پشتیبانی فناورانه از سیاستگذاری منابع آب

زمانی که صحبت از منابع آبی به میان می‌آید، بیشتر نقش مدیریت عرضه منابع آبی و اصول فنی و مهندسی برای بهره‌برداری دقیق و پیشرفته از منابع آبی مانند احداث سدها، چاه‌ها، شبکه‌های آبیاری، آب‌شیرین‌کن‌های اتمی و... در ذهن ما پررنگ می‌شود؛ اما در شرایط کنونی که لحظه به لحظه با محدودیت‌های بیشتری در خصوص منابع آبی در دسترس روبه‌رو هستیم، مدیریت تقاضای آب سهم اثرگذارتری را در عبور از این بحران جهانی می‌تواند ایفا کند.

برخلاف مدیریت عرضه آب، که در آن سروکار متخصصان با اصول دقیق مهندسی و محاسبات است، در بحث مدیریت تقاضای آب، مهم‌ترین عامل اثرگذار، بُعد انسانی یا افراد جامعه هستند.

به همین علت در کنار اصول مهندسی آب، ابعاد مختلف علوم انسانی مانند عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، روابط بین‌الملل، امنیت جامعه و ... در این حوزه تأثیرگذار خواهند بود؛ بنابراین برای مدیریت تقاضای آب، نیاز است که افراد علاوه بر اصول مهندسی منابع آب به دانش علوم انسانی نیز احاطه داشته باشند.

در عمل با توجه به گستره وسیع این دانش، چنین امکانی برای همه متخصصان حوزه مهندسی آب فراهم نیست؛ اما دانش‌بنیان‌ها برای رفع این چالش نیز خوش درخشیده‌اند و این فاصله را با پاسخی فناورانه از میان برداشته‌اند! ایده راه‌اندازی شرکت «فرامرز‌آب خاورمیانه»، در سال ۹۵ و با همراه شدن چند فارغ‌التحصیل جوان در حوزه‌های نوین مدیریت آب و به‌دنبال آن ایجاد یک هسته‌ فناوری در پارک‌ علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس، شکل گرفت.

شرکت «فرامرز‌آب خاورمیانه» با تکیه بر دانش پویایی سیستم‌ها موفق به تولید محصولی دانش‌بنیان برای راه‌اندازی یک سیستم پشتیبان تصمیم در حوزه مدیریت تقاضای آب شده است. این محصول در حقیقت داشبورد پشتیبان تصمیم سیستمی برای ایجاد زبانی مشترک میان متخصصان حوزه‌های مرتبط با تقاضای آب مانند مهندسی آب، جامعه‌شناسی، علوم اقتصادی، علوم سیاسی، محیط‌زیست و ... است. در واقع هر یک از این افراد می‌توانند دغدغه‌هایی که در حوزه تخصصی‌شان دارند را در این سیستم اعمال کنند تا درنهایت منجر به مدل‌سازی تصمیمی شوند که در آن تمام این دغدغه‌ها درنظر گرفته شده و برآیند نهایی همه آنها، موجب ساخت چنین مدلی شده است.

دکتر محمدرضا شهبازبگیان، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس و مدیرعامل مجموعه فرامرزآب خاورمیانه در خصوص کاربردهای این نرم‌افزار دانش‌بنیان به جام‌جم می‌گوید: «این محصول نوعی شبیه‌ساز است که با کمک الگوریتم‌های مختلفی که در آن تعریف شده، قادر است با در نظر گرفتن متغیر‌های مختلف تأثیرگذار در حوزه تقاضای آب، متخصصان را از آموختن سایر دانش‌های تخصصی مرتبط بی‌نیاز کند. برای مثال، وقتی یک دیپلمات کشور بخواهد با افغانستان بر سر مسائل رود هیرمند مذاکره کند، قطعا فرصت کافی برای اشراف به تمام حوزه‌های مهندسی آب، اقتصاد، محیط‌زیست و ... را نخواهد داشت؛ اما با کمک این محصول می‌تواند متوجه شود که برای احیای دریاچه هامون باید بر سر چه میزان از آب هیرمند مذاکره کند؟ این مذاکره تا چه اندازه می‌تواند اقتصاد منطقه را احیا کند؟ تا ۳۰ سال آینده چه تأثیری بر جمعیت خواهد داشت؟ و به همین ترتیب به مسائل و پیش‌بینی‌های مورد نیاز دیگری که باید پیش از مذاکره مدنظر قرار دهد، دست خواهد یافت.»

وی در خصوص بازه‌های زمانی پیش‌بینی‌های ارائه شده در این سامانه می‌افزاید: «معمولا پیش‌بینی‌های ارائه شده در این داشبورد مدیریتی، برای ۲۰ تا ۳۰ سال آینده خواهد بود و از مدل‌سازی‌های بسیار قوی و پیشرفته در آن استفاده شده است.»

ویژگی‌های کالای دانش‌ بنیان

یکی از مهم‌ترین مزیت‌های کالای دانش بنیان «داشبورد پشتیبان تصمیم سیستمی» که به‌وسیله شرکت دانش‌بنیان فرامرزآب خاورمیانه طراحی و ساخته شده این است که جدا از طراحی ظاهری نرم‌افزار، در برنامه‌نویسی پس‌زمینه نرم‌افزار از دانش پویایی سیستم‌ها بهره‌گیری شده است. دانش پویایی سیستم‌ها نوعی دانش بین‌رشته‌ای است که بر اساس آن الگوریتم‌های مورد نیاز برای قابلیت‌های این نرم‌افزار استخراج شده‌ و وارد مدل شبیه‌ساز شده‌اند. به گفته بنیان‌گذار شرکت فرامرزآب، برخلاف بسیاری از نرم‌افزارهای شبیه‌ساز موجود در بازار، در این نرم‌افزار پس از آن که تمام الگوریتم‌ها در مدل شبیه‌ساز وارد می‌شوند، مرحله صحت‌سنجی شبیه‌ساز با دقت بالا و مبتنی بر هفت نوع تست انجام می‌شود تا درک درستی از میزان دقت نرم‌افزار به مشتریان بدهد.

دکتر شهبازبگیان در خصوص ویژگی‌های منحصربه‌فرد این نرم‌افزار می‌گوید: «محصول ما به دلیل بهره‌برداری از دانش پویایی سیستم‌ها، در دسته محصولات با فناوری پیشرفته و سطح بالا طبقه‌بندی می‌شود. پویایی سیستم‌ها نوعی دانش مادر است که با بهره‌گیری از آن می‌توان اثرگذاری حوزه‌های مختلف بر یکدیگر را مدل‌سازی کرد.»

وی در ادامه می‌افزاید: «در حال حاضر مدیریت منابع آبی در کشور ما بیشتر بر مبنای «آمایش سرزمین با محوریت منابع آبی» انجام می‌شود و بر «پیوند میان آب، غذا و انرژی» تأکید دارد. ما در این محصول با به‌کارگیری دانش پویایی سیستم‌ها به بهترین شکل می‌توانیم مدل‌سازی این پیوند را ایجاد کنیم.»

مدیر عامل این شرکت در ادامه می‌گوید: «نقطه قوت دیگر محصول دانش‌بنیان ما، نحوه جمع‌آوری اطلاعات خام مورد نیاز شبیه‌ساز است. جمع‌آوری داده‌ها در مجموعه ما به روش سنجش از دور انجام می‌گیرد که برای آن معمولا از موتور گوگل‌اِرث (‌Google Earth Engine) استفاده می‌شود. اما متأسفانه به دلیل وضع تحریم‌های ناجوانمردانه علیه کشورمان، امکان دسترسی به‌این اطلاعات خام از داخل کشور فراهم نیست؛ اما در جهت حل این مشکل، ما از ظرفیت همکاری های بین المللی در حوزه سنجش از دور برای دسترسی به اطلاعات ۲۰۰ نوع سطح زیرکشت محصول آب‌بر به‌عنوان ورودی مدل‌ساز طراحی شده خود استفاده می‌کنیم. این مزیت موجب شده است که مدل‌سازی‌ها بسیار به‌روز، قوی و با دقت بسیار بالا انجام شود.»

کاربرد‌های محصول

به گفته دکتر شهبازبگیان، این محصول پس از اخذ گواهی دانش‌بنیان در سال ۹۷، در پروژه مشترکی میان دانشگاه تربیت‌مدرس و دانشگاه ژنو در سال ۹۹ به کار گرفته شده که نتایج بسیار خوبی داشته است. وی می‌گوید: «از این کالای دانش بنیان در طرح ملی آمایش سرزمین با محوریت آب، از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران استفاده شده است علاوه بر این، مقالات علمی متعددی از مراحل طراحی و توسعه این محصول در مجلات معتبر علمی بین‌المللی منتشر شده است که همگی تأییدکننده عملکرد قابل قبول این داشبورد مدل‌سازی تصمیم، در حوزه مدیریت تقاضای آب هستند. همچنین از دیگر حوزه‌های مرتبط با این کالای دانش‌بنیان، می‌توان به دیپلماسی آب، مدل‌سازی مشارکتی، امنیت آبی‌وهیدروپُلیتیک، پیوند آب، غذا و انرژی، سازگاری با کم‌آبی، پدافند غیرعامل و ... اشاره کرد.»

مدیرعامل شرکت فرامرزآب، مخاطبان این محصول را سازمان‌ها و نهادهای دولتی مرتبط با حوزه مدیریت آب می‌داند و می‎‌افزاید: «ما در حال حاضر با در اختیار داشتن فناوری‌های سطح بالا، آماده ارائه خدمات به استانداری‌ها، شهرداری‌ها، سازمان‌های صداوسیما، برنامه‌وبودجه، بازرسی کل کشور و آب‌وفاضلاب، کمیسیون‌های آب‌وکشاورزی، بودجه، امنیت ملی، انرژی مجلس شورای اسلامی، وزارتخانه‌های‌های صمت، نیرو، کشاورزی، اطلاعات، وزارت کشور و قوه قضاییه و سایر سازمان‌های مرتبط با حوزه مدیریت تقاضای آب هستیم.»

فراز سهیلی آزاد - نشان ایرانی 2 / روزنامه جام جم