برای آنهایی که می‌خواهند در آستانه سال جدید برخی خلق‌و‌خوهایشان را تغییر دهند و زندگی جدیدی را شروع کنند

تغییر شخصیت، رویا نیست

بودن ویژگی‌های عجیب و غریب از درونگرا گرفته تا پرهیاهو و جسور از انسان موجود پیچیده‌ای ساخته است که شخصیت‌های متنوع و رنگارنگی دارد.

کد خبر: ۱۳۵۸۸۲۹

درواقع وقتی از شخصیت صحبت می‌کنیم، منظور یک‌سری الگوهای متمایز تفکر، احساسات و رفتارهایی است که فردی از خود بروز می‌دهد.

شخصیت ترکیبی از خواست‌ها و تمایلاتی است که از عوامل زیست‌محیطی و تجربیات فردی ناشی می‌شود و ویژگی‌های او را توضیح می‌دهد.

برخی از افراد، عادات و خصوصیاتی دارند که به نظر می‌رسد ذاتی و بخش ثابتی از وجودشان است. مثلا، برخی وظیفه‌شناس‌اند اما دیگری ممکن است این خصوصیت را نداشته باشد.

بیشتر روان‌شناسان معتقدند که شخصیت اصلی و ذاتی افراد تا آخر عمرشان بدون تغییر باقی می‌ماند اما بررسی‌های جدید، چیز دیگری می‌گویند.

فردی را تصور کنید که به‌شدت بی‌نظم است. اتاق او و بدتر از همه افکارش دچار به‌هم‌ریختگی است. معمولا به محل کار خود دیر می‌رسد و دائم به‌دلیل به‌هم‌ریختگی فرصت‌های خوب زندگی‌اش را از دست می‌دهد. مسلما چنین فردی اگر بتواند این رفتار را که تبدیل به بخشی از شخصیت او شده‌است تغییر بدهد، زندگی‌اش آسان‌تر خواهد شد.

تاکنون روان‌شناسان معتقد بودند شخصیت هر فرد در طول زندگی‌اش تقریبا ثابت و بدون تغییر می‌ماند. با این حال اکنون محققان به این نتیجه رسیده‌اند که شخصیت هرکس در مسیر زندگی‌اش تکامل می‌یابد و بررسی‌های متعددی نشان داده شخصیت را می‌توان آگاهانه و به‌عمد تغییر داد. در واقع افراد می‌توانند شخصیت خود را به‌گونه‌ای تغییر دهند تا به رضایت و خشنودی از زندگی و حتی سلامت ذهنی‌ دست یابند.

ارزیابی شخصیت

وقتی روان‌شناسان از شخصیت صحبت می‌کنند، منظور آنها عادات فکری، احساسات و رفتاری است که افراد در طول سال‌ها یا دهه‌ها از خود بروز می‌دهند.

در واقع آن رفتارهایی که در دوره‌های زمانی کوتاه‌تر مانند چند روز یا چند ساعت بروز می‌کند، در تعریف شخصیت افراد جای ندارند اما اندازه‌گیری متغیرهای شخصیت افراد کار آسانی نیست.

روان‌شناسان برای این کار از مدل پنج عاملی شخصیت استفاده می‌کنند که عبارتند از: برونگرایی، سازگاری و موافق بودن، وظیفه‌شناسی، پذیرش تجربه‌های جدید و روان‌رنجوری.

این مدل ارزیابی منتقدان خود را دارد. پنج ویژگی بزرگ شخصیتی مورد اشاره براساس تکنیکی آماری به نام تحلیل عاملی ایجاد شده‌است.

در واقع برای توصیف هریک از این ویژگی‌های شخصیتی از واژه‌هایی که این ویژگی‌ها را توضیح می‌دهد استفاده شده و به این ترتیب این ویژگی‌ها دسته‌بندی شده‌اند.

برخی از منتقدان این دسته‌بندی به همین موضوع اشاره کرده و می‌گویند برای این دسته‌بندی روش منطقی و عمیق‌تری به‌کار گرفته نشده‌است و با این مدل مشکل دارند و آن را کامل نمی‌دانند.

منتقدان دیگر هم می‌گویند این مدل ارزیابی تمام جنبه‌های شخصیتی افراد، از جمله ویژگی‌های منفی و تیره مانند روان‌پریشی یا ماکیاولیستی یا حتی شوخ‌طبعی افراد را در نظر نمی‌گیرد. در نظریه ماکیاولیسم، افراد برای رسیدن به اهداف‌شان دست به هر کاری می‌زنند؛ حتی کارهای غیراخلاقی.

با وجود انتقاد‌ها به مدل پنج عاملی شخصیت، در حال حاضر این مدل، پذیرفته‌ترین مدل ارزیابی شخصیت میان روان‌شناسان است.

این پنج ویژگی شخصیتی در افراد معمولا با استفاده از پرسشنامه‌هایی درباره افکار، احساسات و رفتارهای افراد ارزیابی می‌شود. در این پرسشنامه‌ها افراد باید در برابر پاسخ سؤال‌ها، موافق بودن یا نبودن خود را اعلام‌کنند.

تغییر صفات و ویژگی‌های فردی

نوع شخصیت افراد تاحدی با ژنتیک و دی‌ان‌ای آنها تعیین می‌شود. محققان در بررسی دوقلوها به این نتیجه رسیدند که ژن‌ها می‌توانند حدود نیمی از تفاوت‌های ویژگی‌های شخصیتی را توضیح دهند. از طرفی دیگر تجربیات انسان تا بزرگسالی، اثراتی بر شخصیت او می‌گذارد.

گرچه ما تصور می‌کنیم وقتی به سن خاصی برسیم، شخصیت‌مان ثابت و بدون تغییر می‌ماند، روان‌شناسان از دو دهه گذشته تاکنون نشان داده‌اند ویژگی‌های شخصیتی تا پایان عمرمان همچنان دستخوش تغییر می‌شود.

محققان در جریان یک بررسی نشان دادند، انسان بیشتر ویژگی‌های شخصیتی خود را از ۲۰ تا ۴۰‌سالگی کسب می‌کند.

بین ۴۰ تا ۶۰‌سالگی بیش از گذشته وظیفه‌شناس می‌شویم و از نظر احساسی ثبات بیشتری خواهیم داشت البته سازگاری و توافق‌پذیری‌مان از ۵۰‌سالگی به بعد بیشتر می‌شود و بعد از ۶۰‌سالگی کمتر سراغ تجربه کسب کردن می‌رویم و از برونگرایی‌مان کاسته می‌شود. این وضعیت احتمالا به‌علت کم شدن محافل اجتماعی‌مان است.

گاهی اوقات تغییرات شخصیتی بزرگی در افراد رخ می‌دهد. روان‌شناسان معمولا تغییرات شخصیتی را برحسب «انحراف معیار» می‌سنجند.

مثلا تغییر شخصیت فرد از حداکثر درونگرایی به حداکثر برونگرایی با اختلاف حدود سه انحراف معیار در نظر گرفته می‌شود.

بنابه گفته محققان برخی از صفات خاص افراد، به‌ویژه وظیفه‌شناسی و ثبات عاطفی، در طول زندگی آنها حدود یک انحراف معیار تغییر می‌کند.

تغییر شخصیتی در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر هم ممکن است رخ دهد. محققان در یکی از تحقیقات خود روی افراد مبتلا به مشکلات روحی، دریافتند افرادی که توانستند بیماری‌های افسردگی، اضطراب و اختلال غذاخوردن خود را با موفقیت درمان کنند، در مدت طول درمان نه‌تنها از نظر عاطفی پایدارتر شدند بلکه برونگرا و پذیرنده تجربه‌های جدید شدند.

این تغییرات که حدود نیم انحراف معیار است تا یک‌سال بعد هم در ویژگی‌های شخصیتی آنها دیده‌می‌شد.

تغییر شخصیت در پاسخ به برنامه‌های درمانی خوب و عالی است اما آیا انسان می‌تواند به‌عمد و آگاهانه تغییر شخصیت دهد؟ جالب اینجاست که یک‌سری شواهد و بررسی وجود دارد که نشان می‌دهد این تغییر شخصیت آگاهانه امکان‌پذیر است.

نتایج یک آزمایش

سال گذشته محققان سوئیسی تصمیم گرفتند یکی از ویژگی‌های شخصیتی ۱۵۲۳ نفر از افراد که میانگین سنی‌شان ۲۵سال بود را تغییر دهند. با استفاده از اپلیکیشنی به‌نام پیچ (PEACH) به تمام این داوطلبان وظایف خاصی داده شد.

مثلا اگر کسی دوست داشت برونگراتر‌ شود، به او می‌گفتند با افراد جدید بیشتری وارد گفت‌وگو شود یا اگر دوست دارند وظیفه‌شناس‌تر شوند، باید به مدت یک‌سال تمام تاریخ‌تولد‌های مهم را در تقویم‌شان یادداشت می‌کردند.

کاملا مشخص است که ویژگی‌های شخصیتی‌مان روی افکار و رفتارمان اثر می‌گذارد اما ایده تغییر شخصیت این است که آیا نوع نگرش و عملکردمان هم می‌تواند ویژگی‌های شخصیتی‌مان را تغییر دهد؟ درواقع شخصیت افراد با گذر سن تغییر می‌کند و این قابل پیش‌بینی است و محققان این تغییر را در نتیجه نقش‌های گوناگونی می‌بینند که افراد مجبور به پذیرش آنها می‌شوند و همچنین انتظاراتی است که اطرافیان‌شان از آنها دارند. مثلا وقتی تصمیم‌ می‌گیریم در دانشگاه با جدیت درس بخوانیم، این رفتار به‌طور خودکار وارد شخصیت‌مان می‌شود.

محققان سوئیسی در پایان بررسی‌های خود به این نتیجه رسیدند که افراد اگر بخواهند می‌توانند خیلی سریع تغییر کنند. درواقع بنا به گفته محققان، زمانی‌که دید فرد به جهان تغییر می‌کند، روی ویژگی‌های شخصیتی او هم اثر می‌گذارد.

محققان دیگر در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیدند که می‌شود ویژگی‌های شخصیتی را آگاهانه تغییر داد. درواقع آنها می‌گویند: «اگر می‌خواهید ویژگی خاصی داشته باشید، آن‌قدر به وجود آن ویژگی وانمود کنید تا واقعا در شخصیت‌تان شکل بگیرد.» مثلا اگر می‌خواهید از نظر عاطفی و احساسی ثبات بیشتری داشته باشید و بتوانید از درون یک موضوع منفی، جزئیات مثبتی بیابید، باید حداقل دو دقیقه به خوبی‌هایی فکر کنید که می‌توانید در یک موضوع منفی بیابید. این موضوع منفی می‌تواند فردی باشد که شما را ناراحت کرده است.

درواقع افراد می‌توانند با تمرین، مثلا تمرین وظیفه‌شناسی در یک بازه زمانی کوتاه (مانند یک ماه) تا حدی به تغییر شخصیت دلخواه خود برسند و اگر به تمرین‌های خود ادامه دهند، آن ویژگی وارد شخصیت‌شان می‌شود.

در اینجا علم تغییر شخصیت با پرسش دیگری روبه‌رو می‌شود و آن این است که آیا تغییر شخصیت، کار مطلوبی است؟ البته نتایج بررسی‌ها نشان داده است که بیشتر مردم دوست دارند برخی از جنبه‌های شخصیت خود را اصلاح کنند و وقتی موفق به انجام این کار می‌شوند، مزایای آن را مشاهده می‌کنند.

اول پذیرش خود، سپس تلاش برای بهبود

بنا به گفته محققان، برنامه‌های تغییر شخصیت در درمان مشکلات روحی موثر است. مثلا افراد روان‌رنجور به اضطراب و افسردگی مبتلا هستد. اگر بتوان افراد را طوری تربیت کرد که در برابر رویدادهای زندگی به‌شدت حساس و آسیب‌پذیر نباشند، صدمات روانی هم در آنها کاهش می‌یابد.

البته چیزی که محققان هنوز کاملا نمی‌دانند این است که آیا تغییر شخصیت ارادی، دائم است یا خیر. در ضمن تغییر شخصیت عمدی می‌تواند جنبه منفی هم داشته باشد. مثلا برخی شرکت‌ها ممکن است کارکنان خود را تحت فشار قرار داده و برخلاف میل آنها، برخی از ویژگی‌های شخصیتی‌شان را تغییر دهند. هنوز محققان نمی‌دانند این‌گونه مداخلات چقدر می‌توانند در تغییر شخصیت افراد موثر باشند.

از طرفی ویژگی‌های شخصیتی در افراد به روش‌های مختلفی با هم مرتبطند و همپوشانی دارند. مثلا اگر فردی برونگراتر شود، تجربه‌های جدید را هم راحت‌تر می‌پذیرد بنابراین اگر فردی می‌خواهد روی یکی از جنبه‌های شخصیتی خود کار کند، باید بداند ممکن است در نهایت به‌گونه‌ای تغییر کند که هرگز انتظارش را نداشته است بنابراین پیش از این‌که برای تغییر ویژگی‌های خود عجله کند، باید علت تغییری را که می‌خواهد بررسی کرده و برای کار خود دلیل خوبی داشته باشد و تنها براساس فشار اجتماعی به دنبال تغییر شخصیت خود نباشد.

همه ما باید خود و ویژگی‌های شخصیتی‌مان را بپذیریم تا در رنج و عذاب نباشیم و اگر به دنبال تغییری هستیم، از آن فقط برای بهتر کردن حال روحی و رفاه‌مان استفاده کنیم.

تمرین‌ هایی برای تغییر شخصیت در سال جدید

با تمرین‌های زیر می‌توانید به هریک از ویژگی‌های زیر که می‌خواهید دست یابید:

برونگرایی

صحبت با افراد جدید، مانند پیشخدمت و صندوقدار در رستوران، یا ارائه نظر مثبت درباره یک مطلب در رسانه‌های اجتماعی. در مراحل بعدی می‌توان دوستی را به کافه دعوت و درباره موضوعات مختلف با او صحبت کرد. یا حتی در گردهمایی‌های اجتماعی شرکت کرد. کارهایی که باعث می‌شود با دیگران در ارتباط باشید، برونگرایی‌تان را تقویت می‌کند.

ثبات عاطفی

یادداشت هر چیزی که قدردان آن هستید. هنگام نگرانی در مورد موضوعی، به بهترین نتایج احتمالی فکر کنید تا از نگرانی‌تان کاسته شود. به مؤسسات خیریه کمک کنید. در هر تجربه منفی، ویژگی‌های مثبت آن را پیدا کنید. اگر موضوعی شما را عصبانی و ناراحت کرده است، درباره علت آن به‌دقت فکر کنید.

سازگاری و توافق‌پذیری

بهترین نقطه شروع کسب این ویژگی، لبخندزدن به دیگران و از آنها تعریف‌کردن است. می‌توانید پول قهوه دوست‌تان را بپردازید و کارهای خوبی را که برای دیگران انجام می‌دهید، یادداشت کنید. دنیا را از دید دیگران نگاه‌کردن یا بخشیدن کسی که شما را ناراحت کرده‌است هم می‌تواند مفید باشد.

پذیرفتن تجربه‌های جدید

با کارهای خیلی ساده، مانند شنیدن برنامه‌های یک پادکست جدید، رفتن به موزه یا چشیدن طعم یک غذای تازه می‌توان این ویژگی را کسب کرد. حتی می‌توانید در مباحث مختلف شرکت کرده و نظرات دیگران را درباره موضوعی خاص بشنوید و آنها را بررسی کنید.