کاربران شبکه‌های اجتماعی زود باورند

بی‌انتهاست و پر رمزوراز. سرزمینی با میلیون‌ها ساکن همیشه بیدار که در آن همه چیز از شیر مرغ تا جان آدمیزاد پیدا می‌شود.

از مطالب سرگرم‌کننده و تفریحی تا آموزنده و راهگشا و علمی و تاریخی. در این بین اما فضاهای تاریک و نامعلومی هم وجود دارد که برخی از آن، برای رسیدن به مقاصد خود که ممکن است رنگ و بوی شرارت‌آمیز داشته باشد، استفاده می‌کنند.

کلاهبرداری، سوء‌استفاده از هویت و تصاویر دیگران، تهدید و ارعاب، اخاذی، هتک‌حرمت، هرزه‌نگاری، فروش مواد مخدر و سلاح، قمار و شرط‌بندی آنلاین، به تصویرکشیدن مسائل غیراخلاقی، رمالی و جادوگری و بسیاری جرایم دیگر از جمله اقدامات مجرمانه‌ای است که به‌گفته سرهنگ داوود معظمی گودرزی، رئیس پلیس فتای تهران بزرگ، سودجویان با سوء‌استفاده از آن، با جان و مال و عرض و آبروی مردم بازی می‌کنند، با این وجود و به‌گفته این مقام مسئول، 90‌درصد پرونده‌های تشکیل شده در‌خصوص این جرایم توسط پلیس فتا کشف می‌شود.

سرهنگ رامین پاشایی، معاون فرهنگی اجتماعی پلیس فتا فراجا نیز در گفت‌وگو با تپش وجود این جرایم را در فضای مجازی تایید کرد اما مهم‌ترین بحث انتقادی او در طول صحبت‌هایش با ما، سواد‌ رسانه‌ای ناکافی مردم بود که باعث می‌شود در تله افراد سودجو و عواقب پس از آن گرفتار شوند.

آمار وقوع جرم در فضای مجازی بیشتر است یا دنیای واقعی؟
آمار و تجربیات می‌گوید جرایم فضای فیزیکال (واقعی) به فضای مجازی‌کشیده شده است. 

 چرا؟
چون بسترها و پلتفرم‌های خارجی وجود دارد که کاربر با استفاده از آن می‌تواند به صورت گمنام حضور داشته باشد و فعالیت‌کند، اکانت جعلی ایجاد کرده و با نام و سرقت مشخصات حقیقی و حقوقی، خیلی شیک و تمیز اقدام به کلاهبرداری‌کند. علت دوم هم پایین بودن سواد رسانه‌ای مردم است. یعنی با وجود رشد تکنولوژی و دانش فضای مجازی اما دانش سایبری مردم نسبت به آسیب‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای این فضا افزایش پیدا نکرده است.

 یعنی معتقدید مردم نمی‌دانند فضای مجازی ممکن است خطر و آسیب داشته باشد؟
چرا از این موضوع اطلاع دارند اما متاسفانه چون آموزش ندیده‌اند، نسبت به آن جرایم خیلی سطحی فکر می‌کنند. 

 منشأ این سطحی‌نگری‌کجاست؟ 
زودباوری‌مان و این‌که به‌راحتی اطلاعات خصوصی و شخصی خود را در اختیار افراد غریبه قرار می‌دهیم. این خصلتی است که متاسفانه در ما کاربران وجود دارد. مثلا فردی به خانمی پیام می‌دهد که من دکتر فلانی از آمریکا هستم و می‌خواهم تو را به اینجا بیاورم تا مشغول به کار شوی. در ادامه هم خانم را مورد اخاذی پولی و جنسی قرار می‌دهد و آخر کار هم با کلی وعده و وعید و قول ازدواج بی‌سرانجام، همه چیز تمام می‌شود. ما پرونده‌های این مشکلی بسیار زیاد داریم. کاربران ما بسیار خوش‌‌باور هستند و آسیب‌ها، تهدیدات و فرصت‌ها را جدی نمی‌گیرند. وقتی هم با کاربران متضرر صحبت می‌کنیم و می‌گوییم این آدم به تو دروغ گفته است، می‌گویند خودش را فلان آدم معرفی کرده و این هم عکسش است. در حالی‌که در فضای مجازی بسیار راحت می‌توان عکس دیگری را در پروفایل قرار داد یا بعضی نرم‌افزارها وجود دارد که برخی افراد سودجو با استفاده از آن می‌توانند صدای فرد موردنظرشان را تولید کنند. مثلا احتمال دارد در فضای فیزیکال به شما بگویند که خودروی خود را به تجهیزات ضد‌سرقت مجهز کنید. شما هم این کار را انجام می‌دهید و تمام نکات را رعایت می‌کنید اما یک دزد نابکار وارد، سرقت را انجام می‌دهد اما در فضای مجازی این‌طور نیست. اگر تمام نکات امنیتی را رعایت کنید و مراقب باشید، هرگز مورد کلاهبرداری قرار نمی‌گیرید. یک ضلع چرخه کلاهبرداری،  شخص خود کاربر است. در مجموع این‌طور بگویم که بی‌سوادی رسانه‌ای علت اصلی وقوع تعداد زیادی از جرایم سایبری است. 

پس یعنی‌ کاربر با بی‌احتیاطی‌هایی که خود در فضای انجام می‌دهد، شرایط را برای وقوع جرم فراهم می‌کند؟
در بعضی از جرایم زمینه فراهم می‌شود. مثلا خودمان زمینه بروز جرایم را فراهم کرده و می‌گوییم تصاویر خصوصی ما در فضای مجازی منتشر شده است. بعد می‌پرسیم خب این عکس‌ها از کجا آمده است؟ خانم یا آقای شاکی می‌گوید این عکس‌ها را فقط روی اینستاگرام خود قرار داده بودیم. اصلا چه کسی گفته اینستاگرام می‌تواند مامن خصوصی کاربر باشد؟ وقتی به تعداد افراد دنبا‌ل‌کننده یک صفحه اینستاگرامی کاربر اضافه می‌شود، همان دنبال‌کنندگان می‌توانند به نوعی تهدید علیه کاربر تبدیل شوند. بسیاری از جرایمی که در حوزه انتشار تصاویر خصوصی رخ می‌دهد، متاسفانه مسببش‌ همان دنبال‌کنندگان هستند. ببینید رعایت این نکات به سواد و دانش رسانه‌ای نیاز دارد. کاربر عکس‌ها و تصاویری را می‌تواند در صفحه‌اش به اشتراک بگذارد که اگر هم افشا شد، خطری برای او ایجاد نکند. وقتی کاربری فیلم مراسم ازدواج، تولد و... را در اینستاگرام منتشر می‌کند، پس باید این احتمال و ریسک را هم بدهد که آن فیلم‌ها و تصاویر منتشر شود و پس از انتشار هم کاربر نباید از شرایط ایجاد شده گله‌مند باشد.

در بسیاری از کشورهای دنیا وقتی جرمی اتفاق می‌افتد، حتی نقش فرد شاکی در وقوع آن جرم هم بررسی می‌شود و مورد بازخواست قرار می‌گیرد. وقتی شاکی اعلام می‌کند از ماشین یا خانه من سرقت شده، پلیس بررسی می‌کند که آیا خودروی شاکی، تجهیزات ضد‌سرقت داشته است یا خیر؟ در خانه بسته بوده است یا نه. اگر پولی از او سرقت شده، نکات لازم امنیتی را رعایت کرده است؟ در خودرو یا در خانه باز یا بسته بوده است. یا اگر پولی به سرقت رفته است، آن نکات لازم را رعایت کرده است یا نه. متاسفانه در کشور ما این‌طور نیست. وقتی ما از بستر فضای مجازی صحبت می‌کنیم یعنی تهدیدها، فرصت‌ها وآسیب‌ها و کشورهای خارجی تهدیدها را تبدیل به فرصت کرده‌اند. 

 تهدیدی که از آن صحبت می‌کنید با استفاده از چه سازوکاری به فرصت تبدیل شده است؟
ببینید مثلا با احراز هویت کاربران و نظام بانکی یکپارچه. رمز دوم یکپارچه‌ای که راه‌اندازی کرده‌ایم، یکی از اقداماتی است که در حوزه پیشگیری از جرایم سایبری کمک کرد تا آمار این جرایم کاهش پیدا کند. از این نوع اقدامات باید زیاد انجام شود. حتی وجود سیمکارت‌ها و حساب‌های متعدد بانکی هم برای افراد آسیب‌زاست و باعث بروز مشکلاتی می‌شود. در دنیا شاید یک کارت عابربانک در اختیار فرد قرار می‌دهند که به چند حساب بانکی او متصل است اما در کشور ما این‌طور نیست و به هر بانکی که مراجعه کنید، یک کارت جداگانه به شما می‌دهند و حتی می‌توانید تعداد زیادی سیمکارت تهیه کنید، در صورتی‌که در کشورهای دنیا این‌طور نیست. برای دریافت یک سیمکارت ابتدا باید احراز هویت شوید و بعد سیمکارت را در اختیار شما قرار می‌دهند اما اینجا شاید احراز هویت سیمکارت‌ها به‌خوبی صورت نگیرد. حتی سیمکارت‌هایی تحت عناوین مختلف مانند توریستی یا اتباع در دست افراد می‌بینیم که جرم روی آن اتفاق می‌افتد.

 این را گفتید یاد موضوعی افتادم که دغدغه بسیاری از خانم‌هاست. برخی افراد با شماره‌های متعدد مزاحم خانم‌ها می‌شوند و با این‌که آن شماره را مسدود می‌کند اما مزاحم دوباره با شماره تماس جدید سراغ او می‌رود. چرا هیچ نظارتی روی فردی که سیمکارت‌های متعدد خریداری می‌کند، نیست و کسی از او نمی‌پرسد به چه دلیل سیمکارت جدید تهیه می‌کند؟ مگر اینها ثبت نمی‌شود؟
اینجا بحث جنبه خصوصی جرم مطرح است. یک‌سری جرایم در رویت پلیس فتا قرار می‌گیرد که ما به‌عنوان ضابط قضایی در جرایم مشهود وارد می‌شویم اما یک‌سری جرایم مانند هتک حیثیت، افترا، تهمت، سرقت بانکی، هک اطلاعات، به‌عنوان جرایم خصوصی وجود دارد که باید حتما شاکی و پرونده قضایی داشته باشد. بنابراین، این اتفاق باید رخ دهد. گاهی اوقات برخی خانم‌ها ناخواسته به دام افراد سودجو و باندهای خاص افتاده و مورد تهدید قرار می‌گیرند. با توجه به این‌که عکس‌ها و تصاویرشان در اختیار آنهاست، از خانم‌ها سوءاستفاده می‌کنند. توصیه من این است که به هیچ عنوان تن به سوء‌استفاده و خواسته‌های این افراد ندهید. به‌طور قطع، پلیس فتا و سایر مراجع قضایی و انتظامی می‌توانند با حفظ محرمانگی به شما کمک کنند. این توصیه‌ای است که من همیشه به هموطنان خود دارم. 

 روان‌شناسان زرد هم با این‌که تعدادی از آنها توسط نظام روان‌شناسی‌کشور الک و نام‌شان اعلام شد اما همچنان بازار بسیار پررونقی دارند. هنوز هم هستند افرادی که بدون صلاحیت علمی تایید شده توسط مراجع رسمی، زن و مرد و دختر و پسر را به‌زعم خود راهنمایی می‌کنند. 
متاسفانه همین‌طور است و روان‌شناس‌نماها یا مشاوران خانوادگی در فضای مجازی مشغول فعالیت هستند. 

 اما جایی در فضای مجازی نداریم که این مسائل را به‌سرعت به پلیس فتا اطلاع دهیم.
چرا نیست. اینها رصد می‌شوند. وزارت محترم بهداشت در این رابطه ضابط قضایی است و باید نظارت کند. فضای گسترده مجازی، فضای فیزیکال نیست. هر فردی می‌تواند هویت دیگران را سرقت و از نام و اعتبار پزشکی که دارای مجوز پزشکی است، سوء‌استفاده کند. این را باید شما تطبیق دهید که آیا این همان فرد موردنظر شماست یا خیر. 

تبلیغات شوکر و اسپری فلفل هم که پای ثابت شبکه‌های مجازی مثل اینستاگرام و تلگرام است. چرا برخوردی جدی با آنها انجام نمی‌شود؟ 
در مورد تبلیغات این‌چنینی باید به شما بگویم ما بسیاری از این صفحات را بررسی می‌کنیم. کسانی‌که قرص سقط جنین می‌فروشند یا تبلیغ می‌کنند، تبلیغ خرید‌و‌فروش مدارک تحصیلی، جعل‌کارت پایان خدمت، اوراق هویتی، اسلحه، شوکر و... تحت رصد ما هستند.  اتفاقا خیلی هم جذاب، تبلیغ‌شان را انجام می‌دهند. کاربران باید بدانند اینها پول را می‌گیرند اما کالایی تحویل نمی‌دهند. 90 درصد اینها دروغ هستند و اصلا چیزی برای ارائه ندارند اما همین افراد از یک نکته به‌خوبی آگاه هستند، آن هم این‌که فرد متضرر می‌خواهد چه شکایتی مطرح‌کند؟ مثلا می‌خواهد بگوید من پول دادم برای من اسلحه یا قرص سقط جنین بیاورند؟ یا مدرک جعل‌کنند؟ روی این حساب خود مالباخته هم تمایلی به شکایت کردن در این باره ندارد. این نکته‌ای است که هموطنان باید توجه داشته باشند. بسیاری از این افراد متاسفانه دام پهن‌کرده‌اند که بیعانه‌ای از کاربر بگیرند و بعد مسدودش‌کنند. فریب نخورید.

 دوستی دختران و پسران در فضای مجازی هم موضوعی است که نمی‌توان آن را انکارکرد اما بعضی از دخترها نمی‌دانند که دوستی آنها شاید به وقوع یک جنایت ختم شود.
نه این سؤال را قبول ندارم.

 من از احتمال صحبت‌ کردم.
در هر حادثه‌ای ممکن است فرد جان خود را از دست بدهد. دوستی‌های شکل گرفته در فضای مجازی، شکننده و غیر‌قابل اعتماد است. همه جا می‌گویند اصل بر اعتماد است، مگر این‌که خلافش ثابت شود اما اینجا متفاوت است حتما باید مراقب باشید. افرادی که به شما نزدیک می‌شوند، خود را دکتر، مهندس، پولدار و... معرفی کرده و زمینه‌چینی‌های بسیار قشنگی هم انجام می‌دهند. عکس‌ها و تصاویری دارند که به‌راحتی با آن می‌توانند فرد را فریب بدهند و پرونده‌های قضایی زیادی در این خصوص داشتیم. متاسفانه در تمام طیف‌های سنی، شغلی، تحصیلی و آکادمیک افرادی بودند که با وعده‌های مختلف ازدواج و کار در خارج از کشور مورد سوء‌استفاده قرار گرفتند. نباید فریب آنها را خورد و اعتماد کرد.

برقراری امنیت در فضای مجازی نیازمند تلاش همگانی است. هرچه تلاش‌کنیم اما مردم توجه نکنند، این چرخه امنیت کامل نمی‌شود. بر همین اساس از مردم تقاضا داریم در چرخه تولید امنیت در فضای مجازی در کنار پلیس فتا و سایر مراجع انتظامی ذی‌صلاح در این حوزه قرار بگیرید. ضمن این‌که سایت رسمی پلیس فتا به نشانی cyberpolice.ir و شماره تلفن 096380 یک پل ارتباطی دائمی بین ما و هموطنان است. مشاوران ما به مردم کمک می‌کنند و بسیاری از پرونده‌ها را با حفظ محرمانگی و جلوگیری از ایجاد مشکل برای فرد حل‌و‌فصل کرده‌ایم و اجازه سوء‌استفاده به افراد سودجو نداده‌ایم.

منبع: ضمیمه تپش روزنامه جام‌جم