باید و نبایدهای اکسیژن درمانی در نبرد با کرونا

البته معمولا حدود ۲۰درصد بیماران دچار درگیری ریوی شدید (بیش از 50درصد) می‌شوند که معمولا نیاز به بستری و مراقبت در بیمارستان دارند.

برخی مبتلایان با درگیری ریوی حدود 30 تا 40درصد، دوران نقاهت خود را در خانه طی می‌کنند اما ممکن است به دستگاه اکسیژن خانگی نیاز داشته باشند.

به همین دلیل توصیه می‌شود بیماران پس از تشخیص ابتلا، اقدام به اندازه‌گیری سطح اکسیژن خون کنند و اگر درصد اشباع اکسیژن خونشان زیر 90درصد باشد برای بستری به مرکز درمانی انتقال داده‌شوند.

باید و نبایدهای اکسیژن درمانی در مبتلایان به کرونا در خانه را در گفت‌وگو با دکتر مجید روانبخش، عضو هیات علمی‌دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز و رئیس انجمن فیزیوتراپی خوزستان مرور می‌کنیم.

چرا و در چه شرایطى بیمار مبتلا به کرونا که لزوما نیاز به بسترى در بیمارستان ندارد، به دستگاه اکسیژن نیاز پیدا مى‌کند؟

بدن ما اساسا با سوخت‌وساز سلولی زنده است و این سوخت‌وساز سلولی بستگی زیادی به اکسیژنی دارد که در خون ما وجود دارد. یعنی ما از طریق فرآیند تنفسی، اکسیژن مورد نیاز سلول‌ها را تأمین می‌کنیم. ریه‌ها در بیماری کووید 19 درگیر و دچار التهاب می‌شوند. بیمارمبتلا به کرونا ابتدا در فاز ویروسی، علائم تنفسی کمتری دارد و وقتی وارد فاز التهابی می‌شود، درگیری ریه‌ها اتفاق می‌افتد. اگر ویروس به ریه‌ها زده‌باشد دیگر قابلیت انتقال اکسیژن به خون را ندارند و اشباع اکسیژن داخل خون کم می‌شود و هرقدر پایین‌تر بیاید حال بیمار بدتر خواهدشد.

میزان اشباع اکسیژن در خون شریانی ما بین 96 تا 99درصد است که با چند تنفس عمیق می‌توانیم آن را به 100درصد هم برسانیم. ولی در بیماران مبتلا به کرونا تا وقتی که اشباع اکسیژن زیر 90درصد نیاید به انجام اقدامات اورژانسی نیازی نیست. ولی پایین‌تر از 90 تا 92درصد به اکسیژن‌درمانی نیاز است تا سیستم‌های متابولیک بدن آسیب نبینند.

هر چه میزان اکسیژن خون از این عدد پایین‌تر بیاید، نیاز به حمایت اکسیژنی بیشتر می‌شود که گاهی با یک ماسک، کیسه و گاهی به‌صورت مستقیم (ونتیلاتور) است که البته به شرایط بیمار بستگی دارد. به هر حال باید همیشه مراقب باشیم حمایت اکسیژنی در بیماران کووید-19 بیش از حد یا کمتر از میزان مورد نیاز نباشد و متناسب با نیاز بیمار ارائه شود.

کاهش اکسیژن خون چه نشانه‌هایى دارد؟

یکی از علائم آن افزایش ضربان قلب و بعد سردرد، تنگی‌نفس، خستگی، بی‌حالی وکاهش عملکرد دیگر سیستم‌های بدن است. البته این علائم با توجه به میزان کاهش اکسیژن در هر فرد متفاوت است.

عدد نشانگر اکسیژن طبیعى خون چقدر است و کمتر از چه میزانى نشانه کمبود اکسیژن است؟

میزان طبیعی اکسیژن خون، بین 96 تا 99 درصد در منابع مختلف متفاوت است. ولی اگر میزان اکسیژن از 90 تا 92 درصد پایین‌تر بیاید نیاز به مداخلات تنفسی بیمارستانی خواهدبود. همه بیماران مبتلا به کرونا می‌توانند دستگاه سنجش اکسیژن خون را بخرند و روزانه میزان اکسیژن خون خود را بررسی کنند.

بسیارى از بیماران تا مدتى پس از این‌که دوران ناقل بودنش‌شان نیز تمام مى شود همچنان تنگى‌ نفس و سرفه دارند. آیا نیاز به اکسیژن‌ درمانى با گذشت دو هفته از دوران نقاهت کرونا ممکن است تداوم یابد؟

این‌که بیمار در کدام مرحله از دوران نقاهت است مهم نیست. مهم آن است که سطح اشباع اکسیژن شریانی در حدود 95درصد و بالاتر نگه داریم. گاهی بیماران پس از ترخیص از بیمارستان دچار فیبروز ریوی و کاهش میزان اکسیژن خون می‌شوند که در منزل هم برایشان از دستگاه‌های اکسیژن‌ساز استفاده می‌کنیم. البته تجویز اکسیژن تیغ دولبه است. اکسیژن‌درمانی بیش از حد باعث تنبلی ریه‌ها و تنبلی بافت ریه‌ها می‌شود و در دراز مدت به کاهش فرآیند تنفسی منجر شود.

پس بعد از ترخیص هم اگر میزان اکسیژن خون پایین‌تر از حد طبیعی باشد، بیمار باید تحت نظر متخصص فیزیوتراپ تنفسی یا متخصص بیهوشی تحت اکسیژن درمانی قرار بگیرد. از طرفی هم برخی بیماران کرونایی هستند که به محض فعالیت جسمانی و سر کار رفتن دچار کاهش سطح اکسیژن می‌شوند که باید دستگاه اکسیژن ساز کوچک با خود داشته‌باشند تا در صورت نیاز از آن استفاده کنند.

با توجه به این‌که برخى افراد به‌صورت استرسى یا ناشى از برخى بیمارى‌هاى دیگر نیز نشانه‌هایى از تنگى نفس را بروز مى‌دهند، آیا کمبود اکسیژن و احساس تنگى نفس لزوما نشانه ابتلا به کروناست؟

عوامل روانی و ترس در برخی افراد منجر به بروز تنگی نفس و درد قفسه سینه و سرفه می‌شود. ولی کمبود اکسیژن در بدن با بی‌حالی، درد عضلات و تنگی‌نفس همراه است. به هر حال بیماری کرونا یک بیماری مرموز با طیف وسیعی از عوارض است و علائم در افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد. اگر تنگی‌نفس و سرفه در فردی اتفاق بیفتد بهتر است تحت بررسی از حیث کرونا قرار بگیرد. اگر شخصی سرفه، تنگی‌نفس یا درد عضلانی داشته‌باشد بهتر است از یک دستگاه سنجش اکسیژن خانگی استفاده کند تا سطح اکسیژن خون خود را اندازه گیری کند.

چه تمریناتى به افزایش اکسیژن‌گیرى ریه‌ها - چه براى بیماران مبتلا به کرونا و چه افراد سالم -کمک مى‌کند؟

همه افراد اگر نیاز به افزایش اکسیژن‌رسانی به خون شریانی‌شان وجود داشت فقط لازم است تنفس عمیق، آرام و با ماند زمانی بالا داشته‌باشند. یعنی فرآیند دم طولانی و عمیق و بازدم به آرامی و طولانی انجام شود. به این ترتیب میزان اکسیژن خون افزایش می‌یابد. تغییراتی که در سیستم ریوی با این تمرین‌ها اتفاق می‌افتد در طول زمان، پیشرونده خواهدبود.

کپسول‌ های خانگی مناسب برای بیماران مبتلا به کرونا

از دکتر روانبخش درباره استفاده از نوع مناسب کپسول‌های اکسیژن براى بیمارانى که در دوران نقاهت کرونا در خانه قرنطینه مى‌شوند پرسیدم. وی در پاسخ می‌گوید: «معمولا کپسول را به بیماران کرونا توصیه نمی‌کنیم و استفاده از سیستم‌های اکسیژن‌ساز خانگی که هوای بیرون را به داخل خودشان می‌مکد و خروجی‌شان تولید گازی با درصد مشخصی اکسیژن است، پیشنهاد می‌دهیم. کسانی که از کپسول اکسیژن استفاده می‌کنند باید اصول ایمنی را راجع به کپسول‌شان بدانند. به هیچ عنوان نباید قسمت بالایی کپسول و پیچ‌های وصل به کپسول اکسیژن چرب باشد؛ زیرا اکسیژن خالص بسیار گاز خطرناکی است و می‌تواند باعث انفجار شود. هرچه کپسول کوچک‌تر باشد باید سریع‌تر پر بشود. ولی ما استفاده از آنها را بیشتر ترجیح می‌دهیم. هر چه دستگاه‌های اکسیژن‌ساز پیشرفته‌تر باشند بهتر است. توجه داشته‌باشید اکسیژن خالص برای ریه‌های ما خطرناک است و نباید خودسرانه و بدون نظارت متخصص مورد استفاده قرار بگیرد.»

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم