غافل از این‌که این کوچ زودهنگام سبب تخریب و فرسایش و به هم خوردن توازن منابع طبیعی، کاهش علوفه دام در مراتع و افزایش بیماری مشترک دام و انسان می‌شود. ضمن این‌که با از بین‌رفتن مراتع، آینده کوچ‌نشینی خود عشایر نیز به خطر می‌افتد.

این ییلاق و قشلاق زودهنگام که به آن قرق‌شکنی هم می‌گویند و نوعی قانون‌شکنی است، هر سال با انتقادات فراوانی از سوی مسئولان و مردم محلی مواجه می‌شود، بدون آن‌که راهکاری قانونی برای مقابله با آن ارائه شود.

خشکسالی و کمبود علوفه یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث قرق‌شکنی عشایر می‌شود، که ممکن است در کوتاه مدت و به ظاهر به نفع عشایر باشد، اما در بلندمدت هم به ضرر طبیعت و هم عشایر است. کوچ عشایر در نیمه دوم سال و از مناطق ییلاقی به قشلاقی هم معمولا از اوایل فصل پاییز آغاز می‌شود. با این حال طی یک روند اشتباه، کوچ زودهنگام عشایر منطقه ارسباران از همین حالا شروع شده؛ اتفاقی که انتقاد مسئول سازمان بسیج عشایری سپاه عاشورای آذربایجان شرقی را به دنبال داشته تا بگوید این حرکت باعث تخریب سریع مراتع خواهد شد و ضروری است اداره کل منابع طبیعی استان برای حل این معضل هرچه سریع‌تر وارد عمل شود.

سرهنگ پاسدار جهانبخش رستمی در تشریح چرایی کوچ زودهنگام عشایر ارسباران می‌گوید: نخستین عامل، کوچ برخی عشایر مستقر در مناطق قشلاقی به مناطق ییلاقی است که این امر باعث شده تا عشایر کوچ نشین ییلاقات با توجه به غنی بودن مراتع قشلاقی برای چرای دام و به احتمال این‌که تا رسیدن این عشایر به مراتع قشلاقی، علوفه و پوشش گیاهی به اتمام برسد، اقدام به کوچ زودهنگام کنند. به اعتقاد او عامل دیگری هم برای این کوچ زودهنگام وجود دارد و آن، بی توجهی مسئولان برای مقابله جدی با این کوچ خارج از زمان و اعمال جریمه برای عشایر است. به گفته وی، کوچ زودهنگام علاوه بر تخریب مراتع قشلاقی، بزرگ‌ترین تهدید برای دام‌های عشایر نیز محسوب می‌شود، چرا که باعث از بین رفتن پوشش گیاهی، علوفه‌ای و در نتیجه کاهش نهاده‌های دامی و تلف شدن دام‌های عشایر می‌شود؛ کمااین‌که سال گذشته در اثر کوچ زودهنگام عشایر ارسباران شاهد کاهش شدید نهاده دامی و در ادامه فروش اجباری حدود ۳۰ درصد از دام‌های عشایر به دلیل عدم تهیه نهاده‌های دامی در منطقه بودیم.

عشایر‌ایران
عشایر غرب و جنوب غربی

غرب و جنوب ایران به واسطه وجود رشته کوه زاگرس، طبیعت، مراتع غنی و آب هوای مرطوب یکی از مناطق مناسب برای زندگی عشایری محسوب می‌شود. عشایری که در محدوده استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، لرستان، ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، خلیج‌فارس و اصفهان زندگی می‌کنند و همچنان در طول سال کوچ می‌کنند. این اقوام آداب و رسوم و لهجه خاص خودشان را دارند. موسیقی، خوراک، پوشش و... برای مردمان عشایر جایگاه مهمی دارد. از مهم‌ترین اقوام عشایر غرب و جنوب ایران می‌توان به عشایر بختیاری، قشقایی، عرب، کلهر، قلخانی، لر، ایل سرخی و... اشاره کرد.

حوزه شمال غرب و شمال شرق ایران به خاطر وسعت زیاد خود دارای اقلیم‌های متنوعی است. از اقوام مهم منطقه شمال غرب می‌توان به ایل شاهسون، ایل میلان، ایل جلالی و .. اشاره کرد که عمدتا در آذربایجان‌شرقی، حاشیه رود قزل اوزون و کوه‌های طالش زندگی می‌کنند.

در حوزه مرکزی ایران طوایف ترک شاهسون بغدادی، کلهر، غیاثوند، کل‌کوهی، میش مستی، یارم طاقلو به شیوه عشایری زندگی می‌کنند. عمده عشایر این منطقه در استان‌های زنجان، همدان، سمنان، مرکزی، تهران و مازندران هستند.

بخش شرق و جنوب شرقی ایران به دلیل شرایط خاص آب و هوایی دارای تنوع اقلیمی شدیدی است، اما به طور کلی این منطقه دارای آب و هوای گرم، کویری و کم آب است. از این رو بیشترین جمعیت عشایر این منطقه در امتداد کوهستان‌های مرکزی کرمان ساکن شده اند. از مهم‌ترین اقوام این منطقه نیز می‌توان به عشایر بلوچ اشاره کرد که همواره در اثر محدودیت‌های منبع در شرایطی خاصی زندگی می‌کنند.

منبع: روزنامه جام جم