کاسبی با روان مردم

برخی دیگر هم از تابوهایی حرف می‎زنند که صحبت درباره‎اش ساده نیست. بسیاری از افراد هم با دنبال کردن این صفحات یا خرید بسته‏ های آموزشی و مراجعه به چنین روان‏شناس ‏هایی که یا اصول اخلاق حرفه‏ای را رعایت نمی‎کنند یا اصلا روان‎شناس نیستند در دام اختلالات روان و بیماری می ‏افتند.

جام ‏جم به مناسبت روز جهانی روان ‎شناسی (9اردیبهشت) در این‏باره با یک روان‎شناس و هم چنین رییس سازمان نظام روان‏شناسی گفت‏گو کرده است.

روان‏شناس‏ های زرد به فضای مجازی محدود نمی‏ شوند آنها گاهی در رسانه‏ های عمومی هم حضور می‏ یابند و گاهی هم همایش و کارگاه آموزشی با جمعیت بسیار گسترده برگزار می‏ کنند.

دکتر کاوه قادری مدرس دانشگاه علامه طباطبایی تهران و پژوهشگر گروه تشخیص روانشناختی دانشگاه هومبولت برلین این روان‏شناس‎ها را در قالب سه گروه مجزا می‏ داند و آنها را این طور توصیف می‏کند:

روان شناس ‏های عامه‏ پسند

«این گروه از روان‏شناس‏ها، مدرک دانشگاهی دارند اما آموزش‎های دقیقی ندیده‎اند. روان‎شناسی مثل پزشکی نیست که دانشجویان، بیشتر تخصص‎های بالینی لازم را در دانشگاه آموزش ببینند بلکه پس از فارغ التحصیلی باید دوره‎های مختلف و سوپر ویژن گذرانده شود.(طبق تعریف انجمن روان‎شناسی در روانشناسی و قلمرو بهداشت روانی، سوپرویژن یا کار کردن تحت نظارت و راهنمایی یک استاد راهنما اصلی پذیرفته شده و بدیهی است. در یک تعریف کلی منظور از نظارت و راهنمایی، یک فرایند ساختارمند رسمی برای حمایت حرفه‎ ای، یادگیری و انجام کار دقیق و با ملاحظه است.) خیلی از افراد هنوز درسشان تمام نشده یا سوپر ویژن ندارند اما با صحبت درباره آنچه در جامعه تابو است سعی در افزایش مخاطب دارند. آنها عامه‎پسند حرف می‎زنند و از موضوعاتی مثل رابطه جنسی، رازهای جذب مردان یا زنان، افزایش اعتماد به نفس، روش‏های سخنوری و مقابله با کم‏رویی می‎گویند. صحبت‎های آنها بسیار دم‎دستی و ساده و غالبا نمایشی است. آنها برای دیده شدن ویدئوها و بسته‎های آموزشی‎شان پول کلانی خرج می‎کنند و در شبکه ‏های اجتماعی هم به دنبال افزایش دنبال‎کننده هستند.»

شبه روان‏شناس‏ ها یا روانشناسان زرد

دکتر قادری این دسته را این طور معرفی می‎کند: این گروه اصلا مدرک روان‎شناسی ندارند و رویکردشان به حوزه روان‎شناسی بیشتر به جذب انرژی و سخنرانی‎های انگیزشی محدود می‎شود. صحبت‎های این افراد هیچ ارتباطی با علم ندارد برای مثال بسته‎های آموزشی و ویدئوهایشان بیشتر تلاش دارند رمز و رازهای پولدار شدن و موفقیت را توضیح دهد و این که چه طور می‎شود به خواسته‎ها و آرزوها دست پیدا کرد. البته این پدیده منحصر به ایران نیست و در سراسر دنیا وجود دارد اما گرایش مردم به این افراد در جوامعی بیشتر است که نسبت تلاش و کار افراد با درآمدشان منطقی نیست. شکاف طبقاتی و نابرابری در توزیع درآمد می‎تواند علاقه افراد به شبه‎روان‎شناسان را بیشتر کند. در این بین، افرادی که در پیدا کردن شغل مناسب دچار مشکل‏اند یا در روابط خود دچار شکست شده ‏اند و تجربه‎های ناخوشایندی از زندگی دارند ممکن است به این محتوا توجه نشان دهند. جامعه ‏ای که بستر رشد و فضای رقابتی سالم در آن وجود نداشته باشد ممکن است تصور کند با 200 هزارتومان می‎تواند بسته آموزشی بخرد که مشکلات شغلی و درآمدش را حل کند. این طور می‎شود که برای موفق شدن، میان‏برهای یک شبه و یک روزه معرفی می‎شود و برخی هم آن را باور می‎کنند. چنین افرادی در برندسازی و بازاریابی (مارکتینگ) بسیار قوی هستند و معمولا صفحه اینستاگرامشان دنبال‎کنندگان چند صد هزار نفری دارد و تعداد مشاوره‎هایی که می ‏دهند هم بسیار بالاست.

روان‏شناس ‏های غیر متعهد

دکتر قادری درباره این روان‏شناس‏ ها می‏گوید: «دسته سوم روان‏شناس ‏هایی هستند که هم مدرک دانشگاهی دارند و هم مجوز رسمی از سازمان نظام روان‎شناسی یا بهزیستی اما به اصول حرفه‏ای پایبند نیستند از اطلاعات مراجعان خود اسکرین شات گرفته و در صفحات مجازی خود منتشر می‎کنند تا مخاطب بیشتری پیدا کنند. در حالی که در کتاب‎های تخصصی روان‎شناسی که مخاطبش دانشجویان و دوست‌داران علم روان‎شناسی هستند هم بسیاری از اطلاعات باید محرمانه بمانند و منتشر نشوند. سازمان نظام روان‎شناسی باید به این مسائل توجه کند وقتی این قضیه به شکل زخمی در جامعه در آمده است باید انتظار عفونت را هم داشته باشیم.»

فریب روان‏شناس ‏نماها را نخورید

دکتر محمد حاتمی، رییس سازمان نظام روان شناسی کشور در پاسخ به این سوال که واکنش سازمان با روان‏شناس‌‎های زرد و عامه پسند که بعضی‎هایشان مدرک معتبر ندارند و برخی دوره ‏های مورد تایید سازمان را نگذرانده ‏اند چه بوده است، می گوید: «متاسفانه مدتی است شاهد این هستیم که افرادی که مجوز ندارند در فضای مجازی فعالیت کرده و برای جلب مردم از عناوین جعلی استفاده می‎کنند. بر اساس ارزیابی‏های ما آسیب‏های اجتماعی زیادی را ایجاد می‎کنند. ما مدتی است با هماهنگی نهادهای نظارتی، اسامی 4000 نفر از این روان‎شناس ‏نماها را به دست آوردیم و برای‎شان در سازمان، پرونده تشکیل دادیم. بخشی از آنها اصلا روان‎شناسی نخوانده‎اند و بخشی هم مجوزهای لازم را ندارند. طبق وعده‏ای که قبلا دادیم این اسامی را در بعد از ماه رمضان در سایت سازمان اطلاع‏رسانی خواهیم کرد. سازمان نظام روان‏شناسی41000 عضو دارد که از بین حدود 8000 نفرشان پروانه فعالیت دارند. کسانی که عضو سازمان هستند زیر نظر استاد ناظر در حال انجام کارشان هستند و روان‏شناس زرد نیستند. اما بقیه که عضو سازمان نظام روان‏شناسی نیستند فعالیتشان غیر مجاز است و تخلف محسوب می‏ شود و قطعا مراجع قضایی باید با آنها برخورد کنند ما هم بر حسب وظیفه‏ای که داریم فعلا در حال اطلاع ‏رسانی هستیم. کسی که در یکی از رشته‏ های روان‎شناسی یا مشاوره در گرایش‎های 16 گانه تحصیل می‎کند، با مدرک کارشناسی ارشد می ‏تواند عضو سازمان شود و شماره عضویت دریافت کرده و تحت نظر سوپروایزر فعالیت کند. این افراد موظف هستند طی دوره 3 ساله در کمیسیون تخصصی سازمان، توانمندی‏های خود را را ارتقا دهند و پروانه اشتغال بگیرند. پس از آن با شماره نظامی که دریافت کرده‎اند می‎توانند مطب بزنند. هرکسی که در مقطع دکترای یکی از رشته‎های روان‎شناسی فارغ التحصیل شده باشد هم می ‏تواند پروانه‏ اش را از سازمان دریافت کرده و سوپروایزر کسانی که در حال گذراندن دوره‏های سوپر ویژن هستند بشود. پرونده ‏هایی که در سازمان تشکیل شده است به وضوح نشان می‏دهد که، مشکلات مردمی که به روان‎شناس نماها مراجعه کردند نه تنها بیشتر شده بلکه هزینه زیادی که از افراد گرفته می ‏شود هم بسیار قابل توجه بوده است. در بسیاری از این موارد تعرفه سازمان رعایت نمی‏شود و تعرفه‏ هایی در حدود یک تا سه میلیون تومان برای هر جلسه مشاوره از افراد دریافت شده است. خواهش من از مردم این است که به این افراد که گاهی ممکن است ظاهر کارشان بسیار فریبنده و جالب باشد اطمینان نکنید، قبل از این که به مشاور و روان‎شناس مراجعه کنید حتما نام او را در سایت سازمان روان‎شناسی جست‏و‏جو کنید و ببینید شماره نظام و یا پروانه را دریافت کرده است یا خیر و سپس برای مراجعه به او تصمیم بگیرند.»

استفاده نابه جا از نظریات یونگ و تست MBTI

آفرودیت، آتنا، آنیموس و ... کهن الگوها در واقع همان اساطیری هستند که یونگ در فرهنگ‌های مختلف با آن‌ها آشنا شد و متوجه شد که در تمامی فرهنگ‌ها حضور دارند. از نظر یونگ کهن الگوها ذاتی، جهانی و ارثی هستند به این معنا که همه ما بدون احتیاج به یادگیری، آن‌ها را در ذهن داریم و ممکن است گاهی تعادل این کهن الگوها در شخصیت‏مان بر هم بخورد. اینها جملاتی است که در بسیاری از صفحات اینستاگرامی و یا سایت‎های منتسب به روان‎شناسی دیده می‏ شود.

دکتر قادری درباره روان‏شناس‎هایی که مدعی‏ اند از روش کهن ‏الگوها برای درمان اختلالات افراد استفاده می‎کنند، می‏گوید: «یونگ جزو روانکاوان بزرگ است و رویکرد ناخوداگاه جمعی را مطرح می‎کند. روان‎درمانی مبتنی بر رویکرد یونگ واقعا وجود دارد، تدریس هم می‎شود اما متاسفانه در ایران نوعی روان‏شناسی زرد و آماتوری بر اساس آن شکل گرفته که به داده‏های علمی دقیق مرتبط با آن رجوع نمی‏کند و صرفا بخشی از آن که به شکل عامه‏پسند است را برای جذب افراد استفاده می‏کند اما دقت علمی ندارد. بخشی از دیدگاه‎های یونگ تن به آزمایش علمی نمی‎دهند به عبارت بهتر نمی‏شود آنها را با معیارهای علمی و آزمایشگاهی مورد نقد و بررسی قرار داد. این بخش برای جامعه جذاب است و توجه افراد را جذب می‏کند. حتی تحقیقات جدید نشان می‏دهد که تست مشهور MBTI هم به اندازه کافی دقیق نیست چون بخشی از اطلاعات آن که در معرض کار آزمایشگاهی نبوده را مطرح می‏کند.

روان‎شناسی از روی چهره!

بعضی از روان‏شناس‏ها مدعی هستند که بر اساس چهره افراد و بدون گرفتن شرح حال می‏توانند اختلالات و مسائل مراجعان خود را تشخیص دهند و ادعا می‏کنند. وقتی از آنها درباره این که ‏چطور این توانایی را پیدا کرده‏اند سوال می‏شود مدعی می‏شوند که گرایش‏های تخصصی چهره‏شناسی را در خارج از ایران دیده ‏اند و به این توانایی دست پیدا کرده‏اند. دکتر قادری در پاسخ به این پرسش که آیا چنین دوره‎هایی از نظر علمی تایید شده‎اند و چنین روشی صحت دارد یا نه این طور توضیح می‏دهد: «زمانی یکی از نظریه ‏پردازهای جرم‏ شناسی به نام کرچمر ادعا کرد بر اساس تیپ بدنی افراد می توان در مورد احتمال جرم آنان برداشت‎‏هایی دقیق کرد، او بر این باور بود که که برخی از تیپ‎های بدنی بیشتر مستعد جرم و مشارکت در رفتارهای مجرمانه هستند، اگر چه در ابتدا این ایده جالب به نظر می‎رسید اما بعدها صدها مقاله این دیدگاه را با روش علمی نقد کردند به همین دلیل شنیدن این ادعا در زمان حاضر بیشتر شبیه یک شوخی است. این که بخواهیم بر اساس ظاهر و فرم بدن به عنوان یک عنصر تک عاملی درباره شخصیت افراد اظهار نظر کنیم امری است که از نظر علم امروز پذیرفتنی نیست! اما متاسفانه عده‏ای در ایران برای کسب سود دست به چنین ادعاهای خارج از اصول علمی می‏ زنند. اگر چه ممکن است روان‎شناس ‏های آموزش دیده در قالب فرآیند مشاهده بالینی و با استفاده از ویژگی‏ های چهره و تغییراتش در حین صحبت، نوع حرکت دادن دست و بدن یا فرم نشستن در اتاق درمان فرد بتوانند به اطلاعاتی برای شناخت بیشتر فرد دست پیدا کنند اما این که بدون هیچ گفت‏و‏گویی و فقط با اطلاعات عکس محور با دیدن چهره فرد بتوان درباره وضعیت سلامت روان او اظهار نظر کرد کار علمی نیست. آن هم اظهار نظرهایی چنین گزاف!

علم یک امر جهانی است نمی‏توانیم بگوییم دوره‏هایی علمی و آموزشی در کشورهای دیگر وجود دارد که روان‏شناسی رفته و آن را فراگرفته و امروز در درمان بیمارانش از آن استفاده می‏کند. یافته های تازه و اطلاعات جدید روان‏شناسی باید با روش علمی در قابل مقاله ‏های دانشگاهی منتشر شده و داوری شوند اگر کسی مدعی است به روش تازه‏ای در حوزه روان‏شناسی دست پیدا کرده باید آن را از مسیر علم و جامعه علمی معرفی کند اگر این طور باشد که هرکسی مدعی روش و راهکار تازه‏ای در درمان یا تشخیص شخصیت افراد بشود می‎توان ادعا کرد مثلا از طریق نوع کفش افراد هم می‏شود درباره ویژگی‏ های شخصیتی آنها اظهار نظر کرد! یا این که چون کسی مثلا در یک دوره علمی در یک دانشگاه خارجی شرکت کرده است پس حتما هرچه بگوید درست است ابتدا اینکه بسیاری از این مدارک جعلی است و ثانیا اینکه این مدارک در قالب دوره‏های کمتر از 100 ساعت اعطا شده است و امری نیست که توسط مجامع علمی تحت نظارت دقیق باشد. با این وصف حتی با قبول اصالت مدرک و وجاهت علمی موسسه محل اخذ مدرک، نمی ‏توان بی چون و چرا سخنان این افراد را پذیرفت، این مسیر علم نیست. اخلاق حرفه‎ای در روان‎شناسی حکم می‎کند قبل از آن که روش و رویکرد خاصی برای درمان افراد و یا مداخله در زندگی آنان به کار برود به درستی و در قالب مطالعات روش‏مند علمی بررسی شود که آیا این روش برای این گروه افراد کارایی دارد یا خیر؟ یا چون من روان‎شناس فقط همین روش را بلدم آن را به کار می‎برم و پیشنهاد می‎کنم.»

مریم ملی - دانش