تحول درمان ناباروری در گذر زمان

وقتی زوجی با وجود گذشت یک سال از اقدام برای بارداری با ناکامی مواجه می‌شوند، چالش تلخ و آزاردهنده ناباروری کم‌کم گریبانگیرشان می‌شود.

حال اگر سن خانم بالای 35 سال باشد، نه‌تنها با نگرانی‌های بیشتری دست به گریبان می‌شوند بلکه توصیه می‌شود با گذشت شش ماه و باردار نشدن برای بررسی‌های تخصصی ناباروری مراجعه کنند اما این فقط یک روی این روایت است که به‌نظر تلخ و استرس‌زا می‌آید؛ در سوی دیگر داستان ناباروری، روش‌های درمان موثری وجود دارد که طی چهار دهه اخیر پیشرفت قابل‌توجهی کرده است؛ تا جایی که بسیاری از روش‌های پرعارضه و پر‌هزینه قدیمی‌تر را می‌شود با روش‌های کم‌عارضه‌تر و کم‌هزینه‌تر جایگزین کرد و به نتیجه مطلوب برای خاتمه ‌دادن به داستان تلخ ناباروری رسید.

از همین‌رو پای صحبت‌های دکتر آتوسا کریمی، جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری و عضو هیأت علمی ‌پژوهشگاه ابن‌ سینا نشستیم تا با روش‌های جدیدی آشنا شویم که می‌تواند جایگزین شیوه‌های قدیمی‌تر درمان ناباروری شود.

بسیاری از نکاتی که در گذشته برای بررسی علت ناباروری مورد استفاده قرار می‌گرفتند امروزه پیشرفت کرده و جایگزین شده است. بسیاری از روش‌های درمانی پیشنهادی هم ممکن است امروزه استفاده نشوند یا به‌ندرت به‌کار گرفته شوند.

لاپاروسکوپی خط‌مقدم درمان نیست

دکتر کریمی‌با اشاره به این‌که شاید حدود 20 سال پیش برای هر زوجی که دچار ناباروری بودند، ابتدا توصیه می‌شد که خانم عمل لاپاروسکوپی انجام دهد، توضیح می‌دهد: در عمل لاپاروسکوپی بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و با استفاده از لاپاروسکوپ، دوربین وارد حفره شکم و لگن می‌شود و تمام نواحی شکم و لگن مورد باز‌بینی قرار می‌گیرد. به این ترتیب تمام تیم پزشکی حفره شکم، شکل رحم و لوله‌های رحمی را می‌بینند و بررسی می‌کنند که آیا لوله‌های رحمی ‌باز است یا خیر و اگر اشکالی از حیث ساختار آناتومیکی وجود داشته باشد، تشخیص داده شده و اشکالات از طریق جراحی رفع می‌شود.

این متخصص می‌افزاید: این روش مؤثر است اما نه‌تنها بیمار طی آن تحت بیهوشی قرار می‌گیرد بلکه هزینه جراحی بالایی به او تحمیل می‌شود و عوارض مربوط به خودش را نیز دارد. امروزه با استفاده از روش‌های تصویربرداری دقیق‌تر از احتمال این‌که به لاپاروسکوپی نیاز باشد کاسته شده است. یعنی با استفاده از سونوگرافی سه‌بعدی، تشخیص ناهنجاری‌های رحم ممکن است و در صورت تأیید ناهنجاری‌ها نسبت به جراحی اقدام می‌شود. به‌علاوه تصویر سه‌بعدی خوبی به پزشک داده می‌شود و ممکن است اصلا نیازی به لاپاروسکوپی نباشد. حال اگر فیبرومی در رحم وجود داشته باشد یا رحم حالت دوشاخ یا دیواری داشته باشد از طریق سونوگرافی سه‌بعدی قابل تشخیص است.

هیستروسکوپی جایگزین لاپاروسکوپی

به گفته این فوق‌تخصص ناباروری، در چنین شرایطی به‌جای لاپاروسکوپی می‌توان از روش دیگری به‌نام «هیستروسکوپی» برای دیدن فضای رحم و برداشتن فیبروم و دیواره رحم استفاده کرد.

در این روش بیمار بیهوش می‌شود ولی دوربین از طریق مجرای زایمانی وارد می‌شود و مدت زمان عمل هم از لاپاروسکوپی کوتاه‌تر و هزینه آن کمتر است و امکان اصلاح بسیاری از ناهنجاری‌ها امکان‌پذیر است
البته اگر امکان انجام سونوگرافی سه‌بعدی فراهم نباشد، ممکن است نیاز باشد در یک جراحی هم لاپاروسکوپی و هم هیستروسکوپی برای بیمار انجام شود. درحالی‌که انجام سونوگرافی سه‌بعدی در بسیاری از موارد نیاز به انجام لاپاروسکوپی را برطرف می‌کند.

تزریق داروها با قلم دارویی

دکتر کریمی با بیان این‌که داروهایی که برای رشد فولیکول‌ها استفاده می‌شود طی سال‌های اخیر تغییرات بیشتری کرده است و کاربری آنها بسیار آسان‌تر شده است، می‌گوید: «در گذشته آمپول‌ها حتما باید روزانه تزریق می‌شدند و داروها به‌صورت پودر و آب بوده‌اند که باید با هم مخلوط می‌شد و بسیاری از موارد باید زیر پوست اطراف ناف و در ساعات خاصی تزریق می‌شدند.

وی تاکید می‌کند: امروزه داروها از حالت پودر و آب خارج شده‌اند و شکل قلم دارند. به بیمار آموزش داده می‌شود که هر روز روی چه درجه‌ای بگذارد و خودش دارو را با قلم انجام دهد و نیازی به رفت و آمد به تزریقات ندارد و درد محل تزریق هم ندارد و حجم دارویی هم که تزریق می‌شود بسیار کاهش می‌یابد.

موثرتربودن روش میکرو نسبت به آی‌وی‌اف

امروزه میکرواینجکشن روش جدیدتری نسبت به آی‌وی‌اف (لقاح آزمایشگاهی) است. روش آی‌وی‌اف از حدود 42سال پیش تاکنون استفاده می‌شود.

دکتر کریمی ‌در توضیح مراحل این روش می‌گوید: در این روش، خانم از روز سوم قاعدگی‌ مورد ویزیت قرار می‌گیرد و اندازه تخمدان، شکل رحم و آندومتر اندازه‌گیری می‌شود. سپس با توجه به نتیجه بررسی‌ها و سن بیمار، داروی تحریک رشد فولیکول‌های تخمدانی تجویز می‌شود. طی دوره 12روزه، بیمار این داروها را روزانه دریافت می‌کند و هر چند روز یکبار از طریق سونوگرافی رشد فولیکول‌ها بررسی می‌شود. وقتی اندازه فولیکول‌ها به 18تا20میلی‌متر برسد در اتاق‌عمل، عمل تخمک‌گیری برایش انجام می‌شود. مایعی که حاوی تخمک‌ها هستند تحویل آزمایشگاه داده می‌شود و پس از آن تخمک استخراج‌شده و باروری آن داخل آزمایشگاه در مجاورت اسپرم همسر خانم صورت می‌گیرد و وقتی جنین اولیه تشکیل شد پس از گذشت پنج روز داخل حفره رحم خانم منتقل می‌شود.

این متخصص درباره مزایای روش میکرواینجکشن نسبت به آی‌وی‌اف می‌افزاید: «در روش‌های جدیدتر (میکرو) داروها طبق روال تجویز می‌شود و بیمار طی 12تا15روز دارو می‌گیرد و تخمک‌گیری انجام می‌شود اما وقتی مایع حاوی تخمک‌ها به آزمایشگاه تحویل داده می‌شود، تخمک زیر میکروسکوپ دقیق قرار داده می‌شود و متخصص نمونه اسپرم را هم می‌بیند و اسپرمی‌که شکل و حرکت مناسب‌تری دارد را زیر میکروسکوپ در تخمک تزریق می‌کند و به این ترتیب احتمال باروری افزایش می‌یابد. این روش به‌خصوص برای درمان ناباروری در زوج‌هایی که مرد اسپرم‌های کمی دارد و قدرت نفوذ اسپرم‌ها کم است می‌تواند موثرتر باشد. همین‌طور در خانم‌هایی که سنشان بیش از 35سال است و دیواره تخمک ضخیم‌تر است، این روش موثرتر است.

پایش رشد جنین با دوربین در آزمایشگاه

همان‌گونه که دریافتیم در روش آی‌وی‌اف، اسپرم در مجاورت تخمک قرار می‌گیرد و در روش میکرو، اسپرم داخل تخمک تزریق می‌شود اما دکتر کریمی با اشاره به اینکه هر روز در آزمایشگاه باید برای بررسی وضعیت جنین تشکیل‌شده تا زمان انتقال به رحم آن را از زیر انکوباتور(مکان نگهداری جنین در دمای مناسب) خارج کنند و این‌که این روند ممکن است باعث شوک دمایی به جنین شود، می‌گوید: امروزه از دوربین‌های خاصی برای بررسی وضعیت رشد جنین‌ها استفاده می‌شود و فقط تصاویر بررسی می‌شود. به این ترتیب رشد جنین بدون خروج روزانه از انکوباتور انجام می‌شود و جنین‌هایی با کیفیت بهتر انتخاب شده و احتمال باروری نیز افزایش می‌یابد.

بی‌نیاز از تزریق هر روزه داروی محرک

تجویز بعضی از داروهای آهسته روش هم با نظر پزشک می‌تواند او را از الزام تزریق روزانه دارو بی‌نیاز کند و تزریق‌ها را به هفته‌ای یک‌بار کاهش دهد.

این متخصص با بیان این مطلب اظهار می‌کند: استفاده از داروهای جدید در محل تزریق، هزینه و میزان تردد بیماران را کاهش داده است. به این ترتیب همکاری بیماران نیز بیشتر شده که این مسأله به افزایش نتیجه‌گیری از درمان نیز کمک کرده است.

جراحی بسیار کم‌عارضه‌تر

در گذشته در آقایانی که تعداد اسپرم‌شان کم بود تهیه اسپرم باید از نسج گنادهای مذکر و طی جراحی و زیر بیهوشی انجام می‌شد اما امروزه در اتاق‌عمل با استفاده از میکروسکوپ، اسپرم را برداشت می‌کنند. به این ترتیب، عوارض جراحی و درد عمل کاهش یافته و اسپرم هم با دقت بیشتری تهیه می‌شود که در نهایت به درمان ناباروری با فاکتورهای مردانه کمک می‌شود.

تشخیص سریع بارداری خارج ‌از رحم

به گفته دکتر کریمی گاهی بعد از انجام درمان ناباروری، ممکن است بارداری خارج‌ازرحم هم اتفاق بیفتد. در گذشته تصویربرداری خوب و سونوگرافی سه بعدی وجود نداشت و خیلی مواقع این نوع بارداری دیر تشخیص داده می‌شد و لوله رحم را در مواردی دچار پارگی می‌کرد.

به گفته این فوق‌تخصص ناباروری، امروزه با آزمایش‌های دقیق این تشخیص به‌سرعت اتفاق می‌افتد. به این ترتیب نیاز به جراحی و آسیب‌ های ناشی از تشخیص بارداری خارج از رحم برطرف می‌شود. حتی امروزه در بسیاری از موارد به‌جای استفاده از عکس رنگی که پرتوهای مضری برای جنین دارد، می‌توان از سونوگرافی سه‌بعدی بهره گرفت.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم