پیاده‌ روی در ‌ییلاق کویر

تفت شهرستانی است در استان کویری یزد، در فلات مرکزی ایران اما برخلاف موقعیت جغرافیایی‌اش، کویری خشک و برهوت نیست و‌ برعکس پر از کوچه‌باغ است؛ کوچه‌ باغ‌ هایی بهشتی با جوی‌های روان و درختان انار که شاخه و برگ و بارشان از روی دیوارهای کاهگلی سرریز شده توی کوچه‌ها.

تفت یکی از زیباترین مناطق ایران است، یکی از قطب‌های مهم اما کمتر شناخته شده گردشگری که فقط به زیبایی کوچه‌باغ‌هایش شهره نیست، مرغوبیت و طعم لذت‌بخش انارش آن را به یکی از قطب‌های مهم تولید انار کشور هم تبدیل کرده است.

در باغات تفت میوه‌های متنوع و رنگارنگی دیده می‌شود اما مهم‌ترین محصول این باغات هم به لحاظ کیفیت و کمیت و هم قدمت انار است؛‌ میوه‌ای بهشتی که رنگی سرخ روی سبزی باغات تفت پاشیده و دیوارهای کاهگلی را نقاشی کرده است.

تلخی کام باغداران

کوچه‌باغ‌های زیبای تفت با باغات سرسبزی که در بهار شکوفه‌های گلگون و در پاییز میوه‌های سرخش هوش از سر می‌برد، تنها یک روی سکه این شهرستان کویری است، روی دیگر باغدارانی هستند و مشکلات و سختی‌های ریز و درشتی که عرصه را بر آنها تنگ کرده تا لب به شکایت گشوده و با ما از شرایط دشواری که در آن قرار گرفته‌اند، بگویند.

یکی از باغداران از وضعیت آشفته بازار، قیمت پایین انار، افزایش قیمت سموم و دستمزد کارگران، نبود حمایت دولتی و مقرون‌به‌صرفه نبودن باغداری در این شرایط می‌گوید.

باغدار دیگری از وجود دلالان گلایه‌مند است:« دلال‌ها محصول ما را با بهایی پایین خریداری کرده و به قیمت‌های گزاف می‌فروشند و سود دسترنج ما را به جیب می‌زنند.»

دیگری هم از کمبود نیروی کار گلایه دارد و می‌گوید: کرونا باعث شده نیروی کار در شهرستان کم شود چون اکثر کسانی که درانارچینی به ما کمک می‌کنند غیربومی هستند. از سویی کمبود نیروی کار به افزایش قیمت دستمزد کارگران هم دامن زده است.

باغات اناری که آب می‌رود

سطح زیر کشت انار در شهرستان تفت1100 هکتار است که درحال حاضر به دلیل خشکسالی‌ها و تغییر کاربری فقط 700 هکتار از باغات این مناطق بارور است.

مدیرجهاد کشاورزی شهرستان تفت می‌گوید: باغات انار در سه منطقه تفت، اسلامیه و دهشیر قرار دارد و 2500نفر کشاورز در این سه منطقه مشغول فعالیت هستند. محمد‌حسین فلاح‌نژاد با تایید گلایه باغداران و مشکلاتی که به آن اشاره کردند، به مواردی چون بالارفتن هزینه و غیراقتصادی بودن تولید، عدم امکانات و ادوات کشاورزی، خشکسالی‌های دوره‌ای درازمدت، سرمازدگی بهاره و پاییزه، وجود آفات مگس مدیترانه‌ای و کرم گلوگاه‌، خرده مالکی و تغییر کاربری اراضی به عنوان مشکلات دیگری که حیات کوچه‌باغ‌های زیبای انار تفت را تهدید می‌کند، اشاره می‌کند.

ویلا جای باغ می‌نشیند

مدیرجهاد کشاورزی‌ تفت درخصوص تغییر کاربری اراضی کشاورزی شهرستان می‌گوید این تغییر کاربری‌ها اولا به دلیل نزدیکی شهرستان به شهر یزد و موقعیت ییلاقی منطقه ‌صورت گرفته،‌به‌گونه‌ای که طی 10 سال گذشته ‌200هکتار از اراضی شهرستان تغییر کاربری داده شده‌اند. دلیل دیگر تغییر کاربری‌ها هم کمبود آب و خشکسالی‌های متوالی بوده است. فلاح‌نژاد معتقد است سازمان جهاد کشاورزی هرگونه حمایتی که بتواند از باغداران داشته و این حمایت بیشتر از طریق اختصاص منابع آب و با احیا و مرمت قنوات صورت گرفته است. تجهیز حدود 300هکتار از اراضی و باغات شهرستان نیز به سیستم‌ آبیاری کم فشار و تحت فشار باعث افزایش 100درصدی بهره‌وری‌ آب شده است.

کیفیت بالا، صادرات پایین

ِگل تفت، زاغ، شیرین شهسوار، ملس یزدی و ملس پوست قرمز مهم‌ترین گونه‌های انار شهرستان تفت است. صادرات خارجی انار تفت بسیار کم است و عمده این محصول غیر از مصرف داخلی و تازه‌خوری، به سایر استان‌های کشور ارسال می‌شود. گفته می‌شود رنگ پوست رقم قالب یعنی انار ِگل و زاغ است که باعث شده برای صادرات مناسب نباشد. البته شاید بتوان با فرآوری مطلوب انارها شرایط صادرات آنها را فراهم کرد. در شهرستان تفت کارگاه‌های خانگی زیادی وجود دارد که انارهای درجه 2 و ترکیده را به رب انبار و اناردون تبدیل می‌کنند و مدیر جهاد کشاورزی تفت می‌گوید بخشی از انار هم به کارخانجات فرآوری خارج از استان فرستاده می‌شود. وجود آفات مگس مدیترانه‌ای و کرم گلوگاه درچند سال اخیراز مهم‌ترین مشکلات باغداران تفت بوده اما مدیرجهاد کشاورزی شهرستان می‌گوید با توزیع رایگان داروهای آفت‌کش میان باغداران، ایجاد ایستگاه‌های ردیابی و پایش آفات و همچنین آموزش و اطلاع‌رسانی به انارکاران، تلفات انار به کمتر از10 درصد رسیده است.

چرا انار تفت برند نمی‌شود

آن‌طور که رئیس اداره تعاون روستایی شهرستان تفت به ما می‌گوید برای حمایت از باغداران در سال‌های گذشته شرکت تعاونی کشاورزی باغداران شهرستان با بیش از 700عضو شامل خود کشاورزان و انارکاران شهرستان و با سرمایه اعضا تشکیل شده است. هدف این شرکت تعاونی انجام امور حرفه‌ای کشاورزی و خدمات‌رسانی به باغداران است که با پیگیری و تلاش مسؤولان شرکت، تاکنون امکانات مناسبی برای آنها فراهم شده است.

سید‌محمد موسوی می‌افزاید: چیزی که باعث شده انار ‌تفت با توجه به ‌کیفیت و مرغوبیت بالا نتواند در کشور برند شود، بحث عدم ماندگاری است، زیرا امکان نگهداری بلند مدت انار در داخل سردخانه وجود ندارد و از سوی دیگر بیماری‌های شایع در باغات انار تفت مانند مگس مدیترانه و کرم گلوگاه به شدت امنیت این محصول را تهدید می‌کند. به بازار رساندن نامناسب، نبود صنایع تبدیلی و سردخانه‌ای، نبود تغذیه مناسب برای باغات به دلیل افزایش سرسام‌آور قیمت کود و نهاده‌های کشاورزی و قیمت پایین محصول از مهم‌ترین موانع برند نشدن انار است. درواقع ما در بحث فروش و مجوزهای اداری بازاریابی و برندینگ موفق نبوده‌ایم و دلالان و بخش خصوصی در این زمینه قوی‌ترعمل کرده‌اند و مهم‌ترین رقیب ما در این زمینه هستند؛ چون آنها از قید بیمه، مالیات و مجوزهای ادارای معاف هستند و به راحتی انار را از کشاورز خریداری کرده و به فروش می‌رسانند.

سالخوردگی باغداران یکی از مشکلات باغ‌های تفت است، چراکه بیشتر آنها به شکل تجربی باغداری می‌کنند و کارشناس محورعمل نمی‌کنند. موسوی می‌گوید بیشتر جوانان و افراد تحصیلکرده تفت مهاجرت کرده و آنها که باقی مانده‌اند به صورت سنتی در این حوزه مشغول فعالیت هستند و کمتر در کارگاه‌های آموزشی جهادکشاورزی شرکت می‌کنند.

صنایع تبدیلی

یزد یکی از پنج استان برتر در زمینه ‌تولید کنسانتره آب انار در کشور است. این را علیرضا طاقه‌باف، مدیرصنایع تبدیلی و تکمیلی جهاد کشاورزی استان یزد به ما می‌گوید:« شاید بتوان گفت ما تا سال گذشته در این زمینه با کمبودهایی مواجه بودیم ولی با احداث کارخانه کنسانتره آب‌میوه در شهرک صنعتی یزد خیلی از مشکلات این حوزه بر‌طرف شده است. این کارخانه سال گذشته وارد چرخه تولید کنسانتره آب‌میوه شد و سالانه بیش از 10هزار تن ‌ظرفیت تولید دارد. از صفر تا صد کار فرآوری انار از جمله آب انار، سس انار، رب انار‌، روغن هسته انار و دیگر محصولات غذایی در همین کارخانه انجام می‌شود و بیش از 70درصد نگرانی ما را در این حوزه مرتفع ساخته است.» به گفته طاقه‌باف، واحد فرآوری کارخانه میخوش استان نیز کار فرآوری محصولات انار را برعهده دارد وازسوی دیگر کارگاه‌های کوچک خانگی هم دراین راستا کارهایی انجام می‌دهند.

همه زیبایی‌های این ییلاق

تفت در جنوب غربی استان یزد و در 10 کیلومتری شهر یزد قرار دارد، یعنی اگر با ماشین خودتان از یزد به سمت تفت برانید،‌ 20 دقیقه‌ای به آن می‌رسید. برخلاف تصوری که از آب و هوای گرم و خشک استان یزد داریم، شهرستان تفت آب و هوای خنکی دارد، چون در دامنه شیرکوه قرار دارد و منطقه‌ای ییلاقی در این استان کویری به شمار می‌رود.

باغات میوه و کوچه‌باغ‌های زیبا که بافت تاریخی خود را حفظ کرده‌اند، تفت را شهره و تماشایی کرده است. شکوفه‌های زیبای انار و میوه‌ سرخ و آبدار آن که بر شاخه‌ها سنگینی می‌کند، مهم‌ترین جاذبه این خطه است. اگر آبان ماه رهگذر کوچه باغ‌های باصفای تفت باشید،‌ نوای گوش نواز ا... ا... از باغ‌های انار به گوشتان می‌رسد و این یعنی فصل برداشت انار آغاز شده است. انار تفت پنج ماه قابلیت نگهداری در انبارهای معمولی دارد، برای همین اگر ایام نوروز و فروردین هم خودتان را به تفت برسانید، می‌توانید انار سرخ تفتی نوش جان کنید.

تفت علاوه بر کوچه باغ‌ها، آثار تاریخی مختلفی دارد، آثاری مثل عمارت و باغ صدری (عمارت و باغ نمیر زرتشتی)، بازار و حسینیه شاه ولی، بقعه شاه خلیل، خانقاه شیخ علی بلیمان، قدمگاه، قلعه توران‌پشت، قلعه پهلوان و موزه مردم‌شناسی که این مجموعه لذت بازدید از تفت را دوچندان می‌کند. میراث ناملموس تفت هم آیین‌ها و مناسبت‌های تاریخی مثل جشن سده و جشن انار است که هرساله ( تا پیش از کرونا) گردشگران زیادی را به سوی تفت می‌کشاند.

مدیرجهاد کشاورزی تفت به ما می‌گوید: جشنواره انار برای شناسایی این محصول دوسال در شهرستان برگزار شد، ولی در دو سال گذشته و به دلیل شیوع کرونا برگزار نشده و امیدواریم با بهبود وضعیت امسال بتوانیم این جشنواره را دوباره برگزار کرده و از ظرفیت‌های گردشگری شهرستان برای معرفی بهتر محصول انار و بازاریابی آن استفاده کنیم. راستی اگر مسافر تفت بودید خیالتان بابت محل اسکان و اقامت راحت باشد. در این شهر چند اقامتگاه بومگردی و دو هتل آماده پذیرایی از شما هستند.

سمیه شرف‌ دینی - جام‌ جم یزد