روزگار نو عمارت های تاریخی بوشهر

در بافت تاریخی بوشهر کم نیستند خانه‌ها و بناهای قدیمی که قدمت برخی از آنها به بیش از یک قرن  می‌رسد. بناهایی با معماری‌های منحصربه‌فرد که روزگاران دور متعلق به افراد صاحب منصب و بنام بوده است خانه هایی که هم کاشانه داشته اند هم نقش کارخانه را برای صاحبانش بازی می کرد. خانه‌هایی که این روزها بلااستفاده شده‌اند و جز دیوارهای تخریب‌شده و اتاق‌های تارعنکبوت بسته و درهای شکسته و گچ‌های فروریخته چیزی از آنها باقی نمانده است. اگر در گذشته این خانه‌ها نماد زیبایی یک محله بودند الان به فضاهای بی‌دفاع شهری تبدیل شده‌اند. البته این سرنوشت همه خانه‌های قدیمی و در اصطلاح شهری بافت فرسوده نیست و اکثر آنها به همت اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر و افراد خلاق و معماران و دانش‌آموختگان رشته‌های هنر، با طرح‌های مدرن و مطابق با ضوابط بازسازی شده و مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

آنچه از گذشتگان به‌جا می‌ماند ارزشمند است و بخشی از هویت محسوب می‌شود. بنابراین در حفاظت و حراست از آنها باید کوشا باشیم. شاید درک و فهم این عبارت برای برخی سخت و دشوار باشد و با یک جمله «ول‌کن بابا کی حوصله داره خونه‌های قدیمی رو بازسازی کنه!» خودشان را تبرئه و سهل‌ترین راه یعنی تخریب و نوسازی را انتخاب کنند. نقطه مقابل این افراد، هستند کسانی که دلشان برای حفظ آثار باارزش که میراث گذشتگان است می‌تپد و حفاظت از آنها را وظیفه خود می‌دانند.

رونق گردشگری شهری

بدون تردید هر قابلیت فرهنگی در یک اثر هنری جلوه گر می شود و یک بنا ی تاریخی نمادی فیزیکی برای شناخت فرهنگ غنی یک اقلیم و شهر محسوب می شود. به دلیل وجود معماری اصیل بومی، عمارت ها و بناهای تاریخی متعدد و متنوع در شهر بوشهر، ما دارای فرهنگی غنی و منحصر به فردی در خطه جنوب کشور هستیم.زیرا تعامل عمیقی که  سازه و کالبد ابنیه تاریخی با محیط پیرامونی اش برقرار کرده است به وضوح در معماری اصیل بوشهری دیده می شود و این جلوه گری به شیوه و سبک خاص معماری بناهای بوشهر باز می گردد. این بخشی از صحبت های مدیر پایگاه بافت تاریخی شهر بوشهر است که در گفتگو با خبرنگار جام جم اظهار می کند.به گفته فرزانه اسپرغم، زمانی که بافت تاریخی بتواند اصالت خود را حفظ کند و پیام ها و ارزش هایی که در کالبد و منظر خود دارد را چه از نظر اجتماعی و فرهنگی و چه از نظر تاریخی به مخاطبانش منتقل کند و آنها را به تامل وادارد و مخاطبان بیشتری جذب کند هدف راهبردی رونق گردشگری به بار می نشیند.برای تحقق این موضوع باید ابتدا  تک بناها را حفظ کنیم در ادامه گره ها و گذرهای شهری را مورد احیا قرار دهیم که منجر به داشتن یک محدوده بافت تاریخی پررونق می شود.

400عمارت ارزشمند در بافت تاریخی بوشهر

مدیر پایگاه بافت تاریخی شهر بوشهر با اشاره به این که ابنیه دارای ارزش تاریخی و فرهنگی و عناصر معماری بومی از نگاه طرح تفصیلی شهر بوشهر ارزشمند محسوب می شوند به جام جم می گوید: حدود 400بنا در محدوده بافت تاریخی قرار دارد که برابر با معیارهای میراث فرهنگی به عنوان بناهای تاریخی ارزشمند شناخته می شوند.از این تعداد برخی بناها در تملک دستگاههای دولتی و سازمان ها و تعدادی دیگر مالکیت شخصی دارند.

بازسازی و نجات بخشی عمارت های تاریخی

فرزانه اسپرغم اضافه می کند: اکثریت این بناها و عمارت ها که در تملک افراد حقیقی و یا سازمان ها قرار دارند عمدتا مرمت و بازسازی شده اند و مورد استفاده قرار گرفته اند. مابقی بناها هم اگرچه ممکن است به صورت حرفه ای مرمت نشده باشند اما مداخلات اصولی از سوی مالک بنا و با تامین نظر کارشناسان میراث فرهنگی صورت گرفته است. در حال حاضر تنها 20درصد از آمار اعلام شده که مربوط به بخش خصوصی هستند متروکه و بلا استفاده باقی مانده اند. هرچند به دلیل شرایط اقتصادی اقدام لازم از سوی مالکان انجام نمی شود ولی ملاحظات لازم مثل شناسایی و نجات بخشی این بناها از سوی میراث فرهنگی صورت می گیرد و گسترش این شناسایی و اقدام ها در دستور کار این سازمان قرار گرفته است.

تلفیق زندگی با تجارت

مدیر پایگاه بافت تاریخی شهر بوشهر با بیان کارکردهای عمارت ها و بناهای تاریخی بافت بوشهر می افزاید: عمده کارکرد این بناها مسکونی بوده اما برخی سازه هایی که در گره های اصلی بافت تاریخی و یا در گذرها و شریان های شاخص احداث شده اند افزون بر نقش مسکونی دارای جایگاه تجاری و محیط کسب و کارهای مالکان آنها هم محسوب می شود. بیش از 90درصد بناها کاربری اصیل مسکونی داشتند.

اسپرغم ادامه می دهد:عمارت هایی مثل عمارت نوذری،دهدشتی ،گلشن، طاهری، طبیب، رشیدی ، حاج رییس، کازرونی، مبارکی، علوی، تجارت خانه مهربان، تجارت خانه ایرانی در کنار فضاهای مذهبی شاخص مثل مسجد آل عصفور ، مسجد جمعه نمونه هایی برجسته از هنر و ذوق و معماری اصیل بومی بوشهر هستند که به غنا و هویت تاریخی بافت بوشهر اهمیت دوچندانی بخشیده اند.

وی خاطر نشان می کند:از بناهایی که به آن اشاره شد اثاری که در تملک میراث فرهنگی می باشند در طول سالیان گذشته مطابق با ضوابط موجود، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته اند و سایر بناها و عمارت ها که در تملک دیگر دستگاه هاست با نظارت عالیه میراث فرهنگی بازسازی شده اند و هرساله مورد بازبینی و رفع خطر مجدد قرار می گیرند. این در حالی است که تمام پروژه های موفق مرمتی می بایست در بازه های  5ساله بعد از مرمت کامل نیز مورد بازبینی مجدد قرار بگیرد تا در صورت نیاز یا توسط میراث فرهنگی و یا توسط مالکان مرمت و بازسازی شوند.بناهای بازسازی شده با کاربری های متناسب و مفید دوباره مورد استفاده قرار گرفته اند. همچنین در خصوص بناهایی که مالکیت خصوصی دارند به صورت پروژه های خردتر و به شکل مشارکتی در چارچوب قانونی نسبت به رفع خطر اضطراری و مرمت آنها با همکاری مالک اقدام گردیده است.

نقش آفرینی سازمان های مردم نهاد

اسپرغم معتقد است که حفاظت از یک پهنه و بافت تاریخی بیش از آن که نیازمند بازسازی و مرمت باشد نیازمند فرهنگ سازی هم در بین جامعه متخصص و هم جامعه استفاده کننده است و این مهم بیشترین تاثیر را در حفظ و نگهداری آثار و بافت های تاریخی دارد .در این مقوله سازمان های مردم نهاد، اساتید صاحبنظران متخصصین، دانشجویان معماری و دوستداران معماری فرهنگی، بیشترین نقش آفرینی را داشته اند و اداره کل میراث فرهنگی استان بوشهر این فعالیت ها را مورد حمایت قرار می دهد .

ساماندهی گذرهای تاریخی

مدیر پایگاه بافت تاریخی شهر بوشهر می گوید :یکی از رویکرد های موثر و موفق میراث فرهنگی بوشهر برای حفظ بافت تاریخی احیاء گذرها و معبرهای موجود در بافت تاریخی است که در قالب یک برنامه منظم و جامع توسط این سازمان و با همکاری شهرداری بندر بوشهر و دیگر دستگاه های مرتبط تحقق یافته است.و از ظرفیت دیگر دستگاه های اجرایی استان برای ساماندهی و احیاء هر چه بیشتر این گذرها و معابر استفاده شده است و امید است در آینده شاهد همکاری و مشارکت همه جانبه بیشتری جهت پاسداشت میراث فرهنگی استانمان باشیم .در همین راستا فاز اول گذر ارزشمند تاریخی رشیدی رفیعی به پایان رسیده است و فازهای بعدی در دست اقدام میراث فرهنگی بوشهر قرار دارد.

گزارش از علیرضا برازجانی،جام جم آنلاین بوشهر