تماشاگران فرسایش

سال‌هاست فرسایش خاک گریبانگیر محیط‌زیست و اکوسیستم مناطق مختلف ایران شده که نمونه آشنای آن بروز پدیده ریزگرد در آسمان شهرهاست.

همچنین برخی از زمین‌های حاصلخیری که در گذشته دارای رونق و کشت و کار بودند امروز به دلیل کاهش منابع و عدم تخصیص آب و وجود عواملی مانند گردوغبار‌ها شده و با فرسایش شدید خاکی به‌سرعت درحال تبدیل شدن به شوره‌زار و سپس کانون جدید تولید گردوغبار هستند.

تشدید فرسایش خاکی و در پی آن از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانواری و ناقص شدن حلقه‌های طبیعی اکوسیستم، سبب بروز تغییرات فراوانی در طبیعت شده و آسیب‌های زیانبار آن در وهله نخست متوجه انسان است. انسانی که با تغییر در چرخه‌های طبیعی مسبب به‌وجود آمدن یا تشدید عوامل طبیعی و غیرطبیعی است.
در حال حاضر بیش از ۶۷‌درصد از مراتع کشور کمتر از ۲۵درصد «تاج پوشش» دارند. این در شرایطی است که حداقل تاج پوشش حدود ۵۰‌درصد است و وقتی کمتر از ۲۵‌درصد باشد با هر بارشی، قطرات باران به‌جای این‌که به تاج گیاه برخورد کند و بعد وارد خاک شود و آبخانه‌ها و چشمه‌ها را پرآب کند، مستقیم به خاک خورده و ایجاد سیل می‌کند. این خیلی سخت نیست که ببینیم، در اوضاع و احوال کنونی ایران یا سیل وجود دارد یا خشکسالی. به این دلیل که آب به لایه‌های زیرین زمین نفوذ نمی‌کند.

همچنین تبدیل مراتع به دیم‌زار در فرسایش خاک نقش مهمی ایفا می‌کند. یعنی این‌که با تغییر مرتع به اراضی دیم، پوشش گیاهی یک‌ساله جای گیاهان قبلی را می‌گیرد. این پوشش دیم نمی‌تواند در مقابل قطرات باران مقاومت کند و در بخشی از سال که پوشش ندارند و بارش‌ها به سطح خاک می‌خورد یا خاک‌زار‌ها را خرد می‌کند یا روان‌خاکی در سطح شیب‌دار ایجاد می‌کند که حاصل همه آن‌ها سیل و فرسایش و رسوب است.

هم‌اکنون حدود ۸۰۰۰ هکتار دیم در کشور وجود دارد که از جهت شیب شخم زده می‌شوند. این مورد باعث فرسایش خاک و رسوب می‌شود. می‌توان گفت مهم‌ترین منبع تولید رسوب در ایران همین اراضی دیم است. از عوامل دیگری که باعث فرسایش خاک می‌شود باید به اراضی کشاورزی آبی در سطح شیب‌دار اشاره کرد. در این بخش بدون تراس‌بندی در سطوح، کشاورزی صورت می‌گیرد که به‌مرور خاک را از بین می‌برد.

متاسفانه در اراضی کشاورزی، مدیریت پایدار رعایت نمی‌شود، یعنی مواد آلی به خاک داده نمی‌شود، درحالی‌که خاک‌زن‌ها بسیار حساس هستند و باعث فرسایش می‌شوند. جاده‌سازی‌های غلط به‌خصوص در مراتع جنگلی هم مشکل دیگری در این حوزه به شمار می‌آید.

جاده‌ها باید در خط‌الراس‌ها کشیده شوند، اما در دامنه‌ها امتداد می‌یابند که عامل ایجاد فرسایش در مراتع جنگلی هستند. ناگفته نماند کاهش پوشش گیاهی و از بین بردن جنگل‌های گیاهی را هم باید از عوامل فرسایش بادی خاک در نظر داشت.