یادگاری با گنبد طلا

شاید بتوان نخستین عکس‌های آقا رضا عکاس‌باشی از حرم مطهر امام رضا‌(ع)، در سفر اول ناصرالدین شاه به خراسان را سرآغاز عکاسی زیارتی به‌شمار آورد اما گونه‌ای از عکاسی زیارتی که عموم مردم به‌ آن توجه کردند، بیشتر از ابتدای دوره پهلوی (۱۳۰۵ ش) با رشد روز افزون عکاسخانه‌ها و افزایش عکاسان فوری و دوره‌گرد در اطراف حرم مطهر رضوی رواج پیدا کرد. عکاسی زیارتی به گونه‌ای از عکاسی گفته می‌شود که عکاسان قدیمی ابتدا با قراردادن زائر در مقابل مجموعه حرم مطهر رضوی، از آنان عکس یادگاری می‌گرفتند اما با توجه به تغییراتی که در اطراف حرم در سال‌های اخیر و چند دهه قبل روی داد و همچنین همزمان با پیشرفت ابزار نورپردازی و امکان عکاسی در آتلیه، کشیدن پرده از حرم و بارگاه رضوی رواج یافت و این روند با پیشرفت فناوری‌های دوران قبل از دیجیتال مانند ظهور و پس از آن عکاسی دیجیتال نرم‌ افزارهای ادیت عکس به جایی رسید که عکاسان برای جلب توجه مشتری و عقب‌ نماندن از قافله پیشرفت عکاسی، از فتو مونتاژ برای قراردادن افراد در زمینه حرم استفاده می‌کردند.

از این پس بنا داریم تا مهم‌ترین نکات پیرامون این‌گونه مهم و پرمخاطب را خدمت شما مخاطبان محترم تقدیم کنیم:

مرور خاطرات در قاب عکس‌های ماندگار بر دیوار خانه‌های اجدادی یا دیدن تصاویری در صفحه آلبوم خانه‌های مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها برای نسل‌های قدیمی یادآور دنیایی از خاطرات شیرین زیارت است و شهد شیرین و حلاوت زیارت در روزهای قدیم را زنده می‌کند. عطر حضور حرم رفتن و بازگشتن از حرم به سمت محل اقامت و فریاد کودک و نوجوانی که با لهجه شیرین خراسانی خانواده‌ای را برای گرفتن عکس یادگاری به مغازه‌ای ساده و ویترینی با نقاشی مدل قهوه‌خانه‌ای فرا می‌خواند و سرانجام عکسی به یادگار از تمام روزهای سفر می‌ماند تا بر دیواری نقش ببندد یا در صفحه‌ای از آلبوم خانوادگی جا خوش کند؛ تا بهانه‌ای شود برای دل‌بستن دگرباره به زیارت و مروری بر طعم شیرین عبادت و نیایش در آستان امامی معصوم و در جوار حضرات معصومین علیهم‌ السلام بودن و این روایت‌های ساده برای فرزندان امروز و نسل دهه هشتادی‌ها که با تلفن‌های هوشمند برای ثبت لحظه‌های شیرین زیستن تلاش می‌کنند و در طبیعی‌ترین و نزدیک‌ترین مکان به مضجع شریف امام معصوم به ثبت خویش‌ انداز یا قابی ماندگار از همراهان خود می‌پردازند نیز جذاب است و همواره با دیدن چنین تصاویری خاطرات خوب خانه‌های بزرگ‌ترها و حکایت سفرهای زیارتی برایشان زنده می‌شود؛ قصه زندگی واقعی نسلی که غصه‌هایشان را در سفر زیارتی از یاد می‌بردند و در قاب ماندگار عکس یادگاری و پشت‌نویس‌های عاشقانه و صادقانه‌شان ثبت می‌کردند. عکس و عکاسی در ایران و جهان داستان طولانی و جذابی دارد که برای آشنایی با این تاریخچه هنری باید ساعت‌ها زمان گذاشت و مطالعه کرد. ورود عکاسی به عرصه عمومی جامعه ایرانی و جهان نشان از انحصار این هنر در اختیار طبقه مرفه و متوسط سنتی جامعه دارد و آنچه توانسته است این حلقه انحصار را در ایران درهم بشکند و به عکاسی عمومیت ببخشد، انقلاب مشروطیت بود و عکاسان استودیویی توانستند وارد خیابان شوند و عکاسی از عامه مردم را آغاز کنند. گذر تاریخ و زمان باعث شده‌ دیگر، عکاسی و عکس گرفتن در انحصار گروه‌های خاصی از جامعه نباشد و مردم عادی شاهد ثبت و انتشار چهره خود در فضای تصویری عمومی در کنار چهره نخبگان و رجال مملکتی، آن هم در ابعادی بی‌سابقه باشند. ورود به دنیای دیجیتال و عصر رسانه‌های نوظهور و رشد علمی جهان باعث شد تا همزمان با پیشرفت تمام رشته‌ها عکاسی و تجهیزات این فن نیز رشد قابل‌توجهی پیدا کرده و براساس رقابت‌های تجاری محصولات متنوعی برای فروش بیشتر به میدان رقابت ورود کنند و در نهایت مردم بیشتری از جهان با استفاده از ابزار عکاسانه‌شان به عکاسی روی آورند.

عکس و عکاسی در دوران مختلف و ادوار متفاوت تاریخی کاربردهای متفاوتی داشته است و به روش‌های متنوعی به زندگی و فرهنگ دیداری مردم وارد شده و با توجه به رشد روزافزون علم و تکنولوژی و فراگیری لوازم عکاسی در بین عموم مردم جهان عکاسی در بخش‌های مختلف دارای سبک‌های متنوع و متکثری شده‌ است که از مشهورترین آنها می‌توان به عکاسی خیابانی، ورزشی، خبری، هنری، تبلیغاتی و... نام برد. عکاسی آیینی نیز از سبک‌های عکاسی است که در سال‌های اخیر و به‌ خصوص در ایام مناسبتی در ایران اسلامی دارای طرفداران بسیاری شده‌است و از آغازین فصل هر سال و روییدن شکوفه‌های بهاری عکاسان به ثبت آیین‌های نوروزی مشغول شده و با ورود به مناسبت‌های مهم مذهبی و تاریخی اسلامی و شیعی نیز به ثبت این آیین‌های ریشه‌دار ایرانی اسلامی می‌پردازند. در حال حاضر عکاسان بسیاری با رویکرد هنری و خبری به انعکاس آیین‌های متفاوت ایرانی اسلامی همت گماشته‌اند و آثارشان در قالب کتاب و محصولات فرهنگی به صورت نمایشگاه‌های فردی و جمعی به علاقه‌مندان و مشتاقان هنر و فرهنگ ارائه شده‌است اما بررسی چند نکته در خصوص عکاسی آیینی مهم و قابل توجه است:

1 ـ هر چند در سال‌های اخیر و با بهره‌گیری عموم مردم از تلفن‌های هوشمند دارای دوربین زحمت مراجعه به عکاسی‌های اطراف حرم مطهر نیز کمتر شده‌است و ثبت خاطرات زیارت و عکس‌های یادگاری در کمترین زمان و ارزان‌ترین شیوه به ثبت می‌رسند اما همچنان این شیوه از ثبت خاطرات در شهرهای مذهبی به چشم می‌خورد.

2 ـ عکاسی آیینی منحصر به عکاسی زیارتی نبوده چرا که زیارت یکی از آیین‌های ایرانی - اسلامی است که مورد توجه بسیاری از مردم در اقصی نقاط میهن قرار دارد و حتی زیارت بقاع متبرکه و امامزادگان در ایران اسلامی نیز در طول سال و به‌خصوص در مناسبت‌های خاص مذهبی مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان به فرهنگ شیعی بوده و محل مراجعه و توسل و نیایش مردم است؛  ویژگی‌های عکاسی زیارتی.

3 ـ مهم‌ترین ویژگی عکاسی زیارتی، نداشتن آرشیو است و علت آن مشتری زائر است که برای چاپ مجدد مراجعه نمی‌کند و دلیلی برای ایجاد آرشیو نمی‌ماند. از دیگر ویژگی‌های آن بارز بودن جنبه تقدس و یادگاری، استفاده از پس‌زمینه‌های منقش به تصاویر حرم رضوی و صحنه‌های مرتبط با سرگذشت امام رضا‌(ع)، سرعت بالای کار و ارائه تصویر، پایین بودن اطلاعات عکاسان این بخش از عکاسی، حضور عکاسان فصلی، عدم کنترل کیفیت کار توسط نهادهای مربوط به‌دلیل کثرت آنان، تعداد بسیار بالای عکس گرفته شده در این نوع عکاسی در مدت کم، انتشار گسترده آن به دور دست‌ترین نقاط ایران و حتی خارج از ایران را می‌توان نام برد. کار تبلیغاتی این گروه با استفاده از افرادی در جلوی مغازه‌های عکاسی صورت می‌گیرد که از عابران دعوت به گرفتن عکس می‌کنند. همچنین نمونه‌های فراوانی در بیرون از مغازه‌های عکاسی به نمایش گذاشته شده‌اند.