تغییرات اساسی زیست‌بوم کتاب در جهان

با این وجود، این بیماری مرگبار و همه‌گیر فرصتی به‌دست اتحادیه بین‌المللی ناشران (ipa) داد تا دست به تهیه گزارشی جامع در ارتباط با وضعیت چاپ و نشر کتاب هم بزند.

این تحقیق حاصل دو سال کار نمایندگان این اتحادیه است که به بررسی تاثیرات کووید ۱۹ بر دنیای کتاب و چشم‌اندازهای پیش روی این صنعت پرداخته است.

نقشه راهی هم که این گزارش ارائه می‌دهد حکم یک فصل‌الخطاب را ندارد و البته اجرای آن برای اعضا ضروری و اجباری نیست.

به گفته اهل‌فن و منتقدان ادبی، مشکل اصلی کووید ۱۹ و تعطیلی نمایشگاه‌‌های کتاب برای یک دوره دو ساله نیست.

پرسشی که این گروه مطرح می‌کنند بیشتر روی این نکته تمرکز دارد که آینده کتابخوانی در عصر دیجیتال و نشر الکترونیکی کتاب‌‌ها چه خواهد شد و بالاخره چه بلایی بر سر نشر کاغذی کتاب‌‌ها خواهد آمد.

این موضوعی است که حتی اگر کرونا هم از راه نمی‌رسید، پرسش مهم تمام ‌کسانی است که در کار نشر کتاب و کتابخوانی هستند.

سرقت ادبی و کرونا

اتحادیه بین‌المللی ناشران، نمایندگی بیش از ۶۰ اتحادیه نشر کتاب را در سراسر گیتی به‌عهده دارد و از متن منتشر شده توسط این اتحادیه می‌توان متوجه دغدغه‌‌های جدی ناشران کتاب در نقاط مختلف جهان شد. در صنعت نشر کتاب، حرف اصلی را فقط ناشران نمی‌زنند و جماعت کتابخوان هم نقشی برابر با آنها دارند. به همین دلیل گزارش اتحادیه تلاش کرده نظرات مردم مختلف دنیا را که خریدار محصولات فرهنگی و کتاب‌ها هستند، هم با خود داشته باشد. به این ترتیب، این گزارش چالش‌‌ها و فرصت‌‌های پیش روی صنعت کتاب را در چند بخش درجه‌بندی کرده و درباره‌شان به بحث نشسته است.

از قرار معلوم، موضوع کپی‌رایت هنوز هم مهم‌ترین موضوع مورد بحث ناشران و دلسوزان عالم کتاب است. این‌طور که گزارش می‌گوید موضوع کپی‌رایت در دوران کرونا به مهم‌ترین موضوع در این رابطه تبدیل شده‌است.

کرونا سیستم محافظت از دستنوشته‌‌های نویسندگان و مؤلفان را در خطر جدی قرار داد و راه را برای سرقت ادبی بسیار هموار کرد و نبود یک سیستم نظارتی دقیق در دوران پاندمی، دل و جراتی به سارقان ادبی داد که صدای ناشران را بلند کرده است.

در کنار این موضوع، انتشار دیجیتالی کتاب‌ها و رونق اقتصاد دیجیتالی، لطمه‌ای شدید و جبران‌ناپذیر به وضعیت نشر کتاب و موضوع سودرسانی به خالقان اصلی آثار ادبی زده است.

گزارش اتحادیه نتوانسته مدل قابل اجرایی برای جلوگیری از سرقت دیجیتالی و موضوع کپی‌رایت ارائه کند اما از همکاران خود در سراسر جهان خواسته خیلی جدی در این مورد کوشش کنند و به دنبال راه‌‌های قابل اجرا برای مقابله با این بلا باشند.

سانسور و نویسندگان

موضوع خودسانسوری و سانسور دولتی از دیگر نکاتی است که از چشم گزارش پنهان نمانده است. کار نشر کتاب، ازجمله فعالیت‌هایی است که توسط حکومت‌ها و دولت‌ها رصد می‌شود و خیلی مواقع، نویسندگان برای ممانعت از مشکلات مربوط به چاپ آثارشان دست به خودسانسوری زده و حرف دل‌شان را رک و پوست‌کنده به رشته تحریر درنمی‌آورند.

این موضوع حتی در جایی مثل آمریکا که خودش را مرکز تمدن و دموکراسی می‌داند هم وجود دارد و به چشم می‌خورد.

همین چند وقت‌پیش بود که چاک‌پالانیوک، نویسنده کتاب داستانی «باشگاه مشت‌زنی» به وجود سانسور شدید در آمریکا اشاره کرد.

او به بهانه جنجال‌‌هایی که بر سر تغییر سکانس پایانی نسخه سینمایی کتابش در چین به‌پا شد، رسما گفت موضوع سانسور فقط اختصاص به کشورهای دیگر (و ازجمله چین) ندارد و در آمریکا هم سانسور کتاب به شکل و شیوه‌‌های گوناگون وجود دارد و باعث دردسر برای مؤلفان می‌شود.

در عین حال، تغییرات آب و هوایی دنیا هم مورد توجه گزارش بوده و براساس آن خواهان به‌روز شدن کار نشر کتاب و شیوه نگارش آثار ادبی توسط نویسندگان شده است.

این‌طور که اهل‌فن می‌گویند زیست‌بوم کتاب و نشر در حال تغییرات اساسی است و بسیاری از سازمان‌‌های ادبی و ناشران هنوز نمی‌دانند از کجا باید شروع کنند و به استقبال تغییرات بروند و خودشان را با آن هماهنگ کنند.

به‌گفته منتقدان ادبی نیات خوب ناشران باید با اقدامات و گام‌های عملی همراه باشد و از رویاپردازی اجتناب کنند. یکی از این تغییرات موضوع نشر و ارائه کتاب‌های الکترونیکی در نمایشگاه‌‌های سالانه کتاب است.
واقعیت این است بازار و دنیای چاپ کتاب به‌سرعت و در رشته‌‌ها و جنبه‌‌های مختلف در حال تغییر و تحول است. این موضوع کار و فعالیت ناشران کوچک را در معرض خطرات و ریسک‌‌های تازه و اجتناب‌ناپذیر قرار می‌دهد.

منبع: اینترنشنال پابلیشن

کیکاووس زیاری - گـروه فرهنگ و هنر روزنامه جام جم